Tíminn - 12.02.1978, Qupperneq 6

6
Sunnudagur 12. febrúar 1978
Að loknum
prófkj örum
Nú styttíst óöum timinn til
tvennra kosninga til alþingis
annars vegar og til bæjar- og
sveitarstjórna hins vegar. Að
þessu sinni hafa þrir stjórn-
málaflokkar látið bindandi
prófkjör eða skoðanakannanir
ráða að miklu leyti skipan
framboðslista sinna. Hinn yfir-
lýsti tilgangur með þessari að-
ferð er sá að stuðningsfólk þess-
ara flokka geti haft úrslitaáhrif
á það hverjir fari með umboð
þess á alþingi og i bæjar- og
sveitastjórnum. Hér liggur þvi
til grundvallarekki aðeinsmikil
sanngirni heldur einnig mjög
svo lýðræöislegur hugsunar-
háttur. Málið er þannig ósköp
einfalt, allt er slétt og fellt, til-
gangurinn augljóslega af hinu
góða og enginn sómakær og
heiðviröur maöur maður lætur
sér til hugar koma að berjast
gegn sanngirni og lýðræði. Tals-
menn prófkjara og skoðana-
kannana eru þannig málsvarar
réttlætisins og áhrifavalds
fólksins þeir eru vel vopnum
búnir og hafa rétt spil á hendi.
Frelsi og lýðræöi eru nánast
helg hugtök og hafin yfir skil-
greiningu. Allt er það gott sem i
þeirra nafni er gert.
Það er ekki ætlunin með þvi
sem hér fer á eftír að varpa
nokkurri rýrð á þessi framan-
greindu sjónarmið út af fyrir
sig. Hins vegar getur það verið
háskalegt að einfalda málin um
of fyrir sér, jafnvel lýöræöið
sjálft er ekki án sinna ann-
marka og eins er þvi farið um
flest það, sem framkvæmt er i
nafni þess. Prófkjörin og
skoðanakannanirnar hafa orðið
mönnum góö reynsla, sem vert
er að byggja á og draga lærdóm
af svo að áhrifavald fjöldans
megi einnig hér verða tfl efling-
ar heilbrigðari stjórnfnálabar-
áttu og þannig lýðræðinu raun-
verulegur styrkur. "Reynslan og
lærdómurinn er sennilega ein-
asta gagnsemi nýafstaðinna
prófkjara og skoðanakannana
vegna komandi kosninga. En
það er auðvitað þó nokkuð og
ko star fórnir eins og f lest annað.
—°—
Hugmyndafræði undir-
staða fylgis við flokka.
Þegar litið er til undan-
genginna prófkjara og skoðana-
kannana horft á niðurstöður
þeirra og skyggnzt inn í þá hat-
römmu og oft næstum siðlausu
baráttu sem háð hefur verið er
erfitt undan þvi að komast að
velta fyrir sérhvert ætti aö vera
eðli og inntak heiövirörar
stjórnmálabaráttu, er ein getur
sem slik styrkt lýðræðið og i
raun tryggt áhrifamátt fjöldans
um markmið og leiöir.
Það ætti að vera stjórnmála-
legt grundvallaratriði að
stuðningur fólksvið stjórnmála-
flokka byggöist á afstöðu þess
til þeirrar hugmyndafræði, sem
viðkomandi stjórnmálaflokkur ’
er reistur á. Þetta er raunar al-
ger undirstaða heilbrigðra
skoðanaskipta og eðlilegrar
stjórnmálabaráttu er treysti
lýðræðið. Menn hafa um það að
velja hvort þeir vilja styöja
nánast óheft einstaklingsfram-
tak á nær öllum sviðum eöa þá
sterkt miðstjórnarvald með for-
sjá ábyrgð og leiðsögn fyrir
fólkið eða þá enn hæfilega rikis-
forsjá og samvinnu um stór
verkefni er skapi þess utan
viöráðanleg verkefni frjálsu
einkaframtaki. Eðlilegt er að
menn greini á um þaö hvað af
þessu sé heppilegast til vel-
farnaðar viö þekkt skilyröi og
aðstæður i okkar landi, og ekki
þurfa menn að hafa á þessu
sömu skoöun frá vöggu til
grafar. Sú ábyrgð hvílir á
stjórnmálaflokkunum, þótt þeir
verði eölilega oft að fallast á
málamiðlun að þeir séu trúir
grundvallarsjónarmiðum þeim
er s jálfstæð tilvera þeirra bygg-
ist á, hafi þann manndóm til að
bera að þora að standa með
þeim eða falla en haldi ekki i
völdin ein saman valdanna
vegna á kostnað uppruna síns.
