Tíminn - 16.01.1977, Page 21

ii'Mnm'ii'f.
Sunnudagur 16. janúar 1977
21
20
Sunnudagur 16. janúar 1977
Að Hjarðarhaga 26 i Reykjavik
er merkilegt safn i mótun. Þeir
sem kunnugastir þvi eru, munu
kalla það Kvennasögusafnið, en
ef við viljum nota hátiðlegri orð,
getum við sagt Safn til sögu is-
lenzkra kvenna. Hér má sjá þykk
bréfabindi i röðum og stóra
skjalaskápa á gólfi, þar sem
hvert hólf hefur sinn sérstaka
fróðleik að geyma. Til þess að
veita ofurlitla hugmynd um fjöl-
breytnina, má nefna heimildir
um vinnukonur, nunnur, ljós-
mseður og rjómabústýrur. Sér-
hver stétt og hver hópur islenzkra
kvenna mun fá hér „sinn deildan
verð”, — sinn sérstaka kapitula i
sögunni.
Aldur safnsins er ekki hár.
Stofnskrá hans hefst á þessum
oröum: ,,I dag — 1. janúar 1975 —
á fyrsta degi alþjóöakvennaárs
Sameinuðu þjóðanna stofnum við
undirritaðar heimildasafn til
sögu islenzkra kvenna, sem ber
heitiö: Kvennasögusafn lslands.”
1 stofnskránni er hlutverk og
markmið safnsins siðan skil-
greint i mörgum liðum. Undir
stofnskrána rita þrjár konur nöfn
sin, þær Anna Siguröardóttir,
Else Mia Einarsdóttir og Svan-
laug Baldursdóttir.
Tímaritagreinar á spjald-
skrá
Timinn leitaði til önnu
Siguröardóttur og bað hana aö
veita lesendum okkar upplýsing-
ar um safnið og ýmislegt sem þvi
er tengt, en Kvennasögusafn Is-
lands er enn til húsa á heimili
önnu, og hún hefur borið hita og
þunga uppbyggingarstarfsins.
Þegar undirritaöur hafði litazt
um I hibýlum frú önnu Siguröar-
dóttur um stund, skrapp út úr
honum heldur ófróðleg setning:
— Þetta er strax orðið stærftar
safn hjá ykkur.
— Kvennasögusafn Islands er
ekki fyrirferðarmikiö ennþá, en
þó kemst það ekki lengur fyrir i
herberginu, sem þvi er ætlað.
Það er alltaf að bætast við. Fólk
kemur færandi eða sendir safninu
ýmislegt, bækur, timarit, bréf,
úrklippur, ljósrit af greinum eða
ritgerðum o.s.frv. Hérna á
ganginum er spjaldskrárskápur-
inn og skápur með bókahillum og
geymslu fyrir dagblöö, sem ekki
hefur veriö timi til að athuga og
klippa úr.
Safnið er reyndar drýgra að
efni en það litur út fyrir, og
spjaldskráin veröur margföld á
við venjulegt bókasafn, þar sem
hver bók eða timarit fær aðeins
tvö spjöld, þaö er að segja annað
fyrir höfund, en hitt fyrir heitiö.
Hér verður hver einstök timarits-
grein um málefni kvenna jafn-
gildi bókar. Tökum til dæmis eitt
hefti af 19. júni, ársriti Kvenrétt-
indafélags Islands. Það gæti auð-
veldlega komið á fjörutiu til
fimmtiu spjöldum, aö minnsta
kosti tvö spjöld fyrir hverja grein,
kvæöi eða sögu. — Þaö eru nokkur
blöð og tlmarit kvenna, sem
veröa þannig tekin á spjaldskrá i
smáatriðum.
— Hver eru þau?
— Fyrst skal fræga telja,
Framsókn, sem var fyrsta
kvennablaðið, sem kom út hér á
landi, og var gefið út af mæögun-
um Sigriði Þorsteinsdóttur og
Ingibjörgu Skaftadóttur á Seyðis-
firði i nokkur ár, en svo tóku viö
blaðinu þær ólafia Jóhannsdóttir
og Jarþrúður Jónsdóttir. Þá er
það Kvennablaö Brietar Bjarn-
héðinsdóttur, sem hóf göngu sina
nokkrum vikum seinna sama ár,
1895, og kom út i aldarfjórðung,
og Hlin, sem Halldóra Bjarna-
dóttir gaf út i næstum hálfa öld.
