Fréttablaðið - 16.03.2006, Qupperneq 42

16. mars 2006 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís
Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI: Trausti Hafliðason RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000
SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja
ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum
á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Mest lesna
viðskiptablaðið
AUGLÝSINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLAÐINU ALLA MIÐVIKUDAGA
Sa
m
kv
æ
m
t
fj
ö
lm
ið
la
kö
n
n
u
n
G
al
lu
p
o
kt
ó
b
er
2
00
5.

Ungliðar reka Kristinn
Stjórn Sambands ungra framsóknar-
manna rak Kristinn H. Gunnarsson úr
Framsóknarflokknum fyrir sitt leyti í
fyrrakvöld. Stjórnin hafnar algerlega
í samþykkt sinni hugmyndum hans
um sameiningu Framsóknarflokks og
Samfylkingarinnar. Á vefsíðu sinni hafði
Kristinn reifað í löngu máli uppruna
flokkakerfisins og þátt Jónasar Jónssonar
frá Hriflu í stofnun Alþýðusambandsins,
Alþýðuflokksins og Framsóknarflokksins
árið 1916. „Jónas gæti bent á að þeir
flokkar sem skilgreina sig sem félags-
hyggjuflokkar eigi að öðru jöfnu að vinna
saman. En myndi hann telja nú þörf á
tveimur flokkum eins og fyrir 90 árum,“
spyr Kristinn. - Þetta ofbauð ungum
framsóknarmönnum: „Stanslausar
árásir þingmannsins á eigin flokksfélaga
og málefnastarf eru fyrir margt löngu
komnar út fyrir öll velsæmismörk og ekki
verður sérstök eftirsjá af Kristni þó hann
hverfi úr félagaskrá Framsóknarflokksins.
Vill SUF benda þingmanninum á að
honum sé í lófa lagið að sameina sjálfan
sig inn í Samfylkinguna og getur hann þá
stundað sína pólitísku hryðjuverkastarf-
semi þar sem hún á heima.“
Flokkaflakk
Engin ástæða er til þess að gera lítið úr
söguskýringum ungliðanna. Á haust-
mánuðum 1998, um hálfu ári fyrir fyrsta
sameiginlega framboð Alþýðubanda-
lagsins, Alþýðuflokksins og Kvenna-
listans undir merkjum Samfylkingar-
innar, sagði Kristinn H. Gunnarsson
sig úr þingflokki Alþýðubandalagsins.
Hann bar við atriðum í málefnaskrá
flokkanna sem hann sætti sig
ekki við. „Ég tel eðlilegast
að stíga úr röðum þeirrar
fylkingar og tala fyrir mínum
sjónarmiðum á eigin forsendum,“ sagði
Kristinn og lét á sér skilja að hann ætlaði
umsvifalaust í framboð. Í Morgunblað-
inu 15. október þetta ár kom ekki fram
í hvers nafni Kristinn hygðist bjóða sig
fram. - Meðan þessu vindur fram sendir
Björn Ingi Hrafnsson, efsti maður á
Framsóknarlistanum í höfuðborginni,
Sjálfstæðisflokknum eitraða sendingu
á vefsíðu sinni. „...Þar á bæ ríki nú
meiri svartsýni en áður með möguleika
Sjálfstæðisflokksins á að ná hreinum
meirihluta í borgarstjórn Reykjavíkur.“
Því hafi þeir sett upp plan F og ætli
að halla sér að F-lista Frjálslyndra,
klofningsframboði úr Sjálfstæð-
isflokknum. Enda velþóknun á
almannahylli Guðrúnar Ásmunds-
dóttur leikara í þriðja sæti listans
áberandi í Staksteinum
Morgunblaðsins.
johannh@frettabladid.is
Í síðustu viku var haldinn fundur í Tívolí í Kaupmannahöfn á vegum Börsen Executive Club þar sem nokkrir helstu for-ystumenn í íslensku viðskiptalífi gerðu grein fyrir íslensku
innrásinni í Danmörku, sem svo hefur verið kölluð. Fundurinn
sýnist hafa vakið mikla athygli í Danmörku. Það er þessum
stóru fyrirtækjum nauðsyn að gera grein fyrir máli sínu á
erlendum vettvangi eins og þarna var gert. Reyndar má segja
að það sé íslensku efnahagslífi mikilvægt; ekki síst í ljósi þeirr-
ar neikvæðu umræðu, sem átt hefur sér stað erlendis um skjót-
an framgang þessara dugmiklu íslensku athafnamanna.
