Tíminn - 31.08.1977, Blaðsíða 11

10
Miövikudagur 31. ágúst 1977
Mibvikudagur 31. ágúst 1977
11
HVORT Á HELDUR AÐ
EYÐA EÐA SAFNA?
Eftir Vladimir Lomeiki, APN
A uppgangstlmum i efnahags-
lifi vestrænna rikja hófst raun-
veruleg neyzludýrkun. Auglýs-
ingar og áróöur neyzluþjóöfélags-
ins skapa smekk og þarfir kaup-
andans. Þeir sem mótuöu al-
menningsálitiö sköpuöu viöur-
kenndan mælikvaröa og ákveön-
um lifnaöarháttum var þröngvaö
upp á fólk, þar sem tekju- og
neyzlustigið var aðalatriðið. Til
þessaö standa Pétri á sporöi varð
Páll aö eiga velbúna ibúö (siðar
einbýlishús) og bil (siöar tvo),
sækja oftdýra veitingastaöi (siö-
ar aö halda miðdegisveröarboð),
dvelja i sumarfriinu viö sjávar-
siöuna (siöar aö feröast til út-
landa), eiga eigin sundlaug, helzt
skútu og bezt af öllu einkaþotu, o.
s. frv. Menn voru metnir eftir þvi,
hvaö þeiráttu mikiö I pyngjunni,
eöa enn betra á bankareikning-
um. Neyzla var tizka á uppgangs-
árunum og aöalhvatinn i lifi
manna.
A verðfallsárinum 1966-1967 og
þó sérstaklega á erfiöleika- og
kreppuárunum 1973-1975 dró
mjög úr neyzlunni og gildi sparn-
aöar jókst, þótt veröbólgan rýröi
óhjákvæmilega sparifé. Margar
fjölskyldur sem trúöu þvi aö þær
heföu náö hinni eftirsóttu höfn
farsældarinnar, fundu skyndilega
fyrir áhrifum þessara óheilbrigöu
lifshátta, er byggöust á óhóflegri
og yfirlætisfullri neyzlu. Sýnir
þetta að tiltölulega hatt neyzlu-
stig og fjársöfnun á vissum tim-
um tákna ekki stööug lifsgæöi.
Hvernig er málum háttaö I Sov-
étríkjunum á þessu sviöi? Aætlun
Kommúnistaflokks Sovétrikj-
anna setur þaö sem aöalmarkmið
aö fullnægja efnalegri og andlegri
þörf manna. Viö höfum enn ekki
náð þessu marki, en viö nálgumst
það stööugt. Velmegun fólks vex
með hverju ári. Þetta kemur
glöggt fram i neyzlu og sparnaöi
borgaranna.
Viö sósialisk skilyröi byggjast
bætt lifskjör á skipulagöri þróun
framleiösunnar og stööugri aukn-
ingu þjóöartekna sem skipt er i
þágu allra þegna þjóöfélagsins. 1
Sovétrikjunum er um þrem fjóröu
af þjóöartekjunum variö til
neyzlu og einum fjórða til söfnun-
ar.
Þá hefur húsaleiga I Sovétrikj-
unum verið óbreytt frá þvi á
þriöja áratugnum (3-5% af fjöl-
skyldutekjunum aö meöaltali).
Smásöluverö á matvörum og
neyzluvörum er einnig stööugt og
þvi engin veröbólga i landinu.
Samhliða aukinni neyzlu hefur
sparnaöur aukizt. Almennt spari-
fé i bönkum nemur nú 72 þúsund
milljónum rúblna og eykst árlega
um yfir 10 þús. milljónir. Þetta
sýnir tvimælalaust bætt llfskjör
þjóöarinnar. Samfara aukinni
eyðslu til kaupa matar og
heimilistækja getur fólk einnig
safnaö fé til kaupa á dýrari
vörum og tækjum. Kannanir
sýna, aö verulegur hluti
þjóöarinnar safnar fé til stærri
útgjalda s.s. kaupa á sumar-
Sovézkt nútímaeidhús. Þar eru skápar af þeirri gerb, sem má sjá,
ásamt rafbúnabi, sem til heyrir á sifkum stab.
