Tíminn - 23.03.1977, Síða 10

10
MiðvHiBdagur 23. marz 1877
Norðurlandaráð 25 ára:
Bertil Ohlin, sem um
langt árabil var leiðtogi
Sænska þjóðarflokksins,
ætlar að fjalia um nor-
ræna samvinnu i næsta
bindi endurminninga
sinna. Hann var fulltrúi i
Norðuriandaráði á árun-
um 1955-1966, og var
ieiðtogi sænsku sendi-
nefndarinnar i heilan
áratug. Uno Kaarik rit-
stjóri ræöir hér við Ohlin i
tilefni af afmæli Norður-
landaráðs.
Bertii Ohlin. Timamynd GE
ekki lengur viðurkennd. Það
þyrfti að vinda bráðan bug að þvi
að samræma menntamálin á nýj-
an leik, ekki með þvi að draga úr
kröfum, heldur með þvi að hækka
þær, þar sem þær eru of lágar.
Ennfremur á að auka styrkveit-
ingu fyrir Norðurlandabúa, sem
stunda nám á öðrum Norðurlönd-
um.
En svo að við vikjum að skatta-
málunum, þá var það Gunnar
Stráng, sem snerist mjög önd-
verður gegn tillögu, er lögð hafði
verið fram til að samræma
skattamálin. Þetta var á fundi i
Kaupmannahöfn i byrjun sjöunda
áratugarins. Fulltrúar hinna
þjóöanna sáu ekki ástæðu til að
fara mörgum orðum um tillögu
þessa, þar sem ljóst var, að hún
hlyti ekki samþykki.
— Tage Erlander, fyrrum for-
sætisráðherra hefur lýst yfir þvf i
viðtali nýlega, að brostnar vonir f
hinu norræna samstarfi hafi leitt
til þess, að menn hafi með vax-
andi einurð beitt sér fyrir þvi að
leysa önnur samnorræn viðfangs-
efni. Er þetta raunsönn lýsing?
— Já, það er talsvert hæft i
þessu. Þvi miður hefur athyglin
fremur beinzt að mistökunum en
þeim margþætta árangri, sem
orðið hefur i norrænu samstarfi.
Hér eru ofarlega i huga hug-
myndirnar um norrænt varnar-
bandalag árið 1949 og efnahags-
bandalag Norðurlanda árið 1970
sem við héldum að væri fullmót-
að, þegar á daginn kom, að ekkert
— Vafalaust. Samstarf stjórn-
málaleiðtoganna i Norðurlanda-
ráði hefur yfirleitt verið með
miklum ágætum. Það er ekkert
launungarmál, enda þótt það hafi
ekki leitt til byltinga af nokkru
tagi. Okkur Tage Erlander tókst
ágætlega að vinna saman að nor-
rænum viöfangsefnum og i
Norðurlandaráði.
Tage Erlander hefur ávallt
verið mjög hlynntur norrænu
samstarfi. Hann naut dyggilegs
stuðnings Kling dómsmálaráð-
herra, er að þvi kóm að kippa i
lag nauðsynlegum atriðum áður
en unnt var að hrinda samþykkt-
um i framkvæmd, sem ekki var
alltaf hlaupið að, þvi að kerfið er
oft þungt i vöfum. Þessi góða
samvinna varö til þess, að yfir-
leittleiö ekki á löngu, þar til sam-
þykktir voru komnar til fram-
kvæmda. Að sjálfsögðu skipti það
miklu máli fyrir norræna sam-
vinnu, að stjórnmálaandstæðing-
ar létu lönd og leið öll ágreinings-
mál heima fyrir, er þeir störfuðu I
þágu Norðurlandaráðs.