Það verður að láta stuðning
fólksins ráða þvi hyerju sinni
hver áhrif stjórnmálastefna
getur haft á uppbyggingu og
skipan þjóðfélagsins. Þetta er
undirstaöa eölilegrar stjórn-
málabaráttu og hornsteinn að
lýðræöinu sjálfu. Slik barátta
skapar traust, vekur áhuga og
hvetur fólk til virkrar þátttöku i
stjórnmálastarfi. Hún gerir
m.ö.o. stjórnmálin aðlaðandi og
áhugaverð fólkinu sem flest er i
eðli sinu heiðvirt og sanngjarnt
og vill leggja sitt af mörkum til
þess að skapa þjóðfélag sem sé
gott og réttlátt svo hver megi
una sinum hag enda engum
akkur i þvi að hiunníara náung-
ann þegar öllu er á botninn
hvolft.
-0-
Hver á að vera úrslita-
aðilinn?
Hér er auðvitað ekki verið að
segja neitt þaö sem menn ekki i
raun vita eða ætti ekki a.m.k. að
vera fulljóst. En þetta er sett
fram vegna þess að þvi aðeins
að málum sé svo skipað sem að
framan er lýst eru stjórnmál
yfirleitt eitthvað annað en af-
skræmi og þvi aöeins prófkjör
markverður hluti stjórnmála-
starfsemi en ekki grátbroslegur
skripaleikur.
Það ætti að vera ákvörðun
hinna raunverulegu og virku
stuðningsm anna hverrar
stjórnmálastefnu hverjir velj-
ast tíl þess að fara með umboð
hennar jafnt á alþingi og I bæjar
og sveitastjórnum, þeirra einna
og engra annarra. Heilbrigöari
st jórnmálastarfsemi myndi
fjölga virkum flokksmönnum
þannig að fáir stuðningsmenn
stjórnmálastefnunnar þyrftu að
standa utan við lokað prófkjör
og þeir sem sæti hlytu á fram-
boðslista vissú bæði i hvaða
félagsskap þeir væru með
öðrum þeim er á listanum væru
með hvaða umboö þeir raun-
verulega færu um hvað þeim
væri ætlað að standa vörð og
hvað þeim væriætlaðað berjast
fyrir.
Með þessu er þvi haldið fram
að prófkjör eða skoðanakönnun
sé lýðræöisleg og sanngjörn að-
ferð við val á frambjóðendum.
En á það er bent að hið raun-
verulega stuðningsfólk viðkom-
andi stjórnmálastefnu sé úr-
slitaaðilinn en ekki aðrir ef
þessi leið á aö vera hluti af eðli-
legu stjórnmálastarfi. A það er
einnig bent hvernig stjórnmála-
flokkarnir sjálfir geta komið þvi
til leiðar að sem fæstir
stuðningsmanna standi utan
flokksstarfseminnar og taki
þannig ekki þátt i starfi sem
þeim næstum þvi ber skylda til
ogsem þeirmynduflestír sinna,
ef þeir greindu vel mismun um
markmið og leiðir. Séu prófkjör
og skoðanakannanir ekki fram-
kvæmanlegar með þessum
hættí væri það helzt til ráða sem
bent hefur verið á aö prófkjör
færu fram samtimis hjá stjórn-
málaflokkunum eða þá að
stuðningsfólk hinna einstöku
þeirra veldi sér umbjóðendur i
kosningunum sjálfum af
óröðuðum framboðslista eins og
tíllaga hefur komið fram um og
er til athugunar nú á Alþingi.
Prófkjör með öðrum hætti en
þessum er tæplega neitt annað
en einskonar prologus að þeim
farsa sem alltof lengi hefur
verið leikinn og það oft af ótrú-
legri snilli og innlifun á sviði
stjórnmálanna. Samhengiö
varðar jafnan miklu og það
leiðir um siðir til ófarnaðar aö
sjá það hvorki né skynja hvort
heldur nú það er óvitandi eða
ekki.