Enn má nefna 19. júni, mánaöar-
blað Ingu Láru Lárusdóttur, Nýtt
kvennablað, Húsfreyjuna, Mel-
korku, 19. júni, ársrit KRFt og
Forvitin rauö. — Or öðrum tima-
ritum verða aðeins teknar grein-
ar, sem á einhvern hátt snerta
konur sérstaklega.
— Getur þú nefnt mér nokkur
Anna Siguröardóttir f Kvennasögusafninu.
Timamynd GE.
SAFN TIL SOGU
TQf 1?1V7¥P A irviswiv A
löLljli/ilViiA JvVlLiiiiA
— Rætt við
Önnu Sigurðardóttur
dæmi um timaritsgreinar, sem
þift munuft skrá?
— A árunum 1907-1909 birtust i
Skirni nokkrar greinar efti Brieti
Bjarnhéðinsdóttur um kven-
réttindabaráttuna viða um heim,
og grein, sem Björg Blöndal
skrifaöi 1906 um barnsmæður,
þ.e. mæður óskilgetinna barna,
verður tilefni þess að Kvenrétt-
indafélag Islands (KRFl), sem
þá var nýstofnaö, fer að hyggja
að kjörum þessara barna og
mæðra þeirra og gera kröfur um
að bæta hag þeirra og réttindi.
1 Timariti Hins islenzka bók-
menntafélags 1892 er grein, sem
heitir Fyrir 40 árum, og er eftir
Þorkel Bjarnason. Þar segir frá^
heimilisháttum og siðum manna,
til dæmis er langur kafli um
klæðnað, matarhæfi og vinnu-
brögö. Tveim árum siðar, eða i
15. árg., svarar Ólafur dbrm.
Sigurðsson i Asi grein Þorkels og
þeir halda svo áfram að deila um
þessi mál i 16. og 17. árgangi. 1 17.
árg. er löng og mjög fróðleg grein
eftir Sæmund Eyjólfsson, sem
heitir Um minni i brúðkaups-
veizlum og helztu brúðkaupssiði á
tslandi á 16. og 17. öld.
Ásynjur og
mennskar fornkonur
— Er þaft ekki rétt, sem mér
hefur skilizt, aö þú hafir lika mik-
inn áhuga á enn eldri heimildum,
til dæmis i Eddunum?
— Jú, það hefi ég. Ég fór að lesa
Snorra Eddu i leit að kvennasögu
i heimi goöanna, sem Islendingar
trúðu á foröum daga. Þar sést, að
„eigi eru ásynjur óhelgari, ok eigi
megu þær minna.”
Jafnhliða Snorra-Eddu las ég
svo Eddukvæöin, og Fornaldsög-
ur Norðurlanda reyndar lika. Þaft
er nauftsynlegt, þvi aö þar fæst
oft nánari skýring á þvi, sem
fram kemur i kvæðunum, svo
sem i sumum köflum Völsunga-
sögu, til dæmis um Brynhildi
Buðladóttur, Sigurð Fáfnisbana
og Guftrúnu Gjúkadóttur. Ég tók
saman mikið efni um goðin, sem
forfeöurokkarog formæftur trúftu
á. Ég safnafti saman öllum atriö-
um um hverja einstaka ásynju og
setti saman smákafla um sumar
þeirra, en heillanga um aörar,
svo sem um Freyju og Frigg. Ég
var vist búin aft gera öllum helztu
ásynjunum skil i útvarpinu, og
auk þess ræöa um nokkur ein-
kennileg atrifti i ásatrúnni, til
dæmis um töluna niu, einkum i
sambandi vift Heimdall, þegar
fólk virtist vera farift aft óttast að
ég kynni að afkristna þjóðina með
þessum þáttum minum, og einn
nafnlaus blaðamaöur kallaði mig
auk þess kvenheiftingja. Ég gat
þá ekki stillt mig um aft benda
karlblaftamanninum á, aft
samantekt min heffti oft og tiftum
verift orðréttar tilvitnanir i rit
Snorra Sturlusonar, og að kalla
mætti kariheiftingja ýmsa þá
fræöimenn, innlenda og útlenda,
sem fjallað hefðu um þessi mál „i
alvöru”.
