Fréttablaðið - 17.01.2007, Síða 20

greinar@frettabladid.is
Nú er verið að keyra frumvarpið um Rík-isútvarpið af miklu offorsi í gegnum
þingið. Menntamálaráðherra má ekki við því
að hopa með frumvarpið eina ferðina enn, þó
svo það hafi versnað við hverja yfirferð.
Hollvinasamtök Ríkisútvarpsins hafa marg-
bent á, að frumvarp um hlutafélagavæðingu
RÚV sé samið til þess eins að auðvelda sölu
þess síðar meir. Ríkisstjórnarflokkarnir gera allt til að
auðvelda söluna en þykjast þó ekki ætla að selja! Belli-
brögðum er beitt af hálfu stjórnvalda sem héldu mikil-
vægum gögnum leyndum fyrir Alþingi; skjölum sem
varða stöðu RÚV á samkeppnismarkaði og gagnvart
eftirlitsstofnun EFTA verði það hlutafélagavætt.
Ég hef haldið því fram að Sjálfstæðisflokkur og
Framsóknarflokkur muni tapa fylgi í komandi kosning-
um vegna afstöðu sinnar til Ríkisútvarpsins. Sérstak-
lega finn ég að eldra fólk er afar ósátt við aðförina að
Ríkisútvarpinu. Framsóknarmenn þóttust lengi vel ætla
að verja Ríkisútvarpið gegn einkavæðingaráformum,
en hafa alveg svikið það – og ég leyfi mér að full-
yrða að fjöldi framsóknarmanna er mjög ósáttur
við það. Hinir ósáttu hafa líklega þegar yfirgefið
flokkinn, miðað við fylgistölur.
Ein meginskylda Ríkisútvarpsins, lögum sam-
kvæmt, er að það skal gæta fyllstu óhlutdrægni í
frásögn, túlkun og dagskrárgerð. Það má eflaust
deila um það hvort Ríkisútvarpinu tekst ávallt að
rækja þessa skyldu. Hins vegar er óumdeilan-
legt að fjölmiðlar í einkaeigu hafa engar slíkar
skyldur. Þeir ákveða sjálfir hverjir fá að tjá sig
og geta birt efni að eigin geðþótta. Markmið
einkareksturs er aðeins eitt: Að skila eigendum fjár-
hagslegum hagnaði.
Við þurfum þjóðarútvarp í eigu almennings sem er
laust við þá fjötra sem fylgja því að vera rekið með arð-
semiskröfuna eina að leiðarljósi. .
Hollvinasamtökin munu fylgjast náið með því hvaða
alþingismenn greiða þessu frumvarpi atkvæði sitt og
hverjir verða á móti. Ný ríkisstjórn mun svo á vordög-
um fella ólögin úr gildi.
Höfundur er formaður
Hollvinasamtaka Ríkisútvarpsins.
Þjóðarútvarpi fórnað
fyrir markaðshyggju
Ásíðastliðnu hálfu ári hefur kærunefnd jafnréttismála tví-
vegis úrskurðað að Háskóli
Íslands hafi brotið jafnréttislög
við ráðningar með því að taka
karlmann fram yfir jafnhæfa eða
hæfari konu. Í bæði skiptin
véfengdi Háskólinn niðurstöðuna.
Það er ekki nýtt að úrskurðir
nefndarinnar séu gagnrýndir.
Skemmst er að minnast orða
Björns Bjarnasonar um kæru-
nefndina sem „barn síns tíma“
þegar honum þótti nefndin skerða
svigrúm sitt sem veitingarvalds-
hafa um of. Nú hafa menn
auðvitað fullan rétt á að véfengja
úrskurði nefndarinnar. Það gera
líka fjölmargar konur sem leitað
hafa réttar síns en tapað.
Athyglisvert er að skoða hvernig
mál hafa þróast síðan kærunefndin
tók til starfa árið 1991. Á árunum
1991–2001 bárust nefndinni 103
erindi og taldi hún um brot að ræða
í 55% tilvika. Vildís K. Guðmunds-
son skrifaði skelegga grein í
Morgunblaðið árið 1997 og hafði
áhyggjur af því hve fá mál væru
talin brot því slíkar niðurstöður
hamli því að kærendur leiti réttar
síns fyrir dómstólum. Hún velti
fyrir sér hvort nefndin stuðlaði að
jafnrétti eða hvort hún væri orðin
varðhundur kerfisins. Hin síðari ár
virðist úrskurðum um brot fara enn
fækkandi. Árið 2006 var fjallað um
16 mál. Í aðeins þremur þeirra (1/5),
var talið um brot að ræða. Og enn
er spurt. Er kærunefndin of
varfærin eða er hún hreinlega að
verða óþörf? Hið lága hlutfall brota
gæti gefið til kynna að harla lítið
misrétti viðgangist á íslenskum
vinnumarkaði.
