Tíminn - 30.08.1977, Blaðsíða 12

Aö þessu sinni vil ég byrja mál
mitt með þvi að lýsa gleöi yfir , aö
formaður Stéttarsambands
bænda skuli kominn til þeirrar
heilsu eftir erfiö veikindi aö geta
setiö fund þennan. Jafnframt vil
ég láta I ljós þá von og bera fram
ósk fjölskyldu hans og bænda-
stéttinni til handa, að hann megi
sem fyrst alheill veröa og til
fullra starfa komast.
Þessi aöalundur Stéttarsam-
bands bænda er nú haldinn hér á
Fljótsdalshéraöi á gamalgrónu
menningar- og menntasetri.
Héraö þetta er mikiö land-
búnaöarhéraö. Hér eru mörg
höfuöból og fegurðog framtiöar-
möguleikar blasa hvarvetna viö.
Enda þótt aö á sviöi landbún-
aðar, sem og I öörum atvinnu-
greinum og daglegu lífi, dragi
ööru hvoru ský fyrir sólu, dvelur
sólin engu að siöur bak við skýin
og brýzt fram fyrr en varir. Sólar
hafiö þiö Austfiröingar notiö i
rikum mæli undanfarandi sumur,
þar sem veöráttan hér hefur likzt
hitabeltisveðráttu.
Hið góöa eigum viö aö muna
ekki siöur en þaö sem miöur fer,
þó okkur hætti frekar til þess.
Breytileiki hins mannlega lifs
gerir lifið skemmtilegt og gefur
þvi gildi.
Um þennan þátt lifsins skal
ekki frekar fjallaö. Nútfminn
krefst raunsærra skoöana af
okkur istaö rómantiskra hugleiö-
inga, svorítt eraö snúa sér aö þvi
að ræöa raunveruleikann.
Kjaramálin.
Þaö á jafnt viö um bændur og
launþega, aö kjaramál hefur
borið hæst i umræðum og sam-
þykktum á fundum þeirra á s.l.
ári. Er þar skemmst aö minnast
hinna fjölmennu bændafunda,
sem haldnir voru um kjaramálin
og höfust á Suöurlandi seinni
hluta s.l. árs. Á þessum fundum
kom fram, aö þaö lánafyrirkomu-
lag á afuröir og rekstur, sem
landbúnaöurinn býr viö, og
greiöslufyrirkomulag fyrir
afuröir, er ekki þeim kostum
búiö, aö.fái staöist i þeirri verö-
bólgu, sem gengiö hefur yfir
undanfarin ár, svo bændur standi
skaðlausir eftir. Afuröasölu-
félögin standa magnþrota gagn
vart þvi aö greiöa bændum
afuröir sinar meö sifellt fleiri
krónum og hafa jafnvel oröiö aö
liöa kaupandanum lengri
greiöslufrest.
Þá hefur rikissjóöur undan-
farin 2 ár einnig lent i vanda meö
aö standa viö þær skuldbindingar,
sem honum ber viö uppgjör verö-
ábyrgöar vegna útfluttra land-
búnaðarafuröa, vegna veröhækk-
ana langt umfram þaö sem séö
var fyrir, þegar gerö fjárlaga fór
fram.
Úr þessum vanda hefur veriö
reynt að leysa svo sem kostur er.
Annars vegar er um að ræöa
lausnir til bráöabirgöa og hins
vegar lausnir, sem geta oröiö
varanlegri, meö hliösjón af þeim
vandamálum, sem veröbólgan
skapar í verölagsmálum land-
búnaöarins.
Þannig var af hálfu ráöuneytis-
ins gert mögulegt aö sláturleyfis-
hafar greiddu bændum full verö
fyrirgæruraf framleiöslu haustiö
1975. Einnig var unnt aö ljúka
greiöslu á veröábyrgö rikissjóös
til bænda fyrir Utfluttar landbUn-
aðarafurðir verölagsáriö 1975/76 i
lok síöastliðins árs, svo fullnaðar-
uppgjör gat fariö fram á afuröa-
veröi til bænda.
A þessu ári hefur ráöuneytið
tekið upp gerð áætlunar um
greiðslur á veröábyrgð rikissjóös
eftir mánuðum á þeirri fjárveit-
ingu, sem er til þessa i fjárlögum.