Verblager stöbugt I Sovétríkjunum og alls stabar hib sama. Þar er-
ekki verbbólga. Allar vörur eru verbmerktar.
Skreyting I anddyri vöruhússins Sintetika I Moskvu
. 1 V , i t ;
\ ) I . J 1 'v
bústað, bil eöa nýjum húsgögn-
um, ferðalaga erlendis, o.s.frv.
Aukin sparifjársöfnun sýnir
einnig nokkurn skort á þvi, aö
kröfum neytandans um betri vör-
ur sé fullnægt. Þótt framleiösla
neyzluvara aukist stöðugt (um
37% árin 1971-1975), er vöruúr-
valið hvorki nægilega mikið né
gæði sumra vara nógu gott. Þrátt
fyrir bætt lifskjör vaxa kröfurnar
jafnvel enn hraðar.
Viö trúum á framtiöina sökum
þess, aö stööugleiki efnahagslifs-
ins og reglulegar efndir áætlana
okkar tryggja hana. Aætlanir
okkar miða aö þvi að breyta
kröfum og þörfum. En það sem
einkennir þær allar er, aö þróun
þungaiönaöarins situr i fyrir-
rúmi, en á grundvelli hans þróast
neyzluvöruiðnaðurinn.
Gagnrýnendur okkar og fjand-
menn halda áfram aö ásaka okk-
ur fyrir aö einbeita okkur aö
þungaiönaöinum fremur en
neyzluvöruiönaðinum og segja,
aö við vanrækjum þarfir fólksins.
Slikum rangfærslum er vart
svarandi. Ef viö frá fyrstu timum
sovétstjórnarinnar heföum
ekki tekiö þá stefnu aö láta
þungaiönaöinn sitja I fyrirrúmi,
heldur heföum valiö aöra og
auöveldari leiö, sem reynt var aö
knýja okkur tilaf innlendum and-
stæöingum og erlendu auðvaldi,
þá værum viö ekki i dag þaö sem
viö nú erum. Þaö er erfitt aö
segja fyrir um, hver örlög
þjóöarinnar hefbu oröið, ef viö
heföum valiö þessa leiö, og ekki
aðeins örlög þjóöar okkar heldur
og saga Evrópu og alls heimsins
siöustu áratugina. Ef viö heföum
á fjórða áratugnum gengið i
leöurskóm og finni fötum og búiö
rikulegar (og þaö heföu þjóöar-
auðæfi okkar leyft okkur), kynnu
skriödrekar herja Hitlers aö hafa
molaö okkur og þá væru synir og
dætur Rússlands nú vinnulýöur á
búum og I verksmiöjum þýzku
nýlenduherranna. Við kynnum
cinnig aö hafa unniö baráttuna
gegn nasismanum, en hún heföi
tekið meira en f jögur ár og kostað
fleiri en 20 milljónir sovétborgara
lifiö, hún heföi kostaö fleiri ár
styrjaldar og haröræðis og enn
meiri fórnir.
Neyzluspurningin er þess
vegna ekki persónulegs eölis og
þvi er okkur varöar. Hún er hluti
af stefnu okkar og heimssýn.
Aætlun okkar 1976-1980 gerir ráö
fyrir 32% aukningu
neysluvöruframleiðslunnar.
Þrátt fyrir þessa miklu aukningu
er hún aöeins minni heldur en
vöxtur þungaiönaöarins (38-42%)
En viö gerum þetta af ásettu ráöi
til þess aö skapa fyrst grundvöll
fyrir þróun léttaiönaöarins, sem
kemur I kjölfariö.