Í ljósi tölulegra gagna um stöðu
kynja á vinnumarkaði, m.a.
óbreyttan launamun kynja sl. 12 ár
(Capacent 2006), er afar ólíklegt að
misrétti hafi því sem næst verið
útrýmt. Þá er ekki úr vegi að huga
að þeim aðstöðumun sem málsaðil-
ar búa við. Kærandinn er nánast
einn og óstuddur gagnvart kerfinu.
Aðildarfyrirtæki Samtaka atvinnu-
lífsins fá hins vegar aðstoð frá
lögfræðingum SA til að verjast í
jafnréttismálum, eins og segir í
Ársskýrslu SA 2005-2006, þar sem
tíundaður er sigur fyrirtækis í
launakæru. Kærunefndin taldi að
fyrirtækinu hafi verið heimilt að
umbuna karlmanni launalega vegna
sérþekkingar á banönum sem hann
hafði fram yfir kæranda en
starfsskyldur hans voru „yfirum-
sjón með þroskun banana á lager“.
Alltof lítið er talað um reynslu
þeirra sem ganga í gegnum það
erfiða ferli að kæra. Ein þeirra
sem sagt hefur frá reynslu sinni er
Jenný Sigfúsdóttir sem var orðin
mjög fullorðin þegar hún kærði
(Vera 6/1995). Jenný lýsti sársauk-
anum og niðurlægingunni sem
fylgir því að vera sniðgengin fyrir
einhvern sem hún var sannfærð
um að væri minna hæfur en hún
sjálf. Hún lýsti kynjuðu orðfæri og
stílbrögðum sem notuð voru til að
gera lítið úr hennar störfum og
upphefja hinn aðilann. Hún var
gjaldkeri en hann var titlaður
deildarstjóri, hún „vélritaði
ráðningarsamninga“ en hann
„annaðist ráðningar“. Kannski
þekkja einhverjar konur sig í
þessum lýsingum.
Ýmsar skýringar geta verið á
því að svo fá mál eru talin brot árið
2006 í samanburði við fyrri ár.
Margir telja að kærunefndin hafi
orðið varfærnari eftir að Hæsti-
réttur snéri við úrskurði hennar í
máli Leikfélags Akureyrar. Í öðru
lagi starfar nefndin ekki í tóma-
rúmi heldur tekur mið af tíðarand-
anum hverju sinni. Stjórnun og
starfshættir fyrirtækja taka
breytingum og opinberi geirinn
líkir nú orðið eftir einkageiranum.
Í úrskurðum sínum vísar
kærunefnd ítrekað til þess að þess
að „játa verði atvinnurekanda
nokkurt svigrúm við mat á vægi
menntunar og starfsreynslu
umsækjenda“. Þetta var t.d.
rökstuðningurinn í máli konu með
doktorspróf sem talin var minna
hæf í lektorsstarf við Háskólann á
Akureyri en karl með masterspróf
og lengri starfsreynslu. Af þessum
ástæðum vekja þau fáu mál sem
talin eru brot enn meiri athygli en
ella, því eitthvað þarf jú greinilega
til. Og ekki síst í þessu ljósi valda
viðbrögð HÍ undrun. Björn
Bjarnason átaldi kærunefndina
fyrir að véfengja dómgreind sína
og rökstuðningur HÍ er á svipuðum
slóðum: kærunefndin skilur bara
ekki reglurnar okkar. Ef málstaður
skólans er eins augljós og réttmæt-
ur og hann vill vera láta, ætti
honum þá ekki að vera í lófa lagið
að sýna fram á það? Vera má að
Háskólinn ynni þessi mál fyrir
dómstólum á lagatæknilegum
forsendum ef á það reyndi. Eftir
stendur að efnislega hefur honum
hvorki tekist að sannfæra kæru-
nefndina né almenning um
lögmæti máls síns og trúverðug-
leiki hans í jafnréttismálum hefur
beðið hnekki.
Eftir fjögur ár verður Háskól-
inn 100 ára. Hann var stofnaður
„kvennaárið mikla“ 1911 og áttu
konur þar drjúgan þátt, Þorbjörg
Sveinsdóttir, Bríet Bjarnhéðins-
dóttir og fleiri. Eitt af markmiðum
þeirra var einmitt að gefa konum
færi á að nota hæfileika sína og
krafta með hlutdeild í vísindunum.
Hvað skyldi þessum konum
hafa þótt um jafnréttisumræðuna í
HÍ síðastliðið hálft ár?