Þessi áætlun var aö nokkru leyti
gerö I samráöi viö Framleiðslu-
ráö landbúnaðar. Nú er séö, að
veröábyrgöarþörf landbúnaöar-
ins á þessu ári fer verulega fram
úr fjárveitingu i fjárlögum 1977
og þvi hefur fariö fram endur-
skoðun á þessari áætlun.
Við gerð fjárlaga verður
væntanlega komiö á því greiöslu-
fyrirkomulagi útflutningsbóta,
sem viöunandi er og greiöslu-
hraöi sami og á árunum 1972-1974,
sem var talið mjög viöunandi
fyrir bændur.
Viö gerö fjárlagafrumvarps
fyrir yfirstandandifjárlagaár tók
ráöuneytið upp þá nýbreytni aö
áætla greiöslur rikissjóös á lög-
bundnum framlögum til búfjár-
ræktar og jarðræktar sem næst
þvi sem horföi um þær, vegna
veröhækkunar á árinu. Aöur var
það svo, aö þessar greiöslur voru
áætlaðar meö hliösjón af verðlagi
ársins á undan og þvi gjarnan
þeim mun lægri sem nam verö
lagshækkun milli ára. Til þess aö
greiöa þann mun þurfti aukaf jár-
veitingar.Af þvileiddi.aö dráttur
gat oröiö á fullnaöaruppgjöri á
bankans og Aburöaverksmiöj-
unnar hefur eftir þvi numiö i
byrjun ágústmánaöar nálægt
3.500 milljónum króna, sem eru
49% af innlögöu verömæti sauö-
fjárafuröa s.l. haust.
Svo sem nefnt var er búiö aö
breyta svo til meö afuröalán til
landbúnaöarins, aö þau eru nú
lánuö eftir hliöstæöum reglum og
afuröalán tii sjávarútvegsins.
Þær lagfæringar sem geröarhafa
veriö hér á eru þessar:
Haustið 1971 var byrjaö aö lána
út á kindakjöt eftir veröfiokkun i
staö þess aö lána ákveöna krónu-
Hins vegar hefur komið fram i
umræöum rlkisstjórnarinnar og
fiskvinnslustöövanna undanfariö
og viöræöum rikisstjórnarinnar
viö stjórn Seölabanka Islands, aö
afuröalán til sjavarútvegs hafi
fariö lækkandi úr 74-75% af skila-
verðmætum afurðanna I um 68%.
Þetta sýnir okkur bezt, aö þær
breytingar, sem geröar hafa ver-
iö I afurðalánamálum til ávinn-
ings fyrirlandbúnaöinn hafa ekki
verið án fyrirhafnar.
Hins vegar hefur rikisstjórnin
samþykkt aö leggja eindregiö til,
aö afuröalánin veröi lánuö I ekki
Útlán deildarinnar hafa einnig
tekið verulegum breytingum
þessi ár. Heimild er nú til aö veita
10% hærri lán i sveitum, þar sem
ástæöa er til aö örva búrekstur.
Þessi ákvæöi hafa komið til fram-
kvæmda fyrir bændur, sem hafa
staöið i framkvæmdum á svæö-
um, sem áætlanir hafa veriö
geröar fyrir.
I hlutfalli viö vísitölu bygg-
ingarkostnaðar munu útlán
Stofnlánadeildarinnar hafa
hækkað um 178% frá árinu 1970
fram til ársins í ar. Verðgildi
útlána er þannig 2 1/2-3 sinnum
Halldór E. Sigurðsson landbúnaðarráðherra:
Framleiðslu- og ma
stærstu mál bændas
framlagi til jaröræktar eöa
búfjárræktar til bænda. Er nú úr
því bætt.
Afurða- og rekstrarlán eru stór
þáttur i þvi dæmi, hvernig bónd-
anum gengur að fá greitt fyrir
afuröir sinar og hljóta þar meö
laun síns erfiöis.
