Tíminn - 08.10.1978, Síða 10

10
Sunnudagur 8. október 1978
Wmmm
„Fleira er
en feitt
ket”
- fjallagrös eru
líka herramanns-
matur
Þó að íslendingar hafi löngum verið fyrst og fremst
bændur og fiskimenn# er áreiðanlega orðið langt síðan
mörgum þeirra varð Ijóst, að til eru fleiri bjargræðis-
vegir á landi hér en að afla heyja handa búpeningi og að
draga fisk úr sjó. Þegar á dögum Egils Skallagrims-
sonar, — ogtrúlega miklu fyrr — höfðu menn lært aðeta
söl, og f jallagrös hafa lengi verið notuðtil manneldis, að
ekki sé minnstá blessuð berin, sem vaxa á jörðinni.
Þannig væri hægt að halda
áfram að rekja dæmin, en samt
er hins ekki að dyljast, að mikið
skortir á að allur almenningur
hafi gert sér svo ljóst sem skyldi
hversu fjölbreytilega fæöu land
okkar býður börnum sinum, — ef
viö aðeins kunnum að notfæra
okkur það sem á boðstólum er.
„Þetta vandi mig á að líta
niður fyrir fæturna á mér"
Það er Anna Guömundsdóttir
húsmæðrakennari, sem hefur
verið beðin að spjalla við les-
endur Timans að þessu sinni.
Hún hefur lengi lagt stund á úti-
vist, og feröalög sin hefur hún
notað til þess að taka vel eftir þvi
sem fyrir augu ber, ekki siöur þvi
sem nær liggur en hinu, sem er
fjær. Hún er nú hingað komin, og
þaö er best að bera upp fyrstu
spurninguna:
— Hver voru fyrstu tildrög þess
að þú fórst að leggja stund á úti-
vist og gönguferöir?
— Ég veit ekki hvort það stafar
beinlinis af þvi, en ég er fædd i
sveit og átti þar heima til fimm
ára aldurs, og seinna var ég mörg
sumur i sveit, bæöi sem sumar-
dvalarbarn og kaupakona, eftir
að ég var komin á unglingsárin.
Ég er Arnesingur að uppruna og
var á ýmsum bæjum á Suöur-
landi, i Villingaholtshreppi og
viöar. Ég haföi frá upphafi mjög
gaman af hvers konar útiveru, og
undi mér alltaf vel viö þau verk,
sem unnin voru utan dyra.
— En hvenær byrjaðir þú að
ganga til grasa?
— Þaö hófst, þegar ég var i
Húsmæörakennaraskólanum og
fór á grasafjall meö skólanum, en
þaö var einn þáttur námsins að
safna grösum og læra siöan aö
nota þau og matbúa. Ahugi minn
á grasafræði yfirleitt byrjaði lika
þegarég var i Húsmæörakennara-
skólanum vegna þess að við nut-
um þar svo góörar og skemmti-
legrar kennslu i þeirri grein.
Kennari var Ingólfur Daviðsson
magister, og kennsla hans var
svo lifandi, að það var varla hægt
annað en hrifast af efninu. Einn
liðurinn i kennslu hans var sá, að
við áttum að safna minnst
hundrað villtum islenskum jurt-
um, greina þær og lima á spjöld
og ganga algerlega frá þeim, eins
og hverju ööru gasasafni. Þetta
vandi mig á að lita niður fyrir
fæturna á mér, þegar ég var úti á
gangi, og taka eftir þvi sem i
kringum mig var.
— Haföir þú kynnst fjallagrös-
um sem mat, áður en þú komst i
Húsmæörakennaraskólann?
— Já, dálitið. Þau voru stund-
um skömmtuð heima hjá mér, en
á þeim árum þóttu mér þau
skemma matinn fremur en bæta
hann. En þegar ég var komin i
Húsmæðrakennaraskólann og
fékk tækifæri til að kynnast
fjallagrösunum betur, komst ég
að raun um, aö maður venst þeim
fram úr skarandi vel, enda eru
þau prýöismatur. Flestir vita, aö
fjallagrasate er gott viö kvefi,
grasamjólk er ágæt, og sömuleiö-
is henta fjallagrös mjög vel i
grauta, t.d. hrisgrjónavelling.
Fyrr á timum, þegar korn var oft
af skornum skammti, voru fjalla-
grös mikið notuð til þess aö
drýgja m jöl i brauð og slátur — og
þar eins og annars staðar bæta
þau matinn. Ég hef sjálf reynt
þaö aö láta fjallagrös i slátur,
ekki til drýginda, eins og formæð-
ur okkur neyddust til að gera
þegar litiö var að borða, heldur
beinlinis til sælgætis. Og ég var
ekki fyrir neinum vonbrigöum.
Slátur með fjallagrösum 1 er
Anna Guðmundsdóttir.
herramannsmatur, — fjalla-
grasabrauð sömuleiðis.
Á sölvaf jöru
— „Fleira er matur en feitt
ket,” segir gamalt máltæki, og
ekki eru fjallagrös eini gróðurinn,
sem er góður til manneldis. Hvaö
er þér næst i huga, á eftir fjalla-
grösunum?
— Söl. Þau er að finna á fjörum,
og þó gjarnast þar sem klappir
ganga i sjó fram. —- Ég kynntist
þessari ágætu fæðu I raun og veru
fyrir hreina tilviljun fyrir tiu
árum eða svo. Mér var boðið ,,á
sölvafjöru”, og aðalmanneskjan i
hópnum var kona, sem ættuð var
frá Stokkseyri, og þekkti þetta vel
frá uppvaxtarárum sinum þar.