— Hafa mennskar konur i forn-
ritum okkar þá ekki vakift áhuga
þinn eins og ásynjurnar?
— Asatrúin er forfeðra- og for-
mæðradýrkun, eins og glöggt má
sjá af Prologus Snorra-Eddu, Is-
lendingabók, og i ýmsum ættar-
tölum I fornritum, svo að áhugi
minn á ásynjunum er aðeins
undanfari áhuga mins á afkom-
endum þeirra, fornkonunum.
Ari fróði telur sig vera, — aö
mig minnir — þritugasta og
fjórða mann frá Yngva Tyrkja-
konungi, syni Óöins, svo dæmi sé
nefnt. joftast eru ættartölurnar i
beinan karllegg, en stundum
bregður þó út af þvi, þegar nauö-
syn krefur, eins og til dæmis kem-
ur fram i ættartölum Haraldar
hárfagra. Ein af ættartölum hans
er frá Burra, afa Óöins, en svo er
aftur önnur frá Adam, sem eftir
þeirri ættartölu var reyndar ætt-
faöir Burra. Ættin er ekki talin i
beinan karllegg, nokkrar konur
koma þar inn i: Ragnar loöbrók,
hans sonur, Sigurður ormur i
auga, hans dóttir Aslaug, hennar
sonur Sigurður hjörtur, hans dótt-
ir Ragnhildur, hennar sonur Har-
aldur konungur inn hárfagri. Gg
siðan er bætt viö: Verftur þessi
tala einum manni fátt i sjö tugi aft
mefttöldum bæði Adam og Har-
aldi.
Ég á ættartölu, þar sem ætt min
er rakin til Ragnars loftbrókar, og
reyndar nokkru lengra. Langafi
Ragnars loftbrókar á aö heita
Ráftbarftur Ragnarsson konungur
og vera ættaftur austan úr Garða-
riki, af ætt Randvers sonar Jör-
munreks konungs.
Annars er ég ekki enn farin aft
hafa áhuga á ættfræöi, þótt ég sé
orðin 68 ára gömul. — En nú er ég
vist komin út af laginu i samtali
okkar.
Eftir karlmenn,
um karlmenn og
fyrir karlmenn
— Hafa sögupersónur ís-
lendingasagna ekki orftift þér lif-
andi verule'iki, eins og manneskj-
ur af holdi og blófti?
— Jú, ég er eins og margir á
minum aldri, og eldri, aö þvi
leyti, að allar helztu persónur
fornsagna okkar eru mér eins og
aðrir gamlir kunningjar frá
bernsku minni og æsku. Og jafn-
vel enn nákomnari mér en sumt
fólkið á bæjunum i kring um mig.
Að visu las ég þá ekki tslendinga-
sögurnar, en ég las Fornsögu-
þættina, sem þeir Pálmi Pálsson
og Þórhallur Bjarnarson bjuggu
til prentunar i fjórum litlum bind-
um, og auk þess voru fornmenn
daglegt umræðuefni á æsku-
heimili minu, miklu fremur en
nágrannarnir.
Islandssaga var ein aðal-
kennslugreinin á lýðháskólanum
á Hvitárbakka i Borgarfirði, sem
faðir minn setti á stofn árið 1905
og rak i fimmtán ár, eða til 1920.
Pabbi kenndi aðallega i fyrir-
lestrum, eins og siður var, þá að
minnsta kosti, i lýðháskólum á
Norðurlöndum. Úr fyrirlestrum
sinum gerði hann svo kennslubók
i Islandssögu og gaf út i tveim
bindum 1909 og 1910: Minningar
feðra vorra hét hún.