í byrjun þessa árs boöaði ráöu-
neytiö til fundar um þessi mál og
önnur hagsmunamál landbún-
aöarins meö fulltrúum frá sam-
tökum bænda, sölusamtökum
landbúnaöarins og lánastofn-
unum hans. 1 áliti, sem fram kom
frá þeim aðilum, sem mættu á
þessum fundi og fjölluöu sérstak-
lega um lánamálin kom fram, aö
þörf væri á hækkun afuröalána til
sauöfjárræktar, ef sláturleyfis-
hafar ættu aö hækka haustút-
borgun frá þvi, sem nú er, en
jafnframt kom fram, aö betur
mætti gera i útborgun á mjólkur-
veröi til bænda, m.v. núgildandi
lánafyrirkomulag. og greiðslu-
kjör. Þaö sannar, aö oft er litiö
langt yfir skammt viö lausn
vandamálanna.
Afuröalán til landbúnaöarins
eru nú veitt eftir sömu reglun og
til sjávarútvegsins. Þau fylgja
verWagi afuröanna og magni
þeirra, en ég mun ræöa þróun
þeirra nánar á eftir.
Vegna þess hve langur timi
iiöur frá þvi aö leggja þarf út
fyrir framleiöslukostnaöi I sauö-
fjárrækt,þar til afuröaverömætin
skila sér, er þörf á verulegri
rekstrarlánafyrirgreiöslu fyrir
sauöfjárbændur. Aö venju haföi
landbúnaöarráöuneytiö samband
við Seölabanka Islands þegar
fyrir lá að taka ákvöröun af bank-
ans hálfu um fjárhæð rekstrar-
lána. Þaö var samdóma álit, aö
rétt væri aö einfalda þessar lán-
veitingar, sem voru i mörgum
lánaflokkum. og færa þá saman
aö nokkru leyti. Nú eru því veitt
rekstrarlán, fóöurbætiskaupalán
og uppgjörslán. Fjárhæö fóöur-
bætiskaupalána fylgdi aö venju
verölagsbreytingum á kjarnfóöri
frá þvi aö þau voru siöast veitt.
Uppgjörslánin haskkuöu um 38%,
i 830 milljónir krdna og rekstrar-
lánin um 50%, i 885 millj. króna.
Hlutfallsleg veröbreyting á verö-
lagsgrundvelli landbúnaöarins
var 25,5% þetta tímabil, svo raun-
gildi rekstrarlánanna hefur
hækkaö um fimmtung.
Auk rekstrarlána, sem Seöla-
bankinn veitir, fá bændur
greiösiufrest á áburöi I gegnum
sin sölufélög eða búnaðarfélög
hjá Aburöarverksmiöju ríkisins.
Sá frestur er lengstur þar til
afuröalán koma. í lok júll-
mánaöar nam sala Aburöarverk-
smiöjunnar 2.778 millj. króna.
Þar af var óinnheimt 1878 millj.
króna um mánaöamótin.
Rekstrarlánafyrirgreiösla Seðla-
tölu á kg. dilkakjöts og á kg kjöts
af fullorönu fé. Jafnframt var
ákveðiö aö lána út á fleiri afurðir
en áöur tiökaðist. Þessi breyting
leiddi af se’r 11.5% hækkun á
afurðalánum miöað viö óbreytt
magn afuröa og verölag.
Haustiö 1972 voru svo afuröa-
lánin veitt i misháu hlutfalli af
afuröaverömæti, eftir þvi hvort
afuröirnar fóru á innanlands-
markaö eöa til útflutnings á sama
hátt og gildir fyrir sjávarafuröir.
Þessi breyting leiddi af sér frek-
ari hækkun á afurðalánum, m.v.
óbreyttverö og magn þeirra, um
alltaö 6-7% fyrirafuröir sem ein-
göngu eru ætlaöar til útflutnings.
Þó svo að þessum áföngum hafi
veriö náö má lengi um bæta.
Við verölagningu á afurðum er
ekki gert ráö fyrir, aö dreifingar-
aöilar landbúnaðarafuröa,
sláturleyfishafar og mjólkursam-
lög geti safnað sjóöum til aö
standa undir fjármögnun við út-
borgun afuröaverös til bænda
áöur en afuröirnar eru seldar.