Hannes Smárason, forstjóri FL Group, var einn ræðumanna
á þessum Tívolífundi. Hann sýnist vera í hópi snjallari yngri
manna, sem haslað hefur sér völl í atvinnulífinu á allra seinustu
árum. Í ræðu sinni sagði hann meðal annars, að lykilatriði væri
að útiloka allar tilfinningar gagnvart fyrirtækjum sem slíkum,
með því móti væri hægt að taka hagkvæmar ákvarðanir.
Ummæli sem þessi verður vitaskuld að skoða í stærra samhengi
og óþarfi að ætla höfundi þeirra annað en hann beinlínis hafði í
huga. En það er erfitt og ástæðulaust að líta framhjá þeim og
mikilvægt að reyna að draga af þeim ályktanir.
Það er mikið rétt og reyndar gömul sannindi, að mikill og
ákafur tilfinningahiti getur ruglað rökvísi manna. Það á við á
öllum sviðum, einnig í rekstri fyrirtækja. En hitt er jafn ljóst og
byggt á jafn gamalli reynslu að mikill og algjör tilfinningakuldi
getur með sama hætti ruglað rím rökvísinnar. Hér eins og oft
endranær er þörf meðalhófs.
Fullyrðing forstjóra FL Group dregur þannig athygli að álita-
efni, sem lýtur um margt að innviðum nútíma þjóðlífshátta,
ekki aðeins í rekstri fyrirtækja, heldur miklu fremur í almenn-
ara og víðara samhengi. Spurningin er sú, hvort mál eru ekki
einfaldlega þannig vaxin, að skortur á tilfinningalegri næmni
fyrir skuldbindingum einstaklinga og hópa við uppruna sinn og
umhverfi sé ekki vísir þeirrar upplausnar og agaleysis, sem
einkennir í of ríkum mæli nútímann. Getur vaxandi ofbeldi til
að mynda átt rætur í þeirri staðreynd, að menn eru ekki í nægj-
anlega ríkum mæli næmir fyrir þeim tilfinningalegu skuldbind-
ingum, sem allt mannlegt samfélag byggir á?
Enginn maður er eyland. Allir eiga uppruna og umhverfi,
sem þeir eru skuldbundnir. Skilningur á þessari staðreynd getur
ekki einasta verið forsenda hamingju heldur einnig uppspretta
efnalegra gæða. Þjóðernisást var á sínum tíma aflvaki fram-
fara. Það er liðinn tími, en í þeirri sögu er fólgin staðreynd um
mannlegt eðli.
Tilfinningar starfsmanna fyrir skuldbindingum þeirra gagn-
vart starfsumhverfi sínu eru gjarnan ein af mikilvægustu for-
sendum velgengni fyrirtækjanna. En þurfa þá ekki skuldbind-
ingar eigendanna að vera gagnkvæmar? Gilda ekki um það efni
sömu lögmál og gagnkvæmni skuldbindinga almennt í mannleg-
um samskiptum? Á alþjóðavettvangi hafa einstök fyrirtæki og
samtök þeirra lagt í vaxandi mæli áherslu á samfélagslegar
skuldbindingar. Þetta er meðal annars gert til þess að stemma
stigu við vaxandi opinberum reglugerðarfrumskógi. Skilningur á
eðli mannlegs samfélags er í raun og veru ein af forsendum
athafnafrelsis. Þegar öllu er á botninn hvolft er ekki víst að til-
finningar, skuldbindingar og ágóði séu alfarið aðskilin fyrirbæri.
SKOÐUN
ÞORSTEINN PÁLSSON
Tívolíummæli athafnamanns:
Fyrirtæki, skuld-
bindingar, ágóði
Margar skuldugustu þjóðir heims
búa í Afríku og Suður-Ameríku.