—0—
Ókostirnir við prófkjör
Þegar nú skal vikið að nýaf-
stöðnum opnum prófkjörum og
skoðanakönnunum á auðvitað
engin alhæfing við. Þau hafa
náttúrlega tekizt misvel i allri
framkvæmd og vissulega hafa
þauþann kosteins og núháttar i
stjórnmálum að engir
stuðningsmenn þurfa að standa
utan þeirra, þótt þeir séu
ókunnir vegna afskiptaleysis af
stjórnmálastarfsemi einhverra
hluta vegna. Hins vegar eru
ókostír þessarar aðferðar svo
margir, aö hún getur ekki telizt
nein frambúðarlausn hvorki frá
sjónarmiði sanngirni eða lýö-
ræðiskenndar enda þótt ekkert
tjái að fárast um oröinn hlut.
Kannski er höfuðókosturinn
viðopnu prófkjörin sá að marg-
ir góðir og gegnir menn er gætu
unnið þjóðinni ómetanlega á
opinberum vettvangi fást ekki
til þess að gefa kost á sér til
þátttöku i þessum prófkjörum.
Margir slikir eru I eðli sinu hlé-
drægir,auglýsalittsjálfa sig og
hvorki kunna né heldur sætta
sig við þær aðferöir sem nú
virðist þurfa aö viðhafa til þess
að ná viðhlitandi kjörfylgi peg-
ar stjórnmálaáhugi er i lág-
marki og ekkert gagnar nema
áköf smalamennska 200 simar
og annað það sem ekki er endi-
lega prenthæft. Þessi opnu próf-
kjör verða þvf fyrst og fremst
leikvangur hinna pólitisku at-
vinnumanna sem allir hafa með
einhverjum hætti á bak við sig
kliku, Muta af flokkseigenda-
félagi og flokksmaskinu I ein-
hverri mynd hvað sem liður
yfirlýsingum sumra þeirra um
hiö gagnstæða. Baráttan hér
snýst þvi meira um sjálfs sins
ytra gulls igildi en stjórnmálin
stjórnmálanna vegna og er
raunar þessum mönnum ekki
annað en hluti af þvi gildismati
sem nú rikir með þjóðinni og
leikur hana verr en flest annaö.
Hinn aðalókosturinn er sá aö
þeir sem sæti hljóta á framboðs-
lista eftir niðurstöðum opinna
prófkjara eða skoðanakannana
vita tæplega fyrir hverra tíl-
stuðlan þeir eru á framboðslist-
ana komnir. Þeir gera sér
einnig varla fulla grein fyrir þvi
i hvaða félagsskap þeir eru þar
með öörum þeim, sem á listan-
um eru enda þótt allir eigi þeir
að heita stuðningsmenn sömu
stjórnmálastefnu. Menn geta
verið á listann komnir fyrir
áhrif annarra stjórnmála-
flokka, trúarfélaga eða iþrótta-
félaga svo nefnt sé af handahófi,
i eðli sinum hin ágætustu félög
en eru hins vegar af mjög svo
augljósum ástæðum ekki óskipt
i stuðn ’’ við ákveöna stjórn-
málasteti. og raunar hin fýrst
töldu i algerri andstööu eðlis
málsins samkvæm
Siðleysi kosningabaráttunnar
skiptir i' sjálfu sér miklu minna
máli þótt ekki teljist það til
kosta. Hitt er alvarlegra aö
opnu prófkjörin verða athafna-
svæði óprúttinna manna til þess
að fá útrás fyrir miður góöar
mannlegar hvatir sinar og væru
betur teknar út á einhverjum
þeim vettvangi þar sem barátt-
an sjálf og úrslitin vætu ekki
jafn afdrifarik. Siðleysið kemur
ekki hvað si'zt fram i þvi hvernig
menn reyna að notfæra sér
fyrirkomulag prófkjaranna.
Það er sorglegt að sjá nöfn
ágætra frambjóðenda notuð til
þess eins að atkvæðaseðill sé
gildur en ekki til þess að votta
þeim raunverulegt traust.
