Tíminn - 23.03.1977, Side 18

18
MiBvikudagur 23. marz 1977
Greinargerð frá Heilbrigðiseftirliti ríkisins
UM ÁLBRÆÐSLUR
með tilliti til ytri og innri mengunar
ásamt hollustu- og heilbrigðiseftirliti Seinni hluti
Rykmælingar
Tilgangur rykmælinga er
tvenns konar. í fyrsta lagi eru
þær til leiðbeiningar viö mat á
heilbrigðishættu einstakra starfs-
manna. í öðru lagi eru þær
nauðsynlegar við leit að orsökum
rykmyndunar, en þaö er skilyröi
þess að hægt sé að beita tækni-
legum aðgeröum til aö koma i veg
fyrir rykmyndun.
Rykmælingar eru gerðar til aö
ákvarða hvers konar ryk er um
að ræöa og hve mikiö. Venjulega
er rykinu safnað á siur (filter),
það vegið og siðan greint
(analyserað) með tilliti til teg-
undar og stærðardreifingar
korna. Gerður er greinarmunur á
grófuog finu rykiog magn hvors
flokks um sig ákvarðað.
1 þurrgreiningaraöferðum er
ryki skilið i gróft og fint ryk eftir
aerodynamisku þvermáli eða
stærð rykkornanna. Hugmyndin
er aö likja eftir hreinsikerfi
nefslimhúðar, þannig aö ryk það
er safnast á siuna (filter) likist
ryki sem nær aö komast niður i
lungun.
Við þessa aðferð er notast við
rykskilju, sem skilur grófa rykiö
úr loftstraumnum áður en hann
fer í gegnum siuna (filterinn),
sem siðan hreinsar megnið af þvi
fina ryki, sem eftir er i loftinu.
Rykskiljur eru aðallega af
tveimur geröum, láréttar plötur
og svonefndir cyklonar. Dæmi um
fyrri gerðina er Hexhlet rykmæl-
irinn og um þá siðari BCIRA
rykmælirinn sem uppfyllir skil-
yröi Jóhannesarborgar skil-
greiningarinnar. Aðrar rykskilj-
ur, eins og sú sem notuð er I USA
(ACCIH), skilja rykiö á annan
hátt.
Rykmæling með rykskiljur
hefur þann kost að hver ryksla
(filter) geymir hið fingerða ryk,
sem nefnist „respirabel” ryk, og
hægt er að vega það og greina.
Nauðsynlegt er að kunna skil á
nokkrum skilgreiningum:
1. Total-ryk mg/rúmm.: A viö
allt ryk, sem safnaö er viö sýni-
töku, þ.e. bæði gróft og flnt ryk
sé „votaöferð” notuð eða bæði
gróft og „respirabel” ryk sé
notuö rykskilja.
2. „Flnt” ryk, mg/rúmm.: Ryk
meökornastærðminnien 5u og
greint er með „votaðferð”.
3. „Respirabel” ryk, mg/rúmg.:
Sá hluti samanlagða (total)
rykmagnsins, sem safnað er á
siufilter og farið hefur I gegn-
um rykskilju meö ákveðna
eigin eiginleika.
Hvernig rykmælingar
eru framkvæmdar:
Rykmæling er nákvæmnis-
vinna, þviumeraöræða mælingu
á nokkrum milligrömmum ryks.
Skilyröi þess að túlka megi niður-
stöður slikra mælinga af viti er aö
mælingar séu framkvæmdar af
mönnum sem hafa lært mæl-
ingartæknina og hlotiö vissa
reynslu og ennfremur að notuð sé
rétt tæki og viöhöfð rétt
meðhöndlun á ryki við greining-
una.
Mælingar skal skipuleggja
timanlega og hafa ber fullt sam-
ráö viö vinnuveitendur og fulltrúa
starfsmanna á vinnustað.
Allar mælingar skal færa I þar
til gert „protokoll”. Mælingar eru
oftast tvenns konar: 1.
