Tíminn - 13.05.1978, Qupperneq 11

Laugardagur 13. mal 1978.
n
lil'AílililL!
Franska þingið samþvkkti
1. júní 1958 með talsverðum
meirihluta að veita de Gaulle
viðtæk völd. 4. júnl fór hann til
Alsír og ávarpaði mannfjöld-
ann á aðaltorgi Algeirsborg-
ar. Þarmælti hann hin tvíræðu
orð: ,,Ég skil ykkur! ” Myndin
sýnir de Gaulie við þetta tæki-
færi.
í Afriku réðu þeir yfir miklum
landsvæðum og á Indlandshafi
og við strendur Ameriku voru
enn frönsk yfirráðasvæði.
Franska Indókina var þó
blessunarlega komið úr umsjá
Frakka.
Það sem de Gaulle lagði
Frökkum til á hættustund i mai
1958 var innanlandsfriður. Hann
hefúr trúlega með nærveru sinni
komið i veg fyrir alvarleg átök
innanlands. Astæðurnar eru
margar en veigamest er sú að
hann stóð utan við pólitíska
flokkaskiptingu i landinu. Hann
hafði sagt af sér 1946, er hann
taldi að hann fengi ekki komið
fram nauðsynlegum umbótum
vegna andstöðu og undirróðurs
hinna æfðu stjórnmálamanna. I
staö þess að halda völdum i
krafti persónulegra vinsælda og
trausts almennings kaus hann
aö draga sig i hlé og biða þess að
Frakkland þyrfti á sam-
einingartákni að halda. Þetta
kemur greinilega fram i
minningabókum hans. Þar
ræðir hann stöðugt um sjálfan
sig sem bjargvætt, Frakk-
landsmanninn sem kemur þeg-
ar mest á riður. Atburðirnir I
maí fannst honum kalla á sig til
bjargar Frakklandi.
Striðinu i Alsir lauk vissulega
ekki á nokkrum vikum eins og
margir höfðu haldið. Það tók
fjögur löng ár að leiöa átökin
þar til lykta og i stað þess að
berjast fyrir frönsku Alsir eins
og iandnemarnir og herforingj-
arnir höfðu vænzt- þegar þeir
fögnuðu de Gaulle sem nýjum
þjóðarleiðtoga, þá stefndi hann
að þvi að Alsir hlyti sjálfstæði
og yrði óháð Frakklandi, ef
meirihluti ibúanna vildi. Sú
saga verður ekki rakin hér en
vegna stefnu de Gaulle snerust
þeir hatramlegast á móti hon-
um er hæst höfðu hrópað á hann
vorið 1958. Soustelle, Bidault,
Salan gerðu allir uppreisn gegn
de Gaulle og töldu hann hafa
svikið málstað fransksinnaðra
Alsirbúa:
Staða Frakklands i Evrópu
var annað áhugamál de Gaulle.
Hann taldi að franskir stjórn-
málamennn hefðu átt stærstan
þátt í að draga úr áliti Frakk-
lands úti um viða veröld. Hann
var þeirrar skoðunarfað Frakk-
landi bæri sæti með störveldum
heimsins. Hann taldi ennfremur
að i hernaðarsamstarfi Atlants-
hafsbandalagsins og i efnahags-
samvinnu Evrópurikjanna eftir
strið hefði Frakkland fórnað
meiru en það hafði þegið.
Kjarnorkuvopn voru að hans
mati það sem greindi stórveldi
frá öðrum rikjum. Hann lagði
þvi alla áherzlu á að Frakkar
eignuðust kjarnorkuvopn. Það
skipti ekki máli þótt þessi vopn
væru frumstæð og fá. Það sem
máli skipti varaðeiga slik vopn
og geta sýnt heiminum að
Frakkar réöu yfir þekkingu og
getu til að framleiða kjarnorku-
og vetnisvopn. Það var þó ekki
fyrst og fremst vegna viðleitni
sinnar til að efla hernaðarmátt
Frakka að de Gaulle breytti
umræðum um alþjóðastjórn-
mál. Afstaða hans til samskipta
rikja var sú að hver væri sjálf-
um sér næstur. „Riki á engan
vin”, var setning sem hann
vitnaði oft til. Utanrikisstefna
rikis er að ná sem hagstæðastri
stöðu gagnvart þeim rikjum
sem svipaðra hagsmuna eiga að
gæta. Hvert það ríki,semsemur
við annað riki i lakari aðstöðu
en gagnaðilinn, hlýtur að verða
undir. Sama máli gegnir um
stöðu rikja innan bandalags
hvort sem um er að ræða
hernaðarbandalag eða efna-
hagsbandalag. Þeir sem reyna
að ná samkomulagi verða að
standa nokkurn veginn jafnfætis
á einhverju þvi sviöi sem
mikilvægt er.
Merkilegasta viðfangsefni de
Gaulle reyndist þó vera starf
hans að þvi að leysa nýlendu-
málin. Honum tókst að leysa Al-
sirdeiluna með samningunum i
Evian 1962 og nýlendur og
verndarsvæði Frakka i Alsir
fengu sjálfstæði hvert á fætur
öðru upp úr 1960.