Erlendar skuldir Afríkulandanna
nema nú um 70% af samanlagðri
landsframleiðslu álfunnar og hafa
haldizt stöðugar undir því marki
síðan 1990. Suður-Ameríka er ekki
eins skuldug. Þar nema erlendar
skuldir nálægt 40% af landsfram-
leiðslu á heildina litið og hafa hald-
izt stöðugar við það mark síðan
1990. Asíulöndin skulda minnst.
Þar hefur skuldahlutfallið þokazt
niður á við: það var um 30% af
landsframleiðslu 1991-2000 og er
nú komið niður undir fjórðung.
Erlendar skuldir Afríkulandanna
eru að mestu leyti ríkisskuldir
(80%), en skuldir Suður-Ameríku
eru mestmegnis einkaskuldir
(75%); Asía liggur miðsvæðis.
Hvað um Ísland? Erlendar
skuldir þjóðarbúsins jukust úr
56% af landsframleiðslu í árslok
1990 upp í 100% í árslok 2000,
200% í árslok 2004 og 300% í árs-
lok 2005. Skuldirnar stefna enn
hærra, því að hallinn á viðskiptum
við útlönd er enn mikill og verður
mikill áfram enn um sinn sam-
kvæmt spám fjármálaráðuneytis-
ins svo sem jafnan fyrr. Skuldirn-
ar skiptast þannig, að hið opinbera
hefur stofnað til 6% af skuldun-
um, bankarnir 83% og aðrir 11%.
Bankarnir njóta í reynd ríkis-
tryggingar í þeim skilningi, að
allir virðast gera ráð fyrir því, að
ríkið kæmi þeim til bjargar, ef á
skyldi reyna. Bankarnir hafa notið
góðra lánskjara í útlöndum eftir
einkavæðingu bæði fyrir eigið
ágæti og vegna þessarar óbeinu,
undirskildu ríkisábyrgðar. Reynsl-
an sýnir, að ríkið hleypur iðulega
undir bagga með einkabönkum, ef
þeir komast í kröggur, því að ella
yrðu of margir saklausir vegfar-
endur fyrir of miklum og óverð-
skulduðum skakkaföllum. Ríkis-
valdið kýs því að skakka leikinn,
ef svo ber við, og dreifa skaðanum
á skattgreiðendur. Þetta gerðist til
dæmis í Bandaríkjunum 1986-89
og á Norðurlöndum nokkru síðar.
Erlendir lánardrottnar íslenzkra
banka hljóta að reikna með því, að
ríkisstjórnin hér heima hefði sama
háttinn á, ef í harðbakka slægi,
þótt landslög kveði ekki lengur á
um ríkisábyrgð eins og þau gerðu
á fyrri tíð, þegar bankarnir voru
ríkisbankar. Bankarnir eru því á
bankamannamáli stundum kallað-
ir kerfisbankar til aðgreiningar
frá ósviknum einkabönkum.
Skuldabyrði þjóðarinnar hefur
þyngzt til muna. Vaxtagreiðslur
og afborganir af erlendum lánum
námu fimmtungi af útflutnings-
tekjum 1997, nærri helmingi 2002
og rösklega 70% 2005 (þetta er
ekki prentvilla). Nú er því ekki
hægt að nota nema tæpan þriðj-
ung af útflutningstekjunum til að
greiða fyrir innflutta vöru og
þjónustu; afganginn þarf að taka
að láni til að halda leiknum áfram.
Vaxtagjöldin hækkuðu um helm-
ing í fyrra, úr 8% af útflutnings-
tekjum 2004 í 12% 2005. Byrðin á
eftir að þyngjast, ef vaxtakjör
bankanna versna á heimsmarkaði.
Það á eftir að koma í ljós, hvort
öllu lánsfénu hefur verið varið svo
vel, að skuldunautarnir geti borið
svo þungt hlass til lengdar. Margir
lántakendur virðast undarlega
hirðulausir um hag sinn. Útistand-
andi yfirdráttarskuldir fyrirtækja
og heimila í lok janúar 2006 námu
184 milljörðum króna. Þessi yfir-
dráttarlán bera 15% til 21% árs-
vexti. Það er ekki ónýtt fyrir
bankana að eiga slíka viðskipta-
vini.