Háskólinn og jafnrétti
Suðurströnd 4
Sími 561 4110Vagnhöfða 23 - S: 590 2000
*T
ire
R
ev
ie
w
M
ag
az
in
e
Bestu dekkin átta ár í röð!*
S
amviska gamals vinnufélaga okkar hér hjá 365 var til
umræðu á Alþingi í gær þegar menntamálaráðherra varði
undirmann sinn, Pál Magnússon útvarpsstjóra, með þeim
orðum að hann gæti ekki starfað öðruvísi en eftir sam-
visku sinni.
Ástæða málsvarnar menntamálaráðherra var grein sem Páll
skrifaði í Morgunblaðið á mánudag þar sem hann sakaði okkur sem
störfum á Fréttablaðinu um hagsmunagæslu fyrir eigendur blaðs-
ins vegna gagnrýnna skrifa í leiðurum þess um fyrirhugaðar breyt-
ingar á rekstrarformi Ríkisútvarpsins.
Þetta er athyglisverður málflutningur hjá Páli svo ekki sé meira
sagt.
Meginþema gagnrýni sem komið hefur fram í skrifum leiðara-
höfunda Fréttablaðsins er að frumvarp menntamálaráðherra reisir
nánast engar skorður við samkeppni RÚV við einkafyrirtæki á aug-
lýsingamarkaði. Af þessu skapast tvennt. Í fyrsta lagi nýtur RÚV
óeðlilegs fjárhagslegs forskots á keppinauta sína þar sem tekju-
grunnur stofnunarinnar er settur saman af skylduáskrift auk aug-
lýsingatekna. Í öðru lagi með því að berjast um hylli áhorfenda á
svipuðum forsendum og auglýsingastöðvar verður Ríkissjónvarpið
óhjákvæmilega keimlíkt þeim í efnistökum og áherslum. Fyrir vikið
minnkar fjölbreytni á markaðinum.
Þessi mál voru einmitt Páli hugleikin þegar hann var ráðinn sem
útvarpsstjóri RÚV fyrir um átján mánuðum. Í viðtali á þeim tíma-
mótum lýsti Páll því yfir að hann teldi RÚV „vera betur sett og betur
til þess fallið að uppfylla þær skyldur sem því er ætlað að sinna
ef það þyrfti ekki að keppa um þessar auglýsingatekjur á markaði
heldur væri fjármagnað alfarið með öðrum hætti eins og raunin er
með BBC,“ eins og hann orðaði það í viðtali við Morgunblaðið. Og
þegar hann var spurður hvort honum fyndist þá eðlilegt að taka RÚV
af auglýsingamarkaði stóð ekki á svörum: „Að því gefnu að því yrðu
tryggðar þær tekjur sem töpuðust með öðrum hætti, já, þá væri það
betra fyrir stofnunina sjálfa og hún væri betur í stakk búin til að
uppfylla skyldur sínar ef hún væri ekki á auglýsingamarkaði.“
Þessi málflutningur Páls rímaði prýðilega við skýrslu starfshóps
sem hann sat í 1996 um endurskoðun á útvarpslögum, og vildi RÚV
af auglýsingamarkaði.
Starfshópinn skipaði þáverandi menntamálaráðherra, Björn
Bjarnason, sem lýsti sig sáttan við skýrsluna en setti þó þann fyrir-
vara við brotthvarf RÚV af auglýsingamarkaði að sú ákvörðun yrði
„ekki tekin án tillits til stöðunnar á einkamarkaðnum,“ eins og hann
komst að orði í ræðu á fundi sjálfstæðismanna í maí 1996. Var Björn
þar að vísa til þess að á þeim tíma var starfrækt eitt einkafyrirtæki
í sjónvarpsrekstri og samkeppnin því engin ef RÚV nyti ekki við.
Enginn vafi lék þó á í hvaða átt hugur ráðherrans stefndi eins og
kemur skýrt fram í sömu ræðu: „Séu menn sammála um að ríkið
eigi að reka hljóð- og sjónvarp, þarf að fá fjármagn til þess og gera
það á þann veg, að ekki sé gengið á rétt þeirra, sem keppa við ríkið.“
Ástæða er til að rifja upp þessi orð því þau lýsa vel sjónarmiðum
sem voru ríkjandi innan Sjálfstæðisflokksins á þessum tíma. Af
hverju flokkurinn hefur snúið svo rækilega við blaðinu er erfitt að
skilja. Kannski fyrrverandi menntamálaráðherra geti útskýrt það?
Minni vafi leikur hins vegar á sinnaskiptum Páls Magnússonar
sem nú styður með oddi og egg að RÚV haldi sínum hlut á auglýs-
ingamarkaði. Samviska hans sýnist sveiflast eftir því hverjir borga
honum laun hverju sinni.
Samviska til sölu