Þýzkur sagnfræðingur, Rolf
Heller, segir að karlmenn hafi
skrifað sögurnar um karlmenn og
fyrir karlmenn, og að kvenna sé
þar aöeins getið þegar með þurfi
til þess að gera hetjuhlutverk
karlmanna enn glæsilegra. Eina
undantekningu gerir hann þó:
Guðrún ósvifursdóttir leiki aðal-
hlutverkið i Laxdæla sögu.
Þetta er talsverður galli á Is-
lendingasögunum, eins og skáldift
Johannes V. Jensen segir lika i
bók sinni Kvinder i Sagatiden. Og
Helgi Hjörvar segir i bók sinni,
Konur á Sturlungaöld, aft Sturl-
unga sé saga karlmanna um karl-
menn. Hafi sagnaritararnir skrif-
aft sögurnar fyrst og fremst fyrir
karlmenn, er ekki aö undra, þótt
þeir hafi yfirleitt gert sér far um
að haga frásögninni þannig aft
hún væri i samræmi vift áhuga-
mál karlmanna á þeirri tift:
Gjaforft meft gildum heiman-
mundi og arfafé, hólmgöngur og
bardaga, manndráp og gull-
brydda skildi skáldskap og skarl-
atsskikkjur, og gullhringa kon-
ungsnauta, eins og ég hef minnzt
á i greinarkorni, sem ég skrifafti
um klæöabúnap i Laxdælu.
Eftir aö hafa tint saman, og
næstum finkembt allar Islend-
ingasögurnar um klæðnað
manna, komst ég aö þeirri niður-
stöftu, að frásagnir af búningi
manna eru aft mestu leyti um
karlklæði. 1 aðeins fáum sögum
er klæðnaði kvenna lýst að ráöi.
Klæðnaður Hallgerftar lang-
brókar er alveg sér á parti, og
sömuleiftis búningur Þorbjargar
litilvölvu i Þorfinns sögu karls-
efnis. Búningi Guörúnar
ósvifursdóttur er ekki lýst ná-
kvæmlega, en þó er Laxdæla
regluleg fatasaga. Draumar Guð
rúnar snúast allir eitthvað um föt,
moturinn er örlagavaldur, Auður
gengur i setgeirabrókum, smal-
inn lýsir klæðabúnaði og yfir-
bragði manna, sem hann var
sendur til að njósna um, svo
glögglega, að Helgi Harðbeinsson
vissi hverjir þeir voru. Auðséð er,
hve höfundi Laxdælu — og sögu-
persónum hans — eru litklæði
hugstæft. Þetta sést ekki hvaft slzt
á lýsingunni á klæönaöi Bolla
Bollasonar, þegar hann kemur
heim frá útlöndum.
Ég hef aldrei haft rænu á þvi aft
koma þessu greinarkorni minu
um klæðabúnað manna i Laxdælu
á framfæri neins staðar, enda á
ég nóg efni i annað, að minnsta
kosti jafnlangt erindi um sama
efni, eins og það birtist i öðrum
Islendingasögum.
Kvenlæknar fyrr og nú
• — Ef ég man rétt, þá fluttir
þú einhvern tima útvarpserindi
um Mannamein og lækningar til
forna, — efta hét þaft ekki svo?
— Jú, rétt er þaft, nafnift var
Mannamein og lækningar til
forna. Þaft var sama sagan og
þegar ég ætlafti einungis að skrifa
um ásynjurnar i goðafræöinni, aó
ég fékk áhuga á ásunum lika. Ég
ætlaði að leita i sögunum að þeim
konum, sem þar voru sagöar
læknar góðir. Ég hafði lesift, aö
þaö heföu aöallega verift konur,
sem fengust við lækningar á fyrri
öldum. Lýsingar á sjúkdómum og
lækningum þeirra reyndust jafn
áhugaverðar, hvort sem karlar
eða konur sinntu þeim, svo ég tók
flest af þvi, sem ég fann. En þá
komst ég að raun um, að þrátt
fyrir fullyrðingar sagnfræðinga
um að það hefðu aöallega verið
konur, sem fengust við lækningar
þá var þessu alls ekki svo fariö.