Uppsveiflan í efnahagslífinu
síðan 1996 hefur að miklu leyti
verið knúin áfram með erlendu
lánsfé, sem samningurinn um Evr-
ópska efnahagssvæðið 1994 ruddi
braut inn í landið og lántakendur
eiga eftir að standa skil á. Inn-
flutningur erlends vinnuafls í
krafti sama samnings öðrum
þræði kom í veg fyrir, að lánsfjár-
innstreymið leiddi til mikillar
verðbólgu eins og áður, en verð-
bólgan hefur samt langtímum
saman verið yfir settu marki
Seðlabankans. Langvinn upp-
sveifla án verðbólgu er nýjung í
íslenzku efnahagslífi og virðist
hafa slævt áhuga stjórnvalda á
frekari umbótum í efnahagsmál-
um. Enn býst ríkið til að ráðast í
risaframkvæmdir fyrir erlent
lánsfé til að halda efnahagslífinu
gangandi enn um sinn, þótt áhöld
séu um arðsemi framkvæmdanna.
Munstrið er kunnuglegt frá
fyrri tíð (og öðrum heimsálfum):
innstreymi lánsfjár er ætlað að
örva atvinnulífið um stundarsak-
ir, en minna er hirt um það, hvort
framkvæmdirnar séu líklegar til
að skila viðunandi arði og hvort
skuldabyrðin verður þolanleg til
langs tíma litið. Vaxtagjöld þjóð-
arinnar umfram vaxtatekjur
námu 4% af landsframleiðslu í
fyrra (2005). Þessi hluti viðskipta-
hallans er viðvarandi. Slagsíðan
mun aukast á næstu árum, ef
vextir hækka úti í heimi.
Skuldasöfnun í samhengi
Í DAG
SKULDABYRÐIN
ÞORVALDUR
GYLFASON
Langvinn uppsveifla án verð-
bólgu er nýjung í íslenzku efna-
hagslífi og virðist hafa slævt
áhuga stjórnvalda á frekari
umbótum í efnahagsmálum.
Enn býst ríkið til að ráðast í
risaframkvæmdir fyrir erlent
lánsfé til að halda efnahagslíf-
inu gangandi enn um sinn...
EFST Í HUGA: SVEIFLUR Á FJÁRMÁLAMARKAÐI
Auður Haralds rithöfundur
Hinir ríku gráta líka
Ég spái nú ekki í þessum fjármála-
heimi, þannig ég læt það vera að
lýsa yfir áhyggjum á þessu máli.
Ég hef heldur ekkert verið að
spyrja fólk í kringum mig hvort
það sé
uggandi
yfir stöð-
unni. Fólk-
ið sem ég
þekki er
allt svo
fátækt að
þetta er
ekki mál
sem snert-
ir það
djúpt. Það
er svolítið
eins og
einn ráð-
herrann
okkar sagði: Þeir sem lítið hafa
finna ekki fyrir því að hafa minna
milli handanna eins og þeir sem
eru ríkir. Það er því kannski meiri
ástæða til að hafa áhyggjur á
hinum ríku þessa dagana. Mér
skilst að þeir gráti líka. Franska
skáldkonan Francois Sagan sagði
eitt sinn að það væri auðveldara
að gráta í Jagúar en í strætó. Ætli
það sé ekki tilfellið.
Ingólfur H. Ingólfsson félagsfræð-
ingur
Skýr markmið eru lykillinn
Ég hef ekki miklar áhyggjur.
Sveiflur eru eðlilegar á fjármála-
markaði. Hefðirðu spurt mig fyrir
hálfum mánuði hvort ég væri óró-
legur yfir gegndarlausum hækk-
unum hefði ég kannski svarað ját-
andi, en þessi lækkun á
Úrvalsvísitölunni róaði mig aðeins
því hún er eðlileg. Það gerist oft á
þessum markaði að menn bregð-
ast of harkalega við. Menn vilja
meina að það séu helst smáfjár-
festar, sem hafa ekki skýra stra-
tegíu eða markmið, sem fara á
taugum þegar eitthvað svona
kemur upp á og selja allt. Svo jafn-
ar markað-
urinn sig og
menn ná
áttum og
aðrir klók-
ari koma inn
á markaðinn
þegar hann
er lágur. Ég
hef mín
markmið og
á meðan
sveiflurnar
eru innan
eðlilegra
marka sef
ég rólegur.