Tíminn - 30.10.1977, Side 18

18
Sunnudagur 30. október 1977
menn og málefni
Hagsmunir þjóðfélagsins
og hagsmunir stéttanna
Efnahags-
vandinn
Margt er nii aö vonum rætt um
efnahagsvandann, sem fengizt er
viö um þessar mundir, og m.a.
birtist i rekstrarerfiöleikum
frystihúsanna og vaxandi út-
flutningsuppbótum til land-
búnaöarins. Slikir erfiöleikar eru
þó engan veginn islenzkt fyrir-
brigöi um þessar mundir. í nær
öllum löndum hins vestræna
heims, sem býr viö svonefnt
frjálst markaöskerfi, er glfmt viö
hliöstæöan vanda. Þar veröa
rikisstjórnirnar aö gera nýjar og
nýjar efnahagsráöstafanir, sem
aldrei reynast varanlegar, heldur
leysa vandann aöeins til bráöa-
birgöa. Þannig geröu Danir sér-
stakar efnahagsráöstafanir i
ágústmdnuöi i fyrra, sem dugöu
ekki lengur en framyfir áramót-
in, en þá varö aö efna til þing-
kosninga þvi aö samkomulag
náöist þá ekki um nýjar
ráöstafanir sem þóttu nauösyn-
legar. Eftir kosningarnar náöist
svo samkomulag, sem entist ekki
nema fram á sumariö. I ágúst-
mánuöi siöastl. samþykkti
danska þingiö nýjar efnahags-
ráöstafanir, sem eiga aö nafni til
aö gilda til þriggja ára, en flest-
um kemur þó saman um, aö ekki
muni duga nema fram á næsta
vetur. 1 Sviþjóö erbúiö aö tvffella
gengi krónunnar á þessu ári, og
þykir þó fjarri þvi aö efnahags-
vandi Svia sé leystur. I Noregi
hefur vandinn veriö leystur aö
undanförnu meö miklum halla á
rikisrekstrinum og sivaxandi viö-
skiptahalla I trú á aö væntanlegur
ollugróöi geri kleift aö greiöa
skuldimar.
Þannig er ástatthjá hinum nor-
rænu frændþjóöum okkar, en viö-
ast i vestrænum löndum er
ástandiö þó verra. Margir kenna
hinu frjálsa markaöskerfi um
þetta, en ekki myndi þó taka
betra viö, ef horfiö yröi aö hinu
sósialiska hagkerfi I Austur-
Evrópu. Þar eru lifskjörin á flest-
an háttverri, aöógleymdu ófrels-
inu.
Deilan um
skiptinguna
Ef litiö er á stööu Islenzka
þjóöarbúsins um þessar mundir,
erhún engan veginn slæm. Fram-
leiöslan hefurfariö vaxandi og Ut-
flutningsverö fremur hækkandi.
Þjóöin hefur sjaldan haft meiri
tekjur til ráöstöfunar. Þaö, sem
mest er aö, er skortur á heildar-
samkomulagi um skiptingu þjóö-
arteknanna milli stétta og at-
vinnugreina. Þaö er hægara sagt
en gertaö ná sliku samkomulagi,
þótt aöeins sé i höfuödráttum, en
meöan þaö næst ekki, og stéttirn-
ar og atvinnuvegirnir glima um
tekjuskiptinguna, mun svipaöur
efnahagsvandi og nú er fengizt
viö, alltaf vera fyrir hendi.
Þaö, sem bezt gæti leyst vand-
ann, væri samkomulag I grund-
vallaratriöum um tekjuskipting-
una og nýr visitölugrundvöllur
kaupgjalds og verölags, sem
miöaöist viö þjóöartekjur hverju
sinni. Menn eiga aö fá kjörin bætt,
þegar vel gengur, en veröa lika aö
taka á sig meiri byröar, þegar illa
árar. Af hálfu Framsóknar-
flokksins hefur oft veriö bent á
þetta, en þaö ekki fengiö nægan
hljómgrunn. Meöan svo er, mun
efnahagsvandinn stööugt fylgja
okkur og vera varanlegt viö-
fangsefni.