Aðeins i goðafræðinni eru karl-
læknar færri, þar sem Óftinn er
einn á móti þeim Iftunni,
yngingarlækninum meft eplin,
Eir, sem Snorri segir aft hafi
verið læknir beztur, og Gró, sem
var að föndra við heinina i höffti
Þórs, og missti læknismátt sinn. 1
heimi Islendingsagnanna eru þeir
karlmenn, sem fást vift lækn-
ingar, fleiri en konur. Mér
reiknaðist svo, að þær væru um
fjörutiu hundraðshlutar, en þeir
sextiu. A Sturlungaöld fara kon-
urnar niður i 32%, en frá þvi aft
Háskóli tslands var stofnaftur, og
til þess tima, er ég flutti erindi
min áriö 1971 voru konurnar, sem
útksrifuöust i læknisfræfti, afteins
sex afhundraði. Slfk haföi nú
framvinda málanna verið i þús-
und ár.
Merkilegustu læknisaðgerð-
ina, sem ég fann frá-
sagnir um, gerði kona ein, sem
ekki er einu sinni naf ngreind. Hún
gerði við höfuökúpubrot, og sjúkl-
ingnum batnaði alveg, en reyndar
var henni ekki þakkað þaö, nema
aö nokkru leyti, heldur var batinn
þakkaður vatni, sem Guftmundur
góði hafði vigt.
Heimildir um skólagöngu
og menntun islenzkra
kvenna
— 1 bókinni Jafnrétti kynj-
anna er getið um erindi eftir þig,
sem nefnist Menntun og skóla-
ganga islcnzkra kvenna, og þú
munt hafa samið það vegna al-
þjóðakvennaárs Sameinuðu þjóft-
anna 1970.
— Já, ég samdi þetta fyrir
fyrsta fund KRFI á alþjóða-
kvennaárinu. Á fundinum var
skorað á stjórn félagsins að
fjölrita erindið og senda það að-
ildarfélögunum, en þau voru þá á
milli fimmtiu og sextiu, ef ég man
rétt. Áður en við Lára Sigur-
björnsdóttir vorum búnar að fjöl-
rita erindið, flutti ég það i útvarp i
tvennu lagi, og var það endur-
tekið. Hluta af erindinu samdi ég
fyrst á ensku, af sérstökum
ástæðum, i flýti fyrir áramót 1969,
og sá hluti kom iðar i Inter-
national Women’s News, sem er
blað alþjóðasambands kvenna,
sem KRFI er i sambandi við, og
hefur verið að kalla frá upphafi,
og þar voru’þær á fundum, Briet
og Laufey dóttir hennar, Inga
Lára Lárusdðttir og fleiri. Briet
var mjög dáö þarna, eins og sjá
má i hálfrar aldar afmælisriti um
fundi sambandsins. Þar er mynd
af Brieti næst á eftir aðalstofn-
anda sambandsins, Carrie Chap-
man Catt, og Susan B. Anthony.
Tvær islenzkar konur hafa verið
kosnar i stjórn sambandsins, þær
Sigriður J. Magnússon og Björg
Einarsdóttir, sem kosin var i
stjórnina i sumar, á fundinum
sem haldinn var i New York. Það
var i fyrsta skipti, sem fundurinn
hefur verið haldinn i USA, enda
átti sambandið ekki nein aðildar-
félög þar fyrr en nú.
— Hefur þú ekki verift á þessum
fundum?
— Jú. Ég var á fundinum i
London 1967, meft frú Sigrifti J.
Magnússon, og á næsta fundi á
eftir, en hann var haldinn i König-
stein i Þýzkalandi, skammt frá
Frankfurt. Þá voru lika á fund-
inum Sigurbjörg Lárusdóttir og
dóttir hennar, Kristin Braga-
dóttir.
Þú varst áöan að spyrja mig
um erindi mitt Menntun og skóla-
ganga islenzkra kvenna. Þetta er
aðeins örstutt yfirlit, en á eftir
fylgir alllangur heimildalisti.