Framsýnni erlendir frétta-
skýrendur skilja og meta þessa
afstööu. Hinn kunni bandariski
hagfræöingur, prófessor John
Kenneth Galbraith, komst svo aö
orði um sovézku efnahagsáætlun-
ina 1976-1970: 1 hinni nýju áætl-
unartillögu er enn lögö megin-
jáherzla á aö þróa undirstöðu iön-
aöar og landbúnaöar i sovézku
efnahagsllfi. Sumir fréttaskýr-
endur telja, aö hagsmunum
neytenda sé fómaö fyrir brýna
þjóöarhagsmuni og aö nokkru
fyrir þarfir hernaöarfram-
leiöslunnar. Meirihluti sovézkra
lesenda veit, aö athugulir frétta-
skýrendur skilja nauösyn þess aö
koma I veg fyrir, aö iönaöurinn
dragist aftur úr framleiðslu
neysluvara, og skoöa nýju áætl-
unina i þvi ljósi. Galbraith bendir
á annað mikilsvert atriöi. Þaö er
ekki svo erfitt aö búa minnihluta
fólks góö lifskjör og meirihlutan-
um viöunandi lifskjör. Vandinn er
aö búa öllum góö Ufskjör.
Sósialiskt efnahagslif hefur sett
sér þetta mark og stefnir aö þvi
stig af stigi. Þetta er einn hinna
mannlegu þátta hins sósialíska
skipulags , sem tryggir aukna
neyzlu á jafréttisgrundvelli.
Mesta ævintýri
N aívisminn
Naivlsk málaralist er mesta ævintýri listasög-
unnar. Bandarikjamenn iðkuðu hana strax á 17. öld,
Frakkar frá þvi i byrjun 19. aldar, og naivista má
finna i ýmsum öðrum löndum Evrópu á hinum
ýmsu timuin. Það er þó ekki fyrr en i byrjun þessar-
ar aldar, að naivistar fá viðurkenningu sem skóii.
Ástæðan er koma naivistansi Henri Rousseau fram
á sjónarsviðið. Og það er ekki að spyrja að þvi, að
naivisk málaralist er nú tekin alvarlega. Hún er
orðin hrein tizka. Sumir skilja ei hvers vegna...
HKNRl Kousseau: Stangveibimenn (1908) „Pecheurs a la ligne
Hvers vegna?
Þaö er reyndar timabært að
spyrja sig, hvers vegna naivisk
málaralist, eins hrein og bein og
hún er, gat verið þöguö f hel i
margar aldir, á meöan aörar
skammvinnaristefnur fengu sinn
sess i listaheiminum?
Svarið er einfalt. Einfaldlega
vegna þess, aö naivisk listaverk
eru svo sérstæö og frumleg, aö
ekki var nokkur leiö aö ættfæra
þau upp á þekktar stefnur eöa
strauma.
Þannig uröu einmitt örlög
fyrstu naivistana i Ameriku, sem
höfðu þaö takmark sitt aö svala
fegurðarþorsta landa sinna.
alls ekki „sönnum” listmálurum,
voru útskúfaðir frá öllu og öllum,
nema háðungunni. Aö lokum
greip þá svo mikil minnimáttar-
kennd, að þeir hættu jafnvel aö
sýna og unnu i kyrrþey. Augljós-
lega gátu þeir ekki svikiö köllun
sina, þrátt fyrir andbyr og ein-
hvers staðar i leynihólfum hjart-
ans b jó þessi sérstaka á st þeirra á
einfaldleika umhverfisins. Og
brátt hörkuöu þeir af sér og stál-
ust til þess að mála á sunnudög-
um...
Af þvi voru þeir uppnefndir
„Sparimálararnir”, en „spari-
málun” vék fljótt fyrir oröinu
„naivisti”, sem hatursmönnum
þeirra þótti enn meiri háðung.
ao koma þeim á blaö. Og þegar
hugsaö er til hörmunga eftir-
striðsáranna, spilltrar náttúru,
loftlausra og hávaöasamra
borga, spilltrar náttúru, loft-
lausra og hávaöasamra borga, þá
Þarna hlupu þeir um borgir, bæi
og búgaröa meö pensla sina á
lofti, máluðu andlit hér og lands-
lag þar bara eftir innblæstri. ör-
lög starfsbræðra þeirra i Frakk-
landi uröu svipuö, þvi aö eftir
byltinguna 1789 leystust lista-
hópar upp og menn urðu að gjöra
svo vel aö læra allt af sjálfum sér.