Hinsvegar er vaxtakostnaöur
vegna afuröalána og viöskipta-
bankalána reiknaöur viö verö-
lagningu á kindakjöti, svo sem
fyrirtækin fengju lán til aö greiöa
bændum að fullu fyrir afuröir
sinar viömóttöku. Kostnaöarlega
séö eigi þvi fyrirtækin aö geta
greitt út sauöfjárafuröir aö lok-
inni sláturtið, ef lánsfé er fyrir
hendi. Aö þvi þarf aö vinna, hvort
heldur þaö kæmi meö auknum
afuröalánum eöa sem aukin
fyrirgreiösla viöskiptabankanna,
nema hvorttveggja væri.
Þaö hefur flýtt fyrir greiöslu á
afuröum til sauöfjárbænda, aö
niöurgreiöslur á ull voru teknar
upp I ársbyrjun 1976. Þær greið-
ast jafnóöum og móttökuaöili vis-
ar fram reikningum um móttekna
ull frá bændunum. Til niöur-
greiöslna á ull fara um 450-500
millj. kr, I ár, sem skila sér til
bænda i þessum mánuöum, en
heföu án þessa greiöslufyrir-
komulags meö ullina fyrst komið
til bænda viö sölu annara sauö-
fjárafuröa en ullar frá komandi
sláturtiö.
Ráöuneytiö hefur nú þegar haf-
iö viöræður viö stjórn Seölabanka
íslands um afuröala“n á komandi
hausti. 1 þeim viðræðum er
megináhersla lögö á, aö
sláturleyfishöfum sé gert kleift,
meö afuröalánum frá Seölabanka
tslands og viðbótalánum viö-
skiptabankanna viö afuröalánin,
að greiöa bændum aö lokinni
sláturtiö 90% af haustgrund-
vallarveröi. Sem rök fyrir þess-
um breytingum hefur ráöuneytið
bent á, aö til framkvæmda er
komin breytingá uppgjöri fisk-
vinnslustööva viö útgeröina
vegna mánaöarlegs uppgjörs viö
sjómenn.
lægra hlutfalli af afurðaverðmæt-
um en áður hefur veriö.
Um afgreiöslu á afuröalána-
málum þessarar atvinnugreinar,
þ.e.sjávarútvegsins,sem af ýms-
um, þar á meðal iönaði og land-
búnaöi, er talin standa bezt aö
vigi, má segja af nokkurri
reynslu, aö „viöar er guö en i
Göröum” aö dómi þeirra sem
njóta eiga, þegar aö er gáö. Aö
mlnu mati má þó segja, aö Seöla-
bankinn hafi ekki sýnt landbún-
aöinum minni áhuga en öörum at-
vinnugreinum.
Vegna þeirrar verörýrnunar á
peningum, sem oröiö hefur,hafa
skapazt vandamál viö öflun láns-
fjár til atvinnuveganna. Þaö lýsir
sér i þvi, aö sjóöirnir fá hlutfalls-
lega minna til baka i afborgunum
og vöxtum af útlánum en þeir
þurfa aö standa skil á til lána-
drottna sinna og þeir þurfa til
útlána, nema um verötryggingu
sé aö ræöa I einhverri mynd.
A árunum 1974 til og meö 1976
áttiStofniánadeildiní erfiöleikum
meö að sinna öllum lánsbeiðnum
bænda vegna hinnar miklu hækk-
unar á framkvæmdakostnaöi og
vegna mikils framkvæmdahugar
hjá bændum og vinnslustöövum
þeirra. Betur rættist þó úr en á
horföistmeö fjármögnun deildar-
innar á s.l.ári, og nú á þessu ári
hefur ekki þurft aö synja
lánabeiönum vegnafjárskorts.
I ár er ætlaö aö útlán
Stofnlánadeildarinnar nemi um
2.000 millj. króna. Til þeirra
útlána hefur deildin hins vegar
aðeins300millj. króna eigiö fé, en
tekur mismun þess og útlánanna
aö láni. Þaö veröur þvf halli hjá
deildinniá innkomnum á móti út-
borguðum afborgunum og vöxt-
um, aö upphæö um þaö bil 300
millj. kr. Lögbundin framlög til
déildarinnar munu hins vegar
veröa um 750millj. króna á árinu
og gera mun betur en jafna halla
á afborgunum og vöxtum, en
munu þó ekki nægja til aö
viöhalda verðgildi höfuöstóls
deildarinnar aö fullu til útlána.