Hins vegar brugðu rikisstjórn-
irnar oft ekki nægilega skjótt við
til að framkvæma samþykktir,
sem fulltrúar i ráðinu knúðu á
með. Vitaskuld liggur það i hlut-
arins eðli, að auðveldara er að
samþykkja en að hrinda i fram-
kvæmd. Rikisstjórnirnar voru
alls ekki áhugalausar um nor-
ræna samvinnu — siður en svo. Ef
til vill má fullyröa, að þorri nor-
rænna þingmanna hafi litið
Mikilsvert að standa að
sameiginlegnm áætlunum í
mennta- og menningarmálum
Það væri gifurlega mikils virði,
ef allir heföu aðgang að þvi, sem
Norðurlönd hafa fram að færa i
menningarlegu tilliti. Við mynd-
um stiga drjúgt skref i þessa átt,
ef við stæðum að sameiginlegum
áætlunum i menntamálum og
bókmenntum, svo og dagskrár-
gerð fyrir útvarp og sjónvarp.
Þetta eru hugmyndir, sem
Bertil Ohlin setur fram i tilefni að
aldarfjóröungsafmæli Norður-
landaráðs. A árunum 1956-1966
var Ohlin leiðtogi sænsku sendi-
nefndarinnar, og forseti Noröur-
landaráðs var hann um tveggja
ára skeið. Hann er mjög hlynntur
norrænni samvinnu. Um þessar
mundir er honum þó einkum
umhugaö um þau verkefni, sem
fyrir liggja á sviöi menningar- og
menntamála. „Stofnum risa-
bókaútgáfu, sem gæfi út fjöldann
állan af pappirskiljum með nor-
rænum bókmenntaverkum! ”
Þannig hljóðar ein tillagan frá
Ohlin.
— A Skáni og i Vestur-Svlþjóö
hefur kunnátta manna og skiln-
ingur á norrænum tungum aukizt
jafnt og þétt fyrir tilstilli útvarps
og sjónvarps. Skólarnir hafa hins
vegar ekki haft aðstöðu til að gera
stórátök á þessu sviði, og hafa þvi
aðeins litillega bætt viö fræösluna
um norræn mál og mállýzkur.
Norrænu félögin hafa þó unnið
hér gott starf.
Arleg veiting bókmenntaverö-
launa Norðurlandaráös er liður i
þvi að auka útbreiðslu norrænna
bókmenntaverka, en eigi aö siður
hefur ekki tekizt að skapa nægi-
lega stóran markað fyrir norræn
verk á frummálum vegna þess-
ara tungumálaerfiöleika. Ég tel
það stórmál, að þessum hömlum
verði rutt úr vegi, þannig að nor-
ræn bókmenntaverk geti átt
greiöan aðgang að fólki hvar sem
er á Norðurlöndum. 1 Noröur-
landaráði eru og margir sama
sinnis.
Ég tel, að ráðiö eigi að halda
áfram að knýja á með, aö fræðsla
um norrænar tungur veröi aukin,
og það mætti gjarnan heröa
baráttuna fyrir þvi. 1 annan stað
ættiað leggja stóraukna áherzlu á
útgáfu norrænna bókmennta-
verka á Norðurlöndum. Þessar
útgáfur ættu að vera pappirskilj-
ur og aðgengilegar hvarvetna á
Noröurlöndum.
Fyrir um það bil áratug var
gerð tilraun með slika útgáfu-
starfsemi, en i þaö skipti höfðu
menn ekki erindi sem erfiði. Að
minni hyggju ætti að gera svipaöa
tilraun og gerð hefur verið i
Sviþjóö, þ.e. útgáfu á pappirskilj-
um til aö auka útbreiöslu sænskra
bókmennta. Það hlýtur að vera
unnt að búa til útgáfu flokk nor-
rænna bókmenntaverka, sem
ekki væru of tyrfin eða erfið af-
lestrar. Sum verkin gætu verið
ný, en önnur frá fyrri timum, og
þau yrðu gefin út á öllum Noröur-
löndum.
— Ýmsum verkefnum er sem
sé enn ólokið á sviði norrænnar
samvinnu, en hvaða hlutverki
teljiðþér, að Norðurlandaráð hafi
þjónað hingað til fyrir Norðurlönd
almennt?