ValdatimideGauIle^em hófst
svo dramatiskt fyrst i júni 1940
og siöan aftur hina órólegu vor-
daga 1958 stóð i 11 ár. Það var
timi mikilla umbyltinga i ver-
öldinni, Vietnamstriðið og
stúdentahræringar settu svip
sinn á siðari hluta þessa tima-
bils. Raunar má segja að áhrif
de Gaulle hafi máðst út
mai-dagana 1968, tiu árum eftir
uppreisnfranska hersins i Alsir.
Stúdentahreyfingin átti rætur i
félagslegum og stjórnmálaleg-
um umbreytingum sjöunda ára-
tugarins og sumt af þessum
breytingum átti rætur i at-
burðunum sem hófust 13. mai
1958.
Þessistutta grein um aðdrag-
andann að þvi að de Gaulle kom
til valda i annað sinn i Frakk-
landi á myrkri hættustund eins
og Coty orðaði það gefur aðeins
grófa mynd af þeim marg-
slungnu þáttum, sem mynda
stjórnmálavef, franska rikisins
og alls heimsins. Ég hefi viljað
benda á nokkur atriði sem gera
daginni'dag fyrirferðarmikinn i
sögu eftirstriðsáranna. Um
næstu helgi verður haldið áfram
aðrekja nokkra þræði áfram til
ársins 1968 og atburðanna þá er
stúdentar höfðu nær steypt
rikisstjórn landsins. Þá gat de
Gaulle enn stillt til friðar en um
leið varð honum ljóst að hans
timi var liðinn og nýir menn og
nýjar hugmyndir voru að ná
tökum á ,,hinu eilifa Frakk-
landi.”.
Það fer liklega ekki framhjá
neinum, að nýtt verðmætamat
hefur i kyrrþey orðið að veru-
leika á Norðurlöndum og i
norðanverðri Evrópu, eins kon-
ar ný —rómantisk stefna, hefur
veriðtekinuppog mennsem áð-
ur elskuðu fjöll og dali og jökla
tinda, elska nú gömul hús, orma
og fugla, og ef einhver vill
byggja nýtt hús á gömlum stað,
er eins vist að almenningur taki
af honum ráðin, og ef einhverj-
um dettur i hug að brúa fljót,
eða hlaða uppistöðu til að safna
orku, verður liann að spyrja
ormana fyrst, lifrikið sjálft,
sem nú gengur um f hvitum
slopp með smásjá að vopni.
Undir söng disilvéla og gastúr-
bina, sem drekka gjaldeyri,
hugsa menn sig um lengi, hvort
óhætt sé að knýja orkuver með
fjallavatni, og hvort það valdi
röskun i garði ormanna.
Þessinýjastefna erum margt
áhugaverð, og hún á sinn fulla
rétt. Hún er gjaldið fyrir gáleysi
vört og landspjöll, jeppaför og
efnistöku i svööusárum i holdi
landsins, gjaldið fyrir Morgun-
fólk í listum
Glansmynd
af Chistianiu
blaðshöllina, Landspitalalóðina,
Oddfellowhúsið og margt annað
einkennilegt, sem við höfum
fundið upp á.
En menn hafa ekki látið við
það eitt sitja að miða aftur-
hvarfið við lifrikið, þ.e. ormana
og húsin, maðurinn sjálfur hef-
ur lika dregizt inn I myndina.
Gömul húsgögn, gömul föt,
gamaldags lífsform, hefur kom-
ið í stað innskotsborða, teppa út
i horn og hins tvöfalda glers,
sem áður var metnaður hins
framsækna manns, og lifið hef-
ur um margt oröið hentugra og
þægilegra, en það var, meðan
stöðutáknin voru klár og kvitt,
og augljós hverjum einasta
manni.
Samfélagsflóttinn og
Cristiania
Við höfum þó ekki sloppið viö
öfgar í nýja sið, fremur en öðru.
Reynt hefur þó veriö hér að um-
bylta rikjandi fjölskylduformi,
og gerðar hafa verið tilraunir
með stórfamiliur til að auka á
velliðan manna, en I Danmörku
hefur orðið til ný þjóð, sem hlot-
ið hefur Evrópufrægð, eöa jafn-
vel heimsfrægð, en þaö er
Christianíuþjóöin i Danmörku,
sem hreiðrað hefur um sig i
miðhluta Kaupmannahafnar, i
gömlum herbúðum, sem herinn
yfirgaf árið 1971 eftir þrjú
hundruð ára dvöl.
Eftir að herinn var fluttur
burt, þá byrjaði húsnæðislaust
fólk að hreiöra um sig i herstöð-
inni, og smám saman myndað-
ist þarna sérstakt samfélag,
sem taldi nokkur hundruð
manns. Þetta voru eiturlyfja-
neytendur, ofdrykkjumenn,
hippar og alls konar fólk, sem
viöskila haföi orðið við sam-
félagið. Lika ungt fólk, sem
þoldi ekki lifsmáta millistéttar-
innar, bónuskerfið, samkeppn-
ina, lifsgæðakapphalupiö og at-
vinnuleysið og nú telur
Christania þúsund manns.