Þeir, sem gefnir voru fyrir
„sculptúr”, teikningar eða list-
málun, neyddust til þess aö finna
allt upp frá A til ö. Mismunurinn
liggur þó náttúrlega I þvi, að
amerisku málaramir voru viður-
kenndir sem slikir. Þaö var litið
upp til þeirra og þeir fengu
borgaö sómasamlega fyrir vinnu
því sama. Þvi miður liktust þeir
Kandinsky hrifust af snilli
Rousseau. Hann varö aö biöa eftir
auglýsingaregni málverkasala
rétt fyrir fyrri heimsstyrjöldina
og svo gerði skáldið Apollinaire
sitt gagn lika en skáldið Apolli-
naire átti sinn þátt i þvi, aö list
Rousseau var viöurkennd.
Vitamin i mannssálina
Það er þó ekki fyrr en nú á siö-
ari timum, sem naivistar fá
uppreisn æru. Og þótt ótrúlegt
megi viröast geröu margir „verj-
endur” naivista þeim mikiö
ógagn, liktu þeim við þjóösögur,
barnateikningar, steinaldar-
myndir og ýmsa framleiðslu geð-
veiks fólks. Þaö eru aöeins örfáir
menn, sem rita af skilningi og
þekkingu um verk naivista, þar á
meðal má nefna Claude Levi-
Strauss og André Malraux. Sá
siöarnefndi sagði m.a. um
Rousseau I bók sinni „Þagnar-
raddirnar” árið 1954 aö honum
mætti likja viö spekinga liöins
tima sem drógu að sér hirö læri-
sveina. Koma hans i listaheiminn
væri ekki ósvipuð komu abstrakt
málarana, afsprengja kúbista.
Látinn, væri Rousseu meistari...
Main höfðu nefnilega gert sér
grein fyrir þvi, sérstaklega eftir
siðari heimsstyrjöldina, að koma
þessara sakleysingja upp á yfir-
borðið var alls engin tilviljun,
heldur söguleg nauðsyn. Það var
sérstaklega sálkönnuðurinn Karl
G. Jung, sem varð þess valdandi,
að menn fóru að lita á verk
naivista i nýju ljósi. Hann sagöi
að öll geymdum við einhvers
staöar i hugarfylgsnum okkar
naiviskar myndir af umhverfinu
en bara örfáum útvöldum tækist
getur maður sér þess til aö hinn
ótrúlega blái himinn naivista hafi
verkaö sem vitamin á mannsál-
ina. Og menn hafa enn þörf fyrir
þetta ágæta vitamin.
(Þýtt F.I.)
Flóamarkaðsmatur
Samfara iðnvæðingu landsins
urðu þær breytingar, aö alþýðu-
listin dó að mestu út, smáhand-
verksmenn lokuðu verkstæöum
sinum, en „naivistar” undu
glaðir viö sitt og fjölgaði heldur.
Þeir lifðu við bág kjör oft á tiðum,
höfðu enga möguleika á að selja
myndir sinar og lentu þær yfir-
leitt á flóamarkaðinum aö þeim
látnum. Stofnun óháöa lista-
safnsins i Paris „Salon des Inde-
pendants” markaði svo timamót
fyrir þá.
I „Salon des Independants”
frumsýndu þeirreyndar flestir og
ber þá fyrstan að telja Henri
Rousseau. En viöurkenningu
fengu þeir enga. Blöðin minntust
ekki á þá, og aðalvopnið, lista-
gagnrýnendur, virtu þá ekki
viölits. Þaö haföi litið aö segja, þó
aö virtist málarar eins og
Picasso, Delaunay og siöar
Lucien Viellard : St-Martin skipaskuröurinn i Paris <1975") „Le Canal
St-Martin á Paris”
Mina Barka: Móöir náttúru (1972) „Dame-nature
Grand — mere Paris: „Listamannsllf
(1976) „La Boheme
Herjie: ,,Saint-Germain-des-Prés”( 1976)