Eins og á ýmsum öðrum sviðum
erég með hálfkaraðan ártalalista
um áfanga i menntun á skóla-
göngu kvenna hér á landi. Ég trúi
þvi, að ártalalistarnir minir geti
komiö öðrum að gagni, þótt mér
endist ekki aldur til þess aö vinna
betur úr þeim, semja erindi og
gera grein fyrir hverjum áfanga,
sem ártalið visar til.
Ljósmæður fá föst laun ár-
ið 1766.
— Hvað ertu með i takinu
núna?
— Það er aðallega tvennt: Ljós-
mæður á liðnum öldum, og
nunnurog abbadisir. I hitteðfyrra
setti ég saman nokkuð langt
erindi, sem ég kallafti Ljósmæftur
á liðnum öldum. Erindið var
samið fyrir fund hjá Ljósmæðra-
íélagi íslands, en það varð miklu
lengra en svo, að hægt væri að
flytja það allt á fundinum. Nú
ætla ég að fara að taka til við
þetta aftur, og reyndar kemur
bráðum i Ljósmæðrablaðinu
dalitill hluti úr erindinu með yfir-
skriftinni Fyrsta stétt islenzkra
kvenna i opinberri þjónustu.
— Þær hafa auðvitaö veriö
opinberir starfsmcnn frá þvi aö
stéttin varð til?
— Já. Ljósmæður eru opinber-
lega launaðar frá árinu 1766, og
Bjarna Pálssyni landlækni var
gert skylt, samkvæmt skipunar-
bréfi 1760, að kenna ljósmæðrum.
Aður höfðu dönsk yfirvöld
reyndar látið þýöa á islenzku
kennslubók i ljósmóðurfræðum,
og hét hún SA NIIE YFIRSETU-
KVENNA SKOOLE, ENDUR
STUTT UNDERVIISUN UMM
YFERSETU KVENNA KON-
STENA. Bókin kom út árið 1749,
en litið mun hún hafa
verið notuð, og þótti vist eitthvað
djörf, svo að notað sé nútima-
orðalag. Af þvi að Bjarni land-
læknir hafði ekki tima til að sinna
ljósmæðrunum sem skyldi, vildi
hann að konur, sem tækju að sér
ljósmóöurstörf, hefðu áður verið
orðnar sæmilega kunnugar Yfir-
setukvennaskólanum, og skyldi
presturinn fara „leynilega” yfir
skólann með þeim. Samkvæmt
Kirkjuordinanziu Kristjáns kon-
ungs III. Frá 1537, áttu prestarnir
að „undirvisa yfirsetukonum”.
Að visu var þar ekki um ljós-
móöurfræði aö ræöa i okkar skiln-
ingi, heldur áttu þeir m.a. að
kenna ljósmæðrunum aö' hugga
barnshafandi konur og minna þær
á að þakka guöi fyrir, aö gefa
þeim ávöxt kviðar sins. Og þær
áttu einnig að gera konunum
skiljanlegt, að sú neyft og harm-
kvæli sem þær liöa i barnsburð-
inum sé kross, sem guö leggur á
þær.
Þó að ljósmæður fengju fyrst
laun af almannafé frá 1766, var þó
ekki ætlazt til þess áöur, að þær
hjálpuðu öðrum en fátækum
„fyrir guðs sakir”. Aðfir áttu að
greiða þeim „sanngjarnlega”
Gerftur Steinþórsdóttir meft úrklippusafniö, þegar verift var aft binda
þaft inn.
Eise Mia Einarsdóttir tekur vift úrkllppubókunum úr hendi Gerftar
Steinþórsdóttur.
fyrir ómak sitt. Þvi má og bæta
við, að langalengi var sú fjárveit-
ing, sem ætluð var til þess að
greiða ljósmæðrum, óbreytt.
Sama var hvort þær voru sautján
eða sextiu og fimm, upphæðin var
hin sama, og þvi fleiri sem þær
voru, þeim mun minna kom i hlut
hverrar.
Hafði nunnan hæðzt að
páfanum?