Staðbundnar mælingar a and-
rúmslofti almennt og á vissum
„hættulegum” stööum á vinnu-
stað. Mælingar af þessu tagi eru
gerðar með kyrrstæöum rykmæli
afgerð „Hexhlet” eða „BCIRA”.
2. Einstaklingsbundnar mæl-
ingar.þá er rykmælingin gerðsvo
nálægt vitum viðkomandi sem
auðið er og rykmælirinn er borinn
af viðkomandi allan vinnudaginn.
A þann hátt má mæla rykmengun
hvers starfsmanns fyrir sig viö
hin óliku störf á sama vinnustað.
Við slikar mælingar er notaður
BCIRA-rykmælir.
Mæla skal a.m.k. samanlagt
tvo heila (8 tima) vinnudaga, sé
um vaktavinnu skal mæling
framkvæmd fyrir allar vaktir.
Mæling skalframkvæmd við eðli-
legar vinnuaðstæöur, en taka skal
tillit til skemmri frávika, sem
geta haft aukna hættu I för meö
sér. Við breytingar á framleiðslu-
háttum skal framkvæma nýja
mælingar.
Mælingunum er oft skipt i
tvennt:
- Undirstööumæling: Þessi mæl-
ing felur isérnákvæma rannsókn
á rykmagni og samsetningu ryks
i andrúmslofti á vinnustað. Við
þessa mælingu skal eftirfarandi
mælt, t.d. við kisilryk:
a) „Respirabel” rykmagn,
mg/m3.
b) Magn, mg/m3, kristallaðrar
klsilsýru og kristallategund
(kvarts, tridymite, cristo-
balite) I a.
c) Magn „inert” ryks i a (a-b),
mg/m3.
d) „Total”-ryk, mg/m3, þ.e. gróf
— respirabel magn.
Undirstöðumæling er gerö til að
kanna hvort rykmengun er meiri
en leyfilegt er, svo að endurbætur
séu gerðar ef þörf krefur.
2. Eftirlitsmæling: Þessi mæl-
ing skal framkvæmd reglulega á
vinnustað, þar sem undirstööu-
mæling hefur sýnt að rykmengun
er innan leyfilegra marka. Meö
eftirlitsmælingu er ætlunin að
fylgjast með að rykmengun hafi
ekki aukizt siðan undirstööumæl-
ing var gerð.
Þessar mælingar skulu gerðar:
1. Meö rykskilju skal
„respirabel”-rykmagn,
mg/m3, ákveðiö.
2. An rykskilju skal „total”-
rykmagn mg/m3, ákveðið.
Smásjárrannsóknir er rétt að
nefna. Þær er hægt aö nota til að
bera kennsl á efni meö sérkenn-
andi útliti eða optiska eiginleika,
t.d. viö rannsókn á asbestþráð-
um.
Mat á niðurstöðum ryk-
mælinga
Eins og viö rykmælingarnar og
rannsókn á rykinu, gildir hér að
mat á niðurstööum skal einungis
vera I höndum manna sem
reynslu hafa á þessu sviöi.
Hættumörk (Threshold limit):
Hættumark á við mesta magn
efnis I andrúmslofti á vinnustaö
(mengun), sem álitiö er að lang-
flestir starfsmenn þoli 1 lengri
tima án þess að biða heilsutjón
eða verða fyrir óþægindum á
annan hátt, eins og t.d. ertingu i
augum, nefi, öndunarfærum,
svæfandi áhrifum o.s.frv.
Þessi mörk eru byggö á langri
reynslu i iönaöi ásamt tilfaunum
með ýmis efni á mönnum og
dýrum. Engin skörp skil frá
læknisfræðilegu sjónarmiöi, eru
viö nefnd hættumörk.
Magn efnis er venjulega mæit i
mg/m3 lofts sé um ryk að ræða,
en i litrum/milljón litra lofts
(ppm: parts per million), sé um
lofttegund rð ræða.