— Hlútverk Norðurlandaráðs
er margþætt. í fyrsta lagi er það
þing, þarsem fulltrúar þjóðþinga
og rlkisstjórna hafa hitzt og
gengið frá ákvörðunum um sam-
vinnu og samstöðu Norðurlanda I
miklum fjölda mála. Til dæmis
má nefna sameiginlega lagasetn-
ingu, samræmingu á sviði
menntamála og rannsókna,
endurbætur i samgöngumálum,
samvinnu I viðskiptamálum og
þar fram eftir götunum. Þetta er
meginhlutverk ráðsins. En einnig
erþaðmjög þungt á metunum, að
á fundum Norðurlandaráðs og á
nefndarfundum hefur skapazt ná-
ið samband milli þingmanna frá
öllum Norðurlöndum, og sökum
þess hefur reynzt miklu auðveld-
ara en ella að búa i haginn fyrir
samþykktir Norðurlandaráðs og
ljá þeim stuðning hinna ýmsu
stjórnmálaafla.
— En heföi ekki þróunin orðið á
þessa lund, enda þótt Noröur-
landaráð hefði aldrei verið stofn-
að?
— Að minu mati hefði ekki
reynzt unnt að ná þeim árangri,
sem okkur hefur auðnazt á fjöl-
mörgum sviðum, ef við hefðum
ekki komið á þessu nána sám-
starfi og þeim vettvangi fyrir
skoðanaskipti, sem Norðurlanda-
ráð hefur reynzt vera. Blöðin hafa
oröið okkur að miklu liði með þvl
að greina itarlega frá störfum
ráösins, og jafnframt hafa þau
veitt okkur aöhald meö gagnrýni.
Ég tel, að blöðin hafi með skrifum
sinum oft og einatt stuðlað að þvl
að þjóðþingin samþykktu ákvarð-
anir Norðurlandaráðs.
1 skattamálum hefur okkur hins
vegar ekki tekizt aö koma á sam-
ræmingu, svo að heitið geti. Ég
tel þetta mjög miöur, þar sem
lagasetningin miöar óneitanlega
að þvl að samræma sem flesta
þætti, svo sem á sviöi atvinnu- og
efnahagsmála, fjölskyldumála
o.fl. A sjötta og sjöunda áratugn-
um tókst okkur að koma á þeirri
tilhögun á sviði menntamála, að
stúdentar gátu að nokkru leyti
fengið viðurkennd próf frá öðrum
háskólum á Norðurlöndum. Að
undanförnu hefur verið unniö að
endurbótum á sænska skóla-
kerfinu, bæði á grunnskóla- og
framhaldsskólastigi, og hafa þær
leitt til þess að bilið hefur aftur
breikkað, hvaö snertir æðri
menntun. Aö þessu leyti hafa Svi-
ar fjarlægzt aðrar Norðurlanda-
þjóðir, og hefur það valdiö þvl, að
samræmingu skólakerfisins hefur
fremur miðaö aftur á bak en fram
á veg.
— Var það stefna Svia, sem
leiddi til þess, að leiöir skildu á
sviði mennta- og skattamáia?
•— Við slökuðum aö vissu leyti á
kröfum til undirbúningsmenntun-
ar fyrir háskóla i þvi augnamiöi,
að m.enntaskólar i Svlþjóð skyldu
veita hliðstæöan undirbúning
fyrir háskólanám og menntaskól-
ar annars staöar á Norðurlönd-
um. Varð þetta til þess, að sænsk-
irstúdentar fengu ekki lengur að-
gang að fjölmörgum erlendum
háskólum. Jafngildi ákveðinna
prófa á Noröurlöndum eru nú
gat orðið úr stofnun þess vegna
óllkra hagsmuna landanna I utan-
rikismálum. Það er þvi mikiö
gleðiefni, að þróun siðustu ára
skuli hafa gefið norrænni sam-
vinnu byr undir báða vængi. Fri-
verzlunarbandalagið og Efna-
hagsbandalag Evrópu hafa komið
þvi til leiðar, að tollum hefur aö
mestu verið létt af I viðskiptum á
milli Norðurlandanna, enda þótt
einhverjir tollar verði við lýði I
nokkur ár. Hins vegar hefur þró-
unin ekki náð til landbúnaðar og
landbúnaðarafurða.