— En hvaö um nunnur og
abbadisir á isiandi. Er ekki litinn
fróðleik uin þær aö finna?
— Ekki get ég nú sagt, að það sé
beinlinis mikið, sem ég finn um
þær, en samt getur þaö orðið tal-
svert langt mál, sem ég skrifa um
klausturlif kvenna á Islandi.
Margir halda, að nunnurnar, sem
þjóðsagan segir aö jarðsettar
væru á Systrastapa á Kirkjubæ,
séu einu nunnurnar, sem ekki hafi
gleymzt á Islandi. Það er kannski
ekki aö undra, þar sem nunnan,
sem sumir annálar herma að Jón
biskup Sigurðsson i Skálholti hafi
látið brenna áriö 1343, er vist eina
nunnan, sem nefnd er i kennslu-
bókum. Þeir voru grimmir við
klausturbúa, biskuparnir i
Skálholti og á Hólum, nýkomnir
frá vigslu árið 1343, og að minnsta
kosti næsta ár á eftir, aö þvi er
annálar herma. Þegar Jón biskup
kom að austan, þar sem hann
kom aö landi, kom hann við bæði
á Kirkjubæ, sem var nunnu-
klaustur, og i Þykkvabæ, sem var
munkaklaustr. Þá herma sumir
annálar, að hann hafi látið brenna
nunnu Katrinu að nafni, sem átti
að hafa hæðzt að páfanum og
skrifað bréf til skrattans og gefið
sig honum á vald. En tveim
Þykkvabæjarmunkum lét hann
refsa harðlega fyrir að þeir börðu
á ábóta sinum. Þessir munkar
urðu merkir menn siðar. Annar
þeirra var Eysteinn Asgrimsson,
sá er orti Lilju, sem „öll skáld
vildu kveðið hafa”.
En sagan um nunnuna, sem á.
að hafa verið brennd, varð
að þjóðsögu, sem reyndar gerði
hana að tveim nunnum, þeim er
eiga að hafa verið jarðaðar uppi á
Systrastapa við Kirkjubæ á Siðu.
En þjóðsagan á rætur að rekja til
Giovanni Boccaccio, sem uppi
var á þeim tima, sem Jón biskup
á að hafa látið brenna nunnuna i
Kirkjubæ. Sagan Systurnar i
Kirkjubæ, kom út á prenti i Is-
lenzkum þjóðsögum II. bindi i
Leipzig 1864. Um hana segir
Þórhallur Þorgilsson, og nefnir
um leið eina sögu eftir Boccaccio:
„Þjóðsagan er auðsjáanlega orð-
in til upp úr sögu Boccaccios eða
af sama stofni og hún, eftir
munnlegri frásögn manna, sem
hefur fundizt hún góð og þótzt
geta svalað meinfýsni sinni með
staðfærslu til islenzkra að-
stæðna.”
Eitt var það i annálunum um
Katrinu nunnu i Kirkjubæ, sem
vakti athygli mina: Hún kunni að
skrifa. Ef til vill hefur hún veriö
að afskrifa bækur, þegar henni
varð það á aö hæðast aft páfanum,
og hefur þá kannski skrifaö eitt-
hvað, sem hefur ekki verið abba-
disinni að skapi og hún þess
vegna sýnt það biskupnum nýja.
Menningarstarfsemi
nunnanna i
Kirkjubæ
Árið 1397 voru til i Kirkjubæ,
samkvæmt Vilkinsannál, tuttugu
latinubækur og norrænu, auk
guðsþjónustu- og söngbóka. Þetta
var áriö, sem Gutenberg fæddist,
svo vist er um þaö, að ekki hafa
þær verið prentaöar, heldur
handskrifaðar, og trúlegast er, að
þetta hafi allt veriö afskriftir eftir
nunnurnar i klaustrinu.
Um þessar mundir var Vilkin
biskup i Skálholti. Hann kom oft i
Kirkjubæ. 1 annálum, þar sem
segir frá andláti hans og þvi, sem
hann haföi gert eða látið gera
fyrir kirkjuna og staðinn i Skál-
holti i biskupstið sinni, stendur
Framhald á bls. 25