Sturlungaöld
hin nýja
Hinar höröu deilur stéttanna
um tekjuskiptinguna, rifja upp
Séöyfir miöbæ Reykjavikur, þar sem flestar af elztu og viröulegustu stofnunum þjóöarinnar eru til húsa
og er óþarfi aö tiunda hér hvaöa bygging hýsir hverja þeirra, svo þekkt er þetta tiltölulega smáa svæöi
ölium landsmönnum. Myndin er tekin úr turni Kristskirkju á Landakotstúni. Timamynd: Róbert.
gömul ummæli Guöbrandar
Magnússonar, fyrsta ritstjóra
Timans. Hann komst svo aö oröi
fyrir einum þrjátiu árum, aö
þjóöinni gætistafaö álika hætta af
deilum stéttanna og af valdabar-
áttu ættanna á Sturlungaöld. Þá
mótaöist stjórnmálabaráttan af
valdastriöi helztu ættarhöföingj-
anna, sem vildu auka vald sitt og
ættmenna sinna. Þessi barátta
var bæöi hörö og spillt, enda uröu
endalokin I samræmi viö þaö. Er-
lendur einvaldskonungur notaöi
sér innbyröisstriö islenzku ættar-
höföingjanna til aö ná tslandi
undir yfirráö sin.
Nú eru þaö stéttirnar, sem
heyja innbyröisbaráttuna I staö
ættanna áöur. Innbyröisbarátta '
þeirra birtist einnig i talsvert
annarri mynd. Þaö, sem stéttirn-
ar keppa um, er aö fá sem stærst-
an skerf i sinn hlut af þjóöarkök-
unni svonefndu. Til þess aö
treysta aöstööu siná hafa þær
myndaö meira og minna öflug
samtök, sem hafa þaö markmiö
aö tryggja þeim sem vænsta
sneiö, oft án þess, aö nokkuö sé
hugsaö um aöra. Launamenn
sækja fram I mörgum fylkingum,
en þó aöallega i tveimur stórum
samfylkingum. Bændur reyna aö
láta ekki sinn hlut liggja eftir og
hafa myndaö alltraust samtök i
þvi skyni. Siöast, en ekki sizt,
koma svo atvinnurekendur og
ýmiss konar milliliöir.
Þjóðfélagið
og stéttirnar
Þaö sem hér hefur verib sagt,
má ekki skiljast þannig, aö veriö
sé aö amast viö stéttarsamtök-
um, sem starfa innan eölilegra
marka. Þau eru nauösynleg til aö
gæta þess, aö réttur viökomandi
stétta sé ekki fyrir borö borinn.
Fáir munu t.d. óska eftir þvi
ástandi, sem var áöur en samtök
verkafólks komu til sögunnar.
Stéttasamtökin veröa hins vegar
aö starfa innan vissra marka.
Þau þurfa aö taka tillit til þeirra
aöstæöna sem eru I þjóbfélaginu á
hverjum tima. Þeirþurfa aö hafa
hliösjón af réttum kröfum ann-
arra stétta ekkert slöur en eigin
umbjóöenda. Þau þurfa svo siöast
en ekki sizt aö hafa þaö fast i
huga, aö þaö er sameiginlegur
hagur allra, aö þjóöfélagiö geti
starfaö meö eölilegum hætti og
fullnægt þeim skyldum sem allir
eöa flestir eru sammála um, aö
þaö eigi aö fullnægja. Meö því aö
ganga svo langt i kröfum, aö hlut-
ur þjóöfélagsins sé fyrir borb bor-
inn er ekki veriö ab vinna I þágu
einnar eöa annarrar stéttar,
heldur er veriö aö grafa grunninn
undan samfélaginu og efna til
upplausnar og stjórnleysis, sem
getur leitt til svipaöra endaloka
og á Sturlungaöld.