Greint er og milli meðalgildis-
marka, þar sem átt er viö vegið
meöalgildi yfir 8 tima vinnudag
og40tima vinnuviku og hámarks-
gildis, sem er hæsta leyfilega
vegna meöalgildið á 15 minútum.
Hámarksgildi eru notuö við
sérlega hættuleg efni eins og viss-
ar lofttegundir, en meðalgildi viö
rykmælingar og minna bráð-
hættuleg efni.
Þegar fleiri en eitt hættulegt
efni eru i andrúmslofti.er reiknað
með að þau samverki og skal taka
tillit tilþeirra allra viö mat á heil-
brigöishættu.
Við mat á mengun á vinnustað
og heiibrigðishættu eru niðurstöð-
ur rykmælinga bornar saman viö
uppgefin hættumörk. Nauðsyn-
legt er að ákveöa hvaöa hættu-
mörk á að nota og ber þá að taka
mið af aðferð þeirri, sem notuö er
við mælinguna.
Krabbameinsvaldar.
5 Nokkrar kröfur heilbrigðis-
yfirvalda til ÍSALS. Af þvi sem
hér hefur verið rakið er hægt að
gera kröfu til álversins I
Straumsvik um aö leggja fram
skýrslu þar sem eftirfarandi þarf
að svara:
a) Hverjar hafa verið árlegar
mælinganiöurstöður lslenzka ál-
félagsins á ryki, lofttegundumm
hávaða o. fl. á vinnustöðum frá
1969 fram á þennan dag. Skal get-
iö tegundar og magns þessara
mengunarvalda á vinnustöðum
og I andrúmslofti starfsmanna.
b) Hvaða hættumörk hefur ís-
lenzka álfélagiö haft til viömiðun-
ar þegar það hefur metiö heilsu-
farshættu út frá niðurstöðum
þessara mælinga?
c) Hvaöa ráðstafanir hefur Is-
lenzka álfélagiö gert til að
minnka hættulegt magn ryks eða
lofttegunda i andrúmslofti á
vinnustöðum i verksmiðjunni?
d) Hverjar hafa niöurstöður
rykmælinga, hávaðamælinga eða
mælinga á lofttégundum orðið
eftir slikar aögerðir?
e) Hvernig er mengun and-
rúmslofts á vinnustööum háttað i
álverinu i dag? /
f) Hvaða ráðstzffanir hafa af
hálfu Islenzka ffifélagsins veriö
gerðar til að bæta núverandi
ástand hvað varðar mengun and-
rúmslofts á vinnustööum fyrir-
tækisins?
g) Hvaða rannsóknir hafa verið
framkvæmdar á öllum starfs-
mönnum álversins árlega, frá
1969 og fram á þennan dag?
h) Hverjar eru niðurstöður
þessararrannsóknarmeð tálliti til
atvinnusjúksóma eða annarra
kvilla t.d. á tiðni sjúkdóma i önd-
unarfærum við ráðningu og við
árlegt eftirlit með sömu starfs-
mönnum, hve margir starfsmenn
hafa hætt störfum við álverið
vegna óþæginda frá mengun and-
rúmslofts á vinnustööum og hvað
hefur orðið um þessa menn?
Hefur þeim batnað eöa hafa þeir
hlotið varanlegt mein vegna
starfs sins i álverinu?
i) Hefur héraðslækninum i
Hafnarfiröi verið tilkynnt um þá
starfsmenn sem fengiö hafa at-
vinnudjúkdóma vegna starfa i ál-
verinu?
j) Hver er slysatiðni, tegundir
slysa og dreifing eftir störfum i
alverinu frá 1969 og fram á
þennan dag?
k) Hvaða ráðstafanir hefur ís-
lenzka álfélagið gert til að koma
heilbrigöisþjónustu sinni i þaö
horf, sem nauðsynlegt er taliö við
slikan atvinnurekstur þar sem
góöar venjur eru I iðnaði?