— Aðild Dana að Efnahags-
bandalaginu hefur þvl ekki haft
slæmar afleiðingar gagnvart hin-
um Norðurlöndunum?
Hin Norðurlöndin hafa gert
samninga um viðtækt samstarf
við Efnahagsbandalagiö, og I ljósi
þess álit ég, að norræn samvinna
verði ekkifyrir áföllum, enda þótt
Danir einir hafi gerzt beinir aðil-
ar að bandalaginu. Það verður
bersýnilega ekki um neina
stefnubreytingu að ræða á sviði
menningarmála, en einhver
vandamál gætu skotiö upp kollin-
um varöandi löggjöf i efnahags-
málum. Á sumum sviöum gæti
það orðið úr, að þau riki, sem
utan bandalagsins standa, teldu
heppilegast að samræma löggjöf
sina löggjöf Efnahagsbandalags-
ins að þvl marki, sem Danir hafa
þegar orðið að gera. Að öðru leyti
gætu Danir haldið sjónarmiðum
Noröurlanda á lofti innan Efna-
hagsbandalagsins.
— En eru hugmyndirnar um
Nordek nú endanlega úr sögunni?
— Þær áætlanir, sem fyrir lágu
um Nordek, verða ekki lengur
gjaldgengar. Aðstæður hafa ger-
breytzt, þar sem við höfum gert
samninga um samstarf við EBE
og EFTA. Við yrðum að byggja á
nýjum grunni.
— Tage Erlander haföi ýmis-
legt gott að segja um „andstæð-
ing sinn, Bertil Ohlin „vegna
samvinnu ykkar i Norðurlanda-
ráði. Gekk mönnum betur að
lynda saman þar en i stjórnmála-
baráttunni heima fyrir?
skattamálin og Eyrarsundsbrúna
öðrum augum en Stráng fjár-
málaráðherra og Skoglund sam-
gönguráðherra.
— Hver teljiö þér vera þýðing-
armestu verkefnin, sem Norður-
landaráð á enn óleyst fyrir utan
þau, sem þér hafið þegar nefnt á
sviði mennta- og menningar-
mála?
— Við verðum að leysa þau
vandamál, er snerta hinn sam-
eiginlega norræna vinnumarkað,
jafnóöum og þau koma i ljós, svo
og vandamál varöandi hinn fé-
lagslega norræna borgararétt, en
hann allt að þvl jafngildir sam-
eiginlegum norrænum borgara-
rétti, og tilkoma hans er eitt
stærsta framfarasporið, sem
stigið hefur verið á norrænum
vettvangi.
1 framtiðinni ber okkur að
stefna að þvi umfram allt, að
leggja ekki dóm á efnahagsmál
eða önnur viðfangsefni út frá
eigin sjónarmiðum einvörðungu.
Okkur ber jafnframt aö hafa i
huga hagsmuni Norðurlanda sem
heildar. Við verðum að efla sam-
kennd okkar á meðal og ekki slzt
fyrir tilstilli sameiginlegra
menningarverðmæta, sem okkur
ber að hafa I hávegum.
— Er æskilegt að efla stöðu
Norðurlandaráðs þannig, að það
verði yfir þjóðþingin hafiö i fram-
tiðinni?
Að einu leyti er Norðurlandaráð
þjóðþingunum æðra. Það ræöur
yfir fjárveitingu til norrænna
menningarmála. Margir voru þvi
mótfallnir, aö rikisstjórnir og
þing afsöluöu sér ábyrgð á með-
ferð þessarar fjárveitingar, en
tilhögun þessi er mér mikið gleði-
efni. Á hinn bóginn get ég ekki
látið mér detta i hug aðra mála-
flokka, þar sem Norðurlandaráð
ætti að hafa vald umfram
þjóðþingin. Við eigum a.m.k.
ekki að koma á fót einhverju
rosabákni. Ég er ánægður með,
að ráðinn skuli hafa veriö fram-
kvæmdastjóri Norðurlandaráðs,
og tel, að það mikilvæga hlutverk
sé I góðum höndum, þar sem er
Helge Seip.