Við vorum átta, sem gengum á
sölvafjöru við Stokkseyri að
þessu sinni, mér fannst það ljóm-
andi gaman og ákvað að endur-
taka þetta þegar færi gæfist.
Siðan hef ég tint söl á hverju ári.
— Þú tókst svo til oröa áöan, að
söl væru gjarnan þar sem klappir
ganga fram i sjó. Getur þá ekki
stundum verið dálitið erfitt að ná
til þeirra?
Timamynd: Tryggvi.
VS ræðir við
Önnu Guð-
mundsdóttur
húsmæðra-
kennara um
útivist og
ísienskar
jurtir sem
nota má til
matar
Grasafólk á Hveravöllum. Það er búið að fylla pokana, og nú skal haidið heim á leið.
— Þau eru mjög utarlega, —
fyrir utan þangbeltið— það þarf
helst að vera stórstraumsfjara,
þegar þeirra er aflað, og maður
veröur að vaða eins langt út og
fært er, til þess að ná þeim.
Áður fyrr var bátum róið alveg
upp i grynningar, sölin rifin upp
og sett i bátana, sem siðan var ró-
ið i land. Þetta er að mörgu leyti
þægilegra en sú aðferð sem ég
var að lýsa, að vaða út og bera
sölin á land, —' einkum vegna
þess, að rennandi blaut söl eru
gifurlega þung og geta verið
býsna erfið gangandi manni að
drösla þeim upp úr vatninu og
bera þau siðan á land, kannski
upp bratta fjöru og sjávarbakka.
— Hvernig eru þau svo verkuð
og matbúin?
— Sumir skola þau, eftir að þau
eru komin á land, en það er ekki
nauösynlegt. Þar næst eru þau
skrælþurrkuð, og eftir það
geymast þau von úr viti, — og eru
svo borðuö eins og harðfiskur.
— Þaö þarf sem sagt ekkert að
gera, annað en að þurrka þau?
— Nei, nei, þau eru borðuð
alveg eins og þau koma fyrir, rif-
in niöur, — rétt eins og harð-
fiskurinn okkar, sem við þekkjum
öll.
— En er þetta ekki brimsalt á
bragðið?
— Jú, þau eru talsvert sölt, og
dálitið sérkennilegt bragö að
þeim, en þó ekki svo að þau biti
mann af sér, eða að það sé neitt
óþægilegt að kyngja þeim. Og ef
menn vilja minnka saltbragðið er
gott aö skola þau áður en þau eru
þurrkuö, og það var það' sem ég
átti við, þegar ég sagði áðan, að
sumir skoluöu þau, en aö þaö væri
ekki endilega nauðsynlegt.
— Eru þau þurrkuð með þvi að
breiða þau á jöröina, eins og fisk?
— Það má vel, — og hefur sjálf-
sagt lengst af verið gert.
Þurrkunin tekur mjög mislangan
tima, og fer auðvitað mest eftir
veðrinu, en ágæt aöferö er aö
klemma sölin upp á snúrur, eins
og þvott. Þar þorna þau miklu
fyrr en á jöröinni, þvi að oftast er
einhver raki frá henni.
Tejurtir eru margar til
— Og fleira mun vera við
sjávarsiöuna, sem gott er til
manneldis, ef kunnátta er fyrir
hendi?
— Já, til dæmis skarfakáliö.
Það var mikið notaö i gamla daga
handa þeim sem fengu skyrbjúg,
og þótti ágætt við þeim kvilla,
enda er það mjög auðugt af c-
vltamíni.
— Þú hefur þannig haft mjög
mikil not af þvi að ganga fjörur,
en er það ekki lika gaman, — þótt
ekki sé veriö að hugsa um
gagnið?
— Jú, þaö er mjög gaman. Börn
hafa mjög mikiö yndi af þvi aö
ganga á fjörur, enda er mörgu
hægt að safna þar, skeljum, kuð-
ungum og öðru, og það er meira
en litið heillandi að virða fyrir sér
allt hiö fjölbreytilega lif fjör-
unnar, þótt ekki sé hægt að safna i
vasa sina öllum þeim pöddum og
ótölulegum fjölda smádýra, sem
fyrir augun ber. Auðvitað er væn-
legast til fróðleiks að hafa ein-
hvern „fjörufróðan” mann með i
förinni, en hitt er lika heillandi að
vera einn á ferð og geta i einrúmi
undrast þá fjölbreytni sem aug-
anumætir. A það má lika minna,
að fjöruferðir eru yfirleitt léttar,
— og ólikt erfiöisminni en til
dæmis aö ganga á brött fjöll.
— Við minntumst á fjallagrasa-
te fyrr I þessu spjalli. En er ekki
lika tiltölulega auðvelt að búa til
te úr ýmsum öðrum jurtum?
Jú, það er mjög auðvelt. Te-
jurtir eru margar til, og margt
fólk notar þær eingöngu, en
hvorki kaffi né heldur það te, sem
fæst i búðum. Þeir sem hafa
þennan sið, safna þá mjög
miklum jurtum að sumrinu, og
geyma þær siðan allt árið. Ég hef
einu sinni farið slika ferð með
fólki sem var að safna sér vetrar-
foröa. Þá var miklu safnað — það