6. Aögeröir i aðsigi af hálfu
heilbrigOisyfirvalda. Heilbrigði-
isyfirvöld munu nú sem fyrr beita
sér fyrir öllum þeim aðgerðum
sem nauðsynlegar eru taldar til
varnar mengun á vinnustöðum
álversins svo og þeirri heilsu-
gæzlu sem nauðsynleg er og við á
viö slika starfrækslu.
Mun verða haft samráð við
fulltrúa starfsmanna og forráða-
mannaverksmiöjunnar I þessum
efnum hér eftir sem áður.
Að eftirfarandi málum hefur
Heilbrigöiseftirlit rikisins unnið
að undanförnu:
1. Heyrnardeild Heilsuverndar-
stöðvar Reykjavikur veröur
falið I samráði við fyrmefnda
aðila að framkvæma á næst-
unni heyrnarmælingar á öllum
starfsmönnum fyrirtækisins
svo og siðara reglulegt eftirlit
með heyrn starfsmanna.
2. Fenginn hefur veriö sérfróður
ráðgjafi frá Atvinnuheil-
brigðismálastofnuninni i Osló,
sem hefur margra ára reynslu
af málum er varöa mengun
vinnustaða og sérstaklega I ál-
verum og er hann þekktur á
alþjóðavettvangi . i þessum
málum. Mun hann koma hing-
að til lands. 12. apr. næstkom.
og vera til aöstoðar við skipu-
lag mengunarvarna, eftirlit
með mengun vinnustaða,
rannsóknum á mengunarvöid-
um svo og vissum heilbrigðis-
rannsóknum en hann hefur ný-
verið unnið að sliku skipulagi
fyrir áliðnaðinn I Noregi ásamt
fulltrúum launþega og atvinnu-
rekenda.
3. Heilbrigðiseftirlit rfkisins
hefur með fjárhagsaðstoö Heil-
brigöis- og tryggingamála-
ráðuneytisins keypt nauösyn-
leg rykmælingatæki sem notuð
verða til rykmælinga (og flúor-
mælinga I ryki) i verksmiöjum
landsins.
4. Heilbrigöiseftirlit rikisins mun
á næstunni auglýsa stöðu heil-
brigðisráðunauts og verður hún
ætluð tæknifræðingi og mun þá
bætast aðstaða stofnunarinnar
til eftirlits með mengunarmál-
um á vinnustööum þótt ljóst sé
að stofnunin þurfi hið fyrsta að
fá meira starfslið og fjármagn
eigi að vera hægt að halda uppi
skipulegu og raunhæfu eftirliti
með hinum mörgu málaflokk-
um er undir stofnunina heyra.
7. Hreinsibúnaður
Með tilvisun til reglugerðar
númer 164 um varnir gegn meng-
un af völdum eiturefna og hættu-
legra efna og laga númer 79/1966
um lagagildi samnings milli is-
lenzku rikisstjórnarinnar og
Swiss Aluminium Ltd. um ál-
bræðslu vil> Straumsvik, ritaöi Is-
Hættumörk fyrir nokkmr efni sem fyrir geta
komíS f andrúmslofti starfamanna í álverum.
Efni U.S.A. 1971 Noregur 1973 Svíþjóð 1974 Danmörk 1976
Inert ryk, heildarmagn lo mg/nr lo mg/nr lo mg/rn^ — lo mg/nr
áloxið lo mg/m^ ’Z lo mg/m'5 'Z lo mg/m lo mg/nr’
Plúoríð Lífrænt Inert ryk 2.5 mg/m5 2.5 mg/m5 2.5 mg/m^ •z 5.o mg/nr 2.5 mg/m5 'Z 5.0 mg/nr
Plúorvetni 3 ppm 3 ppm 3 ppm 3 ppm
Brennisteinsdíoxið lokgjöm t jörusamhönd, (hensenleysanleg)+ 5 ppm 5 ppm 0.2 mg/nr5 2 ppm 2 ppm 0.2 mg/m^
A.sbest (nema krokidolit sem yfirleitt er bannað) 2 þr./cm^ 2 þr./om^ 2 þr./cm^ 2 þr./cm^