Ýmsir kunna aö segja aö þaö sé
rétta svariö viö þessu, aö efla
völd samfélagsins og handhafa
þess, sem eru Alþingi og rlkis-
stjórn. Þaö getur veriö rétt, en þó
innan hóflegra marka. Bezta
lausnin er sú, aö stéttarsamtökin
læri aö þekkja takmörk sin og
vinna saman aö réttlátri skipt-
ingu þjóöarteknanna i stab þess
aö hver togi i sinn skika og hugsi
ekki um aöra. Vissulega væri þaö
heilbrigöasta lausnin.
Verðbólgan
Veröbólgan, sem er mesta
áhyggjuefni margra, er óhjá-
kvæmileg afleiðing stéttabarátt-
unnar um skiptingu þjóöartekn-
anna. Þegar einni stéttinni tekst
aö auka sinn hlut, kemur önnur á
eftir, kauphækkun fylgir i kjölfar
veröhækkunar, veröhækkun l
kjölfar kauphækkunar og þannig
koll af kolli. Þaö eru þessar vbcl-
hækkanir sem eru ein helzta or-
sök verðbólgunnar. Þessar vixl-
hækkanir eru tiöari hjá okkur en
öðrum og þvi er veröbólgan meiri
hér en 1 nágrannalöndunum. LUb-
vik Jósefsson hefur I umræbum á
Alþingi sumariö 1974 gert manna
ljósast grein fyrir þvi, aö þessar
vlxlhækkanir geti ekki leitt til
annars en efnalegs öngþveitis.
Þess vegna er þaö sameiginleg
nauösyn allra stétta, nema
braskaranna aö lausn sé fundin,
sem komi i veg fyrir þessar tiöu
vixlhækkanir, t.d. meö nýju visi-
tölufyrirkomulagi, eins og þvi,
sem er rætt um hér á undan, og
Ólafur Björnsson prófessor mun
hafa kallað velmegunarvisitölu,
þar sem húm miðast vib velmef*-
un þjóöarinnar eða afkomu þjóö-
arbúsins á hverjum tlma.
Fleiri ráö þurfa vitanlega aö
koma til greina i baráttunni viö
veröbólguna. Þar ber ekki sizt aö
nefna, aö framkvæmdum sé
haldiöi hófi svo aö þær skapi ekki
ofþensl u. Þaö sjónarmiö veröur
t.d. vel aö hafa I huga viö af-
greiöslu fjárlaga og lánsfjár-
áætlunar.
Samkomu-
lagið haustið
1959
Þar sem mikið er nú rætt um
uppbætur á útfluttar land-
búnaöarafuröir, sem greiddar
eru úr rikissjóbi, hef ur þaö nýlega
verið rifjaö upp hér I blaöinu,
hvernig þær eru til komnar.
Fram á haustþingiö 1959 þegar
viöreisnarstjórnin svonefnda
kom til valda höföu bændur haft
iagaheimild til þess, ef halli varö
á Utflutningi landbúnaöarvara, aö
leggja sérstakt gjald á innan-
landsveröiö og nota þaö til Utflutn
ingsbóta. Þessi heimild var sjald-
an notuö, þar sem bændur ótt-
ubust, aö hækkaö verö innanlands
myndi draga Ur sölunni og afleiö-
ing þess yröi sú, aö auka þyrf ti Ut-
flutninginn og yröi þá ef til vill
enn sibur hægt aö veröbæta hann
til fulls meö þessari aöferö. Neyt-
endum var þetta ákvæði eigi aö
siöur þyrnir i.augum.
Þaö geröistsvohaustiö 1959 rétt
fyrir þingkosningar þá, aö minni-
hlutastjóm Alþýðuflokksins gaf
út bráðabirgðalög, sem bönnuöu
veröhækkun á landbúnaöarvör-
um. Þetta bann hélzt þangaö til
viöreisnarstjórnin kom til valda
eftir kosningarnar, en þá beitti
hún sér fyrir viöræöum milli
framleiðenda og neytenda um
þetta efni. Þær viöræöur fóru
fram I svokallaöri sexmanna-
nefnd, þar sem fulltrúar Stéttar-
sambands bænda, Alþýðusam-
bands Islandsog fleiri stéttasam-
taka áttu sæti. Þessar viðræöur
leiddu til samkomulags um öll
meginatriði.