Þegar talað er um, að menn
gangi til prófkosninga með sér-
stöku hugarfari er það rétt Ut af
fyrir sig og raunverulegt
stuðningsfólk stjórnmálastefn-
unnar skilar ekki atkvæðaseðl-
um i þessari mynd. Það gera
hinir og þvi er fjöldi hinna
framanlýstu seðla nokkur vit-
neskja um úrslitaáhrifin en þeir
eru jafnframt talandi dæmi um
hugsunarhátt sigurvegaranna
hinna prúðu og fórnfúsu riddara
hreinsunardeildanna en gallinn
auðvitað sá að slfkur hugsunar-
háttur afhjúpar manninn þvi
hann er innrætið sjálft og það
máist ekki af, þótt prófkjörinu
sé tokið.
Upplausnarþjóðfélag
með afstæða velmegun
Vandi lýðræðisins er marg-
vislegur. Þaö er á ytra borði
veikt stjórnarform en styrkur
þess liggur fyrst og fremst I þvi
að það er i fullu samræmi viö
mannlegt eðli. Sú ábyrgð hvilir
á herðum okkar allra að styrkja
lýðræðið. Hver er sjálfum sér
næsturog I raun ekkert óeðlilegt
að menn láti sig mestu varða
eigin velferð og sinna nánustu.
En innst i hjarta sinu óska fæst-
ir öðrum ófarnaðar i lfinu þótt
ekki væri nema af þeirri eigin-
girni að velferð okkar hvers og
eins er i rauninni bezt tryggð
meðvelliðan fjöldans. Fávislegt
væri að halda þvi fram að fólkið
hefði engin áhrif á framvindu
mála Ilandinu. Raunar gæti það
miklu fremur orkað tvimælis
hver stjórnar eða hvort nægj-
anlega sé stjórnað yfirleitt.
Veikleiki okkar liggur kannski
ekki hvað sfzt i þvi, að fólk
greinir ekki lengur hvar það á
heima á stjórnmálasviðinu og
þekkir ekki lengur málsvara
þeirrar stefnu er það vill veita
brautargengi. Við getum um
það deilt hvort stjórnmála-
flokkarnir hafi brugðizt eða þá
við sjálf en útkoman hefur alla-
vega orðið nokkuð furðulegt
stjórnmálasviðþar sem fjöldinn
hefur oft þau áhrif sem eru and-
stæð þvi sem hann raunveru-
lega vill. Niðurstaðan af þessu
er svo okkar þjóðfélag þar sem
upplausnin gerir velmegunina
ærið afstæða. Þetta liggur til
grundvallar þeim tilburðum,
sem nú farafram á stjórnmála-
sviðinu m.a. i mynd opinna
prófkjara og skoðanakannana.
Enda þótt við vitum að virk
þátttaka fólksins sjálfs og trú-
mennska umbjóðenda þess við
grundvallarskoðanir og stefnu-
mið sé alger undirstaða vel-
ferðar i lýðræðisþjóðfélagi og
hið einasta sem tryggir heil-
brigða baráttu og skoðanaskipti
og jafnframt hið eina sem
tryggir raunverulegan áhrifa-
mátt fjöldans kjósum við aö
varpa þessu frá okkurtilþess að
geta haldið leiknum áfram. Við
stöndum frammi fyrir óðaverð-
bólgu verðlausum gjaldmiðli og
margvislegri siðspillingu sem
fylgir eðlilega þvi upplausnar-
ástandi sem stjórnmálaleg
óreiða sjálfra okkar og umbjóð-
enda okkar m .a., fyrfr okkar til-
stuðlan hlýtur aö skapa. Undir
slikum kringumstæðum reynir
fyrst og fremst á þaö að menn
sýni manndóm ef snúa á hlutun-
um til betri vegar. Menn þurfa
að sýna ábyrgð og festu ekki
aðeins i svip og orðum heldur i
athöfnum og kunna að falla eða
standa með sæmd og reisn.
Þetta er hins vegar svolitið er-
fitt sérlega vegna þess að það
útheimtir nokkra hugsun, tillit-
semi og smfélagskennd er gæti
spillt værö þeirrar velliðunar er
mönnum finnast þeir nú njóta
frá degi til dags og sem aliir
aðrir en þeir sjálfir eiga að sjá
um að vari að eilifu. Hitt er
miklu þægilegra og einfaldara
Framhald á bls. 35