En Christiania er ekki aðeins
rónahverfi, heldur hafa menn
talið sig greina þar sérstakan,
og heilbrigðari lifsstil á ýmsum
sviðum, og gengur þar margt i
berhögg við visindalegar kenn-
ingar og niðurstöður. Heil-
brigðisástand er t.d. gott, þrátt
fyrir slæma hreinlætisaðstöðu,
og það skelfilegasta af öllu er
liklega það, að fólkið i Christi-
aniu er yfirleitt hamingjusamt,
þrátt fyrir bág kjör frá borgar-
legu sjónarmiði.
Listir og handiðnir blómgast
og mannúðin lika.
Svo rammt kveöur að þessu,
að félagsfræöingar hika við aö
sækja „vandræðaunglinga” inn
i Christianiu, ef þeir hafa leitað
þangað á flótta undan hinum
danska aga.
Sambúöinviö yfirvöldin hefur
verið stormasöm. Samt mun
einlægur vilji vera hjá stórum
hluta þingmanna og borgarfull-
trúa að finna lausn á
Christianiu-málinu án þess að
jafna hverfið við jörðu — og þá
samfélagið þar um leið. Sam-
félagið i herstöðinni hefur þótt
athyglisverðara en svo, að væri
réttlætanlegt aö aka yfir það
með ýtum.
Danir eru lika þrátt fyrir allt
ofboðlitið hreyknir af ástandinu,
sem er liklega frumlegasta til-
ræðið við eignarréttinn þar i
landi, siðan Stauning sálugi
lagði Strandveginn og heimilaði
fólkinu að sulla i sjónum fyrir
framan villuhverfin við Sundin.
Stauning tók ströndina
eignarnámi, eða réttara sagt,
þá tók þjóðin ströndina eignar-
námi frá einstaklingunum. I
Christianiu taka ein-
staklingarnir hús á þjóðinni,
taka virki hennar og skotgrafir
eignarnámi og búast þar um til
langrar dvalar.
Norræna húsið kynnir
Christianiu
Norræna húsið kynnir nú
Cristianiu i landi hallærisplans-
ins. Danskur arkitekter kominn
með litmyndir af hinni nýbornu
þjóð undir múrnum. Sýningin
mun vera hluti af stærri sýn-
ingu, Alternativ arkitektur, sem
sett var uppi' Danmörku i fyrra.
Það er gaman aö skoða þessa
sýningu, en allir vita, að auðvit-
að er þetta glansmynd. Arki-
tektum hættir oft til þess að
breiða sig yfir fjarskyld svið,
sem minnir á trúarbragðahroka
kirkjufeðranna, — ekkert er
guöi eða arkitektum óviðkom-
andi.
Arkitektúr og skreytilist
Cristianiu er auðvitað aðeins
litill hluti þessa máls, að visu
ekki ómerkur, viö fræðumst þó
harla litið um Cristianiu af
blómapottum veggskreytingum
og ofhasmiði. Við vissum um
hæfileika Dana til þess að gjöra
vistlegt oghlýlegti kringum sig,
og oft af litlum efnum. Danir
eru listræn þjóð, sem liður illa
án fegurðar og þokka.
Mjög örðugt er líka að festa
reiður á hinum raunverulega
tilgangi með þessari sýningu,
þvi hún hefur ekki stefnuskrá,
eða stil til leiðbeiningar.
1 Danmörku getur svona sýn-
ing vissulegagengið, þar sem al
menningur þekkir þessa félags-
legu kröfluvirkjun út i æsar,
þekkir hverfið af daglegri og
áralangri umræðu, af lögreglu-
fréttum. af æsilegum sálfræöi-
legum yfirlýsingum, af eitri, af
fegurð, af ást og af hamingjunni
sjálfri.
Éggeriráöfyrir, að t.d. Danir
myndu litið græða á smart lit-
myndum frá Kröflu, myndum af
rörum i allavega litum, mynd-
um af kæliturnunum og túrbin-
um, myndum af gufuplástrum.
Krafla er nefnilega ekki aðeins
mikilfenglegt mannvirki, held-
ur lika umdeilt orkuver, sem
menn telja ýmist gagnslaust,
eða binda við það talsverðar
vonir, þegar öllu hefur verið
komið i kring.
Einmitt þannig er Cristiania.
Orkustöð, samfélagsstöð, þar
sem ef til vill má draga fram
lærdóma og þekkingu, sem get-
ur blásið lifi i dapurleg augu
borgarastéttarinnar, sem er að
niðurlotum komin i lifsgæða-
kapphlaupinu.
Norræna-húsið hefði átt að
gefa út vandaða skrá með upp-
lýsingum um sögu Cristianiu,
þar sem ekkert er undan dregið.
og þa hefði umhverfislýsingin
komið að meira haldi, en hún
gerir nú — þvi miður.
Þetta er sumsé glansmynd,
sem gerir aðeins illt verra.
Jónas Guðmundsson