Áriö 1973 var gerö mikil breyt-
ing á lögum Stofnlánadeildarinn-
ar. Þaö snerti aöallega stjórnun
deildarinnar, fjáröflun til hennar
og útlánareglur. Meö þessari
breytingu var fulltrúum bænda
gefin aöild aö stjórnun deildar-
innar. Fast framlag rikissjóös til
deildarinnar^ar aukiö úr 4 millj.
I 25 millj. á ari og hiö svokallaða
neytendagjald var hækkaö úr
0.75% af grundvallarveröi afurða
i 1.00% heildsöluverös. Viö þessa
breytingu tvöfaldaðist lögbundiö
framlag Stofnlánadeildarinnar.
Það hefur hækkaö um 111% um-
fram hækkun vlsitölu bygginga-
kostnaðar frá árinu 1970 fram til
þessa. Þessi lagabreyting hefur
tryggt starfsemina.
meira nú en þá var. Þetta segir
þá sögu, að bændur fjárfesta nú
meira en áöur I stærri og vand-
aöri byggingum, og éinnig eru nú
veitt lán til fleiri verkefna hjá
bændum.
A undanförnum árum hafa orö-
iö verulegar breytingar á
útlánakjörum stofnlánssjóöa meö
hliösjón af áhrifum veröhækkana
á höfuðstól og útlánagetu sjóö-
anna.
Þessar breytingar hafa þó ekki
falliö aö öllu leyti I sama farveg
hjá höfuöatvinnuvegum okkar. A
árunum 1970 til 1975 hækkuöu
meðalvextir á lengri lanum i
landbúnaöi úr 8,8% I 11,9% eöa
um 35%. A sama tima hækkuöu
meöalvextir hjá sjávarútvegi um
40%, hjá verzlun um 44% og hjá
iðnaði um 40%.
Frá þvi hefur oröið breyting á
útlánsvöxtum til hækkunar. Lán
til stofnfjármyndunar i sjávarút-
vegi eru nú aö fullu verötryggö.
Byggingalán til iönaðar eru verö-
tryggö aö helming og almenn lán
til byggingaframkvæmda frá
Stofnlánadeild landbúnaöarins
eru verötryggö aö 1/4 hluta, svo
sem kunnugt er. Bændur búa þvi
viö hagkvæmustu lánakjörin.
í maf 1976 var skipuö nefnd af
ráöuneytinu tilaö vinna aö endur-
skoöun laga um Stofnlándeild
landbúnaöarins og Veödeild Bún-
aöarbanka Islands. 1 tillögum
nefndarinnar, sem hafa borizt
ráöuneytinu, er lagt til aö efla
fjármuni deildarinnar með gjaldi
á heildsöluverö landbúnaöaraf-
uröa frekar en aö auka verö-
tryggingu á útlánum til bænda.
Þetta mál veröur tekið til með-
feröar og stefnt veröur aö af-
greiöslu á næsta Alþingi, náist
samstaða stjórnarflokkanna um
það.
Jafnframt að lán til fbúöarhúsa
1 sveitum veröi veitt af
Byggingarsjóöi rlkisins og jaröa-
kaupalán veröi veitt af Stofnlána-
deild landbúnaöarins.
A þessu ári hafa jarðakaupalán
veriö tekin tilendurskoöunar. Alit
ráöuneytisins var, aö þörf væri á
þvl aö jarökaupalán hækkuöu aö
lágmarki I 2. millj. kr. Bankaráö
Búnaðarbankans ákvaö i
júnfmánuði s.l. aö sömu lána-
kjörveröiá jaröakaupslánum I ár
og i' fyrra en hámark þeirra veröi
2 millj. kr. Ekki hefur enn tekizt
aö útvega fjármagn til þess aö
fullnægja eftirspurn, en unniö er
aö þvi aö leysa þaö mál.
I lok siöastliöins árs var sam-
þykkt á Alþingi breyting á lögum
um tollskrá o.fl. Skv. þeirri
breytingu mun tollur á jarö-
yrkjuvélum og uppskeruvélum,
þ.á.m. heyvinnutækjum og
mjaltavélum lækka úr 7% I 2% i
ársbyrjun 1979. 1 ár og næsta ár
verður 4% tollur á þessum tækj-