Tíminn - 30.10.1977, Síða 16

16
MMilílQ.
Sunnudagur 30. október 1977
Hverjir eru framtíöarmögu-
leikar heimsins, meö tilliti til
vopnakapphlaupsins? Þessari
spurningu hafa visindamenn úr
austri og vestri velt fyrir sér ár-
lega s.l. 20 ár, eða allt frá heit-
um dögum kalda striösins, þeg-
ar Albert Einstein og Bertrand
Russel stungu upp á því viö
bandariska og sovézka visinda-
menn, aö þeir kæmu saman ár-
lega til viöræöna um þessi mál.
Fyrsti fundurinn var haldinn i
litlu kanadlsku þorpi, Pugwash,
og dregur ráöstefnan nafn sitt af
þvi. A siöustu Pugwash-ráö-
stefnu, sem haldin var I Mún-
chen i ágúst s.l., voru þátttak-
endur, visindamenn jafnt frá
New York sem Moskvu, övenju-
lega svartsýnir....
Franski blaöamaöurinn Claude
Devedeux skýrir I þessari grein
viöhorf þeirra.
Flestir hugsa einhvern tima
um möguleika heimsstyrjaldar.
Fæstir trúa þvi samt, aö til
hennar muni koma. Viö Vestur-
Evrópubúar göngum jafnvel
svo langt aö álita alheimsófriö
eins fjarlægt fyrirbæri og svarta
dauöa eöa kóleru. Skýringin á
þessari deyfö almennings i
Evrópu er einfaldlega sú, aö
menn Imynda sér, aö nú loksins
hafi þeir skotiö örlögunum ref
fyrir rass. Maöur 20. aldarinn-
ar, sem fann upp fúkkalyfin og
spásseraöi á tunglinu heldur i
raun og veru, aö hann hafi fund-
iö ónæmi gegn styrjöldum:
kjarnorkuna. Til þess aö spraut-
an komi aö gagni verður i hans
augum aö vera jafnvægi I vlg-
búnaöarkapphlaupinu. 1 austri
jafngildi 50 þúsund Hiroshima-
sprengja. 1 vestri um þaö bil
sama tala. baðkann ef til vill aö
þykja fjarstæöukennt, en mann-
skepnan hefur aldrei öruggari
veriöum sjálfa sig heldur en nú,
þegar kjarnorkuoddarnir gina
yfir henni. Viökvæöiö er: Þeir
munu aldrei þora
Þeir munu þora
Ég er nýkominn frá Munchen
og fyrir mér er ekkert annaö
framundan en myrkur og dauöi:
Þeir munu þora.
Ég hlýddi á 27. ráöstefnu Pug-
wash. Ég hitti aö máli visinda-
menn frá Bandarikjunum,
Sovétrikjunum, Bretlandi og
Frakklandi. Ég talaöi sérstak-
lega lengi viö dr. Bernard Feld
eölisfræöiprófessor viö tæknihá-
skólann i Massachusetts dr. Ge
orge Rathjens forseta Banda-
lags ameriskra visindamanna,
dr. N. Kaplan lifeölisfræöing,
framkvæmdastjóra Pugwash,
sovézka sendiherrann N.T.
Fedorenko, meölim I sovézku
visindaakademiunni i Moskvu,
prófessor I. Solokov, meölim
hagfræöi- og stjórnmálaráöu-
neytisins I Moskvu, kjarnorku-
sérfræöinginn Francis Perrin
og enska eölisfræöinginn J. Rot-
blat. Þeir voru allir sammála:
Kjarnorkustyrjöld skellur á fyr-
ir lok þessarar aldar, ef ekki
kemur til almenn afvopnun.
En hver veröur ástæöan fyrir
slikri styrjöld? Þar eru visinda-
mennirnir ekki sammála.
Amerikanar sögöust óttast inn-
rás Sovétmanna I Júgóslavlu viö
dauöa Titós, en Rússar kváöu
Kina I vigahug. Dreifing kjarn-
orkuvopna viös vegar um heim-
inn, nifteindasprengjan og ollu-
lindirnar voru einnig taldar
áhættuþættir.
Gereyðingarstríð
— Hiö æöisgengna vlg-
búnaöarkapphlaup leiöir okkur
hrööum skrefum út I ger-
eyöingarstriö. Sllkt er alveg
óumflýjanlegt. A þeim degi
munu hin svokölluöu „menn-
ingarþjóöfélög” fremja
sameiginlega sjálfsmorö.
Sá sem gerir mér þessa spá
um heimsendi er einn frægasti
eölisfræöingur Bandarikjanna,
prófessor Bernard Feld, en
hann aöstoðaöi Oppenheimer I
Los Alamos viö gerö Hiroshima-
sprengjunnar. Hann hefur kom-
iö sér þægilega fyrir I djúpum
stól á Hótel Hof I Munchen og
segir frá rámri röddu — Þriðja
heimsstyrjöldin er á næstu
grösum. Hætta er á aö hún
brjótist út, þegar Titó mar-
skálkur deyr, þ.e.a.s. ef stalin-
istar i Júgóslaviu fá aöstoð
Rússa til valdatöku.
Þriðj a
heims-
styrj-
öldin-
A Pugwash-ráöstefnunni i Múnchen voru 260 visindamenn saman-
komnir frá 35 þjóöum. Áriö 1957 á fyrstu ráöstefnunni voru aöeins 22
visindamenn.
Sé tilgáta Bernard Feld rétt,
hangir heimsfriöurinn á blá-
þræöi: Guö Júgóslavlu, Titó, er
kominn á áttugasta og sjötta
aldursár.