Allir sam-
mála
Eitt atriöi framangreinds sam-
komulags var þaö aö niður félli
heimild bænda ta aö leggja gjald
á innanlandsverö landbúnaöar-
vara i þvi skyni aö afla Ut-
flutningsbóta á þann hátt. 1 staö-
inn fyrir niöurfellingu þessa laga-
ákvæöis skyldi koma annað laga
ákvæöi, sem fæli þaö i sér, aö út-
flutningsbætur á landbúnaöar-
afuröir skyldu greiddar Ur rikis-
sjóöi, en þó mætti sú upphæö
aldrei vera hærri en sem svaraöi
10% af heildarverðmæti land-
búnaðarframleiöslunnar á viö-
komandi verölagsári. Þetta sam-
komulag milli framleiöenda og
neytenda lagöi rikisstjórnin svo
fyrir þingið og var þaö samþykkt
samhljóöa I báöum þingdeildum.
Þannig byggist núgildandi laga-
ákvæöi um útflutningsupp-
bæturnar á samkomulagi, sem
Stéttarsamband bænda og Al-
þýðusamband íslands stóðu aö,
ogsiðan var samþykktsamhljóða
af öllum þingmönnum, sem sátu
haustþingið 1959. Þaö var þá al-
mennt álitiö og viburkennt, aö
nauösyniegtværiaö tryggja vissa
umfram-framleiöslu á land-
búnaöarvörum i öryggisskyni og
yrði þaö ekki betur gert en með
útflutningsuppbótum úr rikissjóöi
að vissu marki.
Kjaramálin
og Lúðvik
Lúövik Jósepsson birti nýlega
grein I Þjóöviljanum, þar sem
hann telur sig skýra kjara-
skeröingu þá, sem varö hér á ár-
unum 1975 og 1976. „Astæöan er
sú”, segir Lúövik, ,,aö núverandi
rikisstjórn ákvaö strax eftir aö
hún var mynduð i ágústmánuöi
1974, aö lækka skyldi kaupmátt
frá þvi, sem um hafði veriö sam-
iö.”
Bersýnilegt er af þessu aö
annað hvort er Lúövik gleyminn,
eöa hann reiknar meö þvi aö les-
endur Þjóöviljans séu gleymnir.
Tillagan um aö lækka kaupmátt
launa frá þvi, sem um var samiö i
febrúar 1974, var komin fram all-
löngu áöur en núverandi stjórn
var mynduö. Hún kom fram i
frumvarpi, sem vinstri stjórnin
lagði fram á Alþingi voriö 1974
eftir að ljóst var orðið aö kjara-
samningurinn sem var geröur i
febrúar þaö ár, myndi hvort
tveggja I senn leiöa til óöaverö-
bólgu og atvinnuleysis. 1 þessu
frumvarpi, sem var flutt meö
fullum stuöningi LUÖviks Jóseps-
sonar og Magnúsar Kjartansson-
ar fólst bæöi lækkun á grunnlaun-
um, sem fóru yfir visst mark, og
visitölubinding. 1 viöræðum um
endurreisn vinstri stjórnarinnar
sem fóru fram i ágústmánuöi
1974, stóð ekki á fulltrúum Al-
þýöubandaiagsins aö fallast á 15-
17% gengislækkun, ef samkomu-
lag næöist um nýja stjórnarsátt-
mála aö ööru leyti. Fulltrúar Al-
þýðuftokksins sem tóku þátt i
þessum viöræöum viöurkenndu
einnig aö þetta væri nauðsynlegt.
Núverandi rikisstjórn geröi þvi
ekki annaö þegar hún tók viö en
aö framfylgja tillögum, sem allir
flokkar voru þá búnir aö fallast á
og voru reiðubúnir að styöja, ef
þeir yröu þátttakendur I stjómar-
samstarfi. Efnahagsástandiö var
þá meö þeim hætti aö menn voru
sammála um aö þessar aögeröir
eða aörar hliöstæöar, væru óhjá-
kvæmilegar, ef ekki ætti aö láta
útflutningsatvinnuvegina stööv-
ast og láta koma til stórfellds at-
vinnuleysis.
—ÞÞ