Dauði Títós fyrsta skref-
ið?
Menn hafa reyndar lengi ótt-
azt svariö viö þeirri spurningu,
hvaö koma muni eftir dauöa
Titós. Og haft er fyrir satt, aö
gamli leiötoginn þori varla að
deyja vegna hins hræðilega
ástands, sem skapazt gæti eftir
hans dag. Serbar og Kroatar
bitast um völdin. Þaö er aðeins
timaspursmál, hvenær Sovét-
menn skerast I leikinn
hernaöarlega.
Júgóslavia þjónar tilgangi
fyrir veldi Rússa I Evrópu til
suöurs, en landiö fengu Sovét-
menn viö skiptingu heimsins á
Yalta ráðstefnunni. Þaö var
ekki fyrr en eftir uppreisn Titós
gegn Stalin, aö Júgóslavar gátu
staöiö nokkuö óháöir gagnvart
valdhöfunum I Moskvu.
Og Sovétmenn þora vel aö
ráöast inn I Júgóslaviu, ef þeim
þurfa þykir þvi að samkvæmt
þeirra útreikningum munu
Bandarikjamenn alls ekkert
skipta sér af innrás þeirra,
hvorki á heföbundinn hátt né
með kjarnorku. En geta Rússar
veriö svo vissir i sinni sök. Ég
beindi þeirri spurningu aö dr.
Feld.
Nifteindasprengjan
Rússum skjátlast svaraði
hann, þvi að ómögulegt er aö
segja til um.hververöi viöbrögö
Bandarikjamanna. Forseti á
borö viö Carter myndi sjálfsagt
hika en menn eins og Ford og
Keagan myndu setja Rússum
úrslitakosti: Ef þiö dragiö ykk-
ur ekki I hlé, gerum við árás.
— Þýöir slíkt kjarnorkustyrj-
öld?
— Fari austriö og vestrið I striö
á annaö borö er ómögulegt aö
segja til um, hvert slikt getur
leitt. Hitt er augljóst, aö Rússar
eru sterkari hernaöarlega held-
ur en viö, nema hvaö kjarnork-
unni viökemur, og fyrr eöa siöar
yröum viö aö grlpa til hennar. A
þvl augnabliki gæti nifteinda-
sprengjan komiö til skjalanna.
Rússar gætu ekki svaraö meö
ööru en stóru sprengjunni og
heimurinn færist.
Mesti óvinur mannkyns
— Ef Carter forseti gefur
grænt ljós á framleiðslu nift-
eindasprengjunnar, þýöir þaö,
aö sérfræöingar éru vissir um,
aö Sovétrikin ætli sér meira aö
sigra I hugsanlegri kjarnorku-
styrjöld en koma I veg fyrir
hana. Haukarnir i Pentagon,
bandariska varnarmálaráöu-
neytinu hafa unniö aö nifteinda-
sprengjunni I ein 20 ár. Sprengj-
an sú arna er 13 sinnum kraft-
minni en Hiroshimasprengjan,
en hefur þann eiginleika aö eyöa
öllu lifi I um tveggja kllómetra
radius frá sprengjuupptökum,
vigvélar og byggingar lætur
hún hins vegar ósnortnar, nema
þær sem standa alveg næst
sprengjuupptökum. Geisla-
virkni frá nifteindasprengjunni
helzt ekki mjög lengi I loftinu og
geta hermenn vaöiö eftir tiltölu-
lega skamman tima inn á svæöi,
þar sem nifteindasprengja hef-
ur fallið. Kostir sprengjunnar
eru þvi þeir, aö kjarnorkustriö
má herja fyrir hennar tilstilli á
takmörkuðum svæöum.
— Já, þaö er rétt, aö nift-
eindasprengjan býöur upp á
takmarkaöa kjarnorkustyrjöld
svarar dr. Feld, en þaö þarf tvo
til að leika I sllkri styrjöld.
Eignist Sovétmenn ekki nift-
eindasprengjuna er enn meiri
hætta á gereyöingarstrlöi. Tak-
markanir sprengjunnar auka á
áhættu herinar. Nifteinda-
sprengjan er mesti óvinur
mannkynsins og ég vona
sannarlega, að Bandarikin
samþykki aldrei aö framleiöa
hana. Þess má reyndar geta aö
bandarlskur almenningur er á
móti henni og I staö þess aö taka
henni sem dásemdartækis eins
og hernaðarsérfræöingar höföu
álitið, fékk hún frá almenningi
allar þær fordæmingar og
hræðsluupphrópanir sem hún
átti skiliö.
Vanþróuð ríki og kjarn-
orka
Þetta strlð, sem verið er aö
spá, gæti þaö ekki allt eins átt
upptök sin i vanþróuðum rikj-
um þriöja heimsins?
Prófessor H. Marcovich, lif-
fræðingur, yfirumsjónarmaöur
franskra visindarannsókna:
Þaö er rétt, aö strlö á milli
austurs og vesturs er óliklegt.
Núverandi vopnabúnaöur stór-
veldanna er I mínum augum
jafn Éf þessir tveir risar færu út
I styrjöld, þýddi sllkt ger-
eyöingu fyrirfram og þaö vita
þeir vel. Aftur á móti er aldrei
hægt aö vita, hvaö kemur út úr
þeirri kjarnorkudreifingu sem á
sér staö til vanþróaöra rlkja. I
þvi liggur vandinn.
— Ariö 1985 munu um 30 rlki