Tíminn - 20.10.1979, Blaðsíða 8

8
Laugardagur 20. október 1979
Jónas Guðmundsson:
AUGU
Með opin augu,
nefnir Rafn Hafnfjörð
sýningu sina á
Kjarvalsstöðum, en
þar sýnir hann i
Vestursal á áð giska
188 myndir. Það er þvi
ekki litið sem hann
færist i fang, og þeir
sem einhverja nasa-
sjón hafa af vinnu utan
um sýningar, bæði
hvað myndgerð varðar
og annað stúss, hljóta
að fyllast svolitilli
lotningu gagnvart
svona framtaki.
Þarna er á ferðinni
stærri og viðameiri
einkasýning en ég
minnist að hafa áður
séð á ljósmyndum.
Með opin augu.
Rafn Hafnfjörö gefur sýningu
sinni nafn. Meö opin augu er
þetta réttnefni, hvernig sem þaö
er tillkaö. Vilhjálmur Stefáns-
son landkönnuöur haf öiþáveiöi-
kenningu I hafisum og auönum
noröurhjarans, aö allstaöar
væri veiöidýr, aöeins ef menn
heföu opin augu, hvesstu sjón á
land, Is og haf, og hann haföi
rétt fyrir sér. Sá einn er hefur
þolinmæöi til aö nota augun,
veiöir.
Mér komu þessi orö I huga,
þegar ég skoöaöi sýningu Rafns
Hafnfjörö. Hann sér margt, sem
fram hjá öörum hefur fariö, þótt
sum mótif hans séu gamalkunn,
bæbi t.d. úr myndum Asgrims
Jónsonar, sbr. Ok og frá Húsa-
felli gg fl.
Viö þekkjum flest eitthvaö til
verka Rafns Hafnfjörb, til
dæmis af almanaki Eimskipa-
félagsins þó ekki væri af ööru og
fleiri myndum er fara opinber-
lega, þannig aö okkur kemur
baö ekki á óvart aö hann skuli
mynda. Hann er I fremstu röö
þeirrá ér mynda svöTeiðis
myndir.
Ljósmyndun og list.
Það er dálftiö öröugt aö draga
skýr mörk i ljósmyndun. Hún
Myndlist
hefur, eins og ritlistin, svo
margþætt gildi I þjóölifinu.
Menn skrifa um allt milli
himins og jaröar, blaöagreinar,
sendibréf, og svo er reynt aö
hefja ritaö mál á listrænt sviö,
er viö nefnum ljóðlist, eöa
fagrar bókmenntir.
Svipaöu sögu er aö segja úr
flestu handverki.
Hjálmar Báröarson, einn
fremsti listmyndasmiöur okkar
segir i sýningarskrá Rafns
Hafnf jörö á þessa leib og kemst
vel aö oröi:
„Ekki er þvi aö undra aö
menn efuöust um aö nægjanlegt
væri aö þrýsta á hnapp á
myndavél tií aö veröa lista-
maöur, enda var ljósmyndun
vföa um heim flokkuö sem iön-
grein og nemum kennd ljós-
myndun eins og hver önnur
handiön. Samtimis þeirri þróun
fóru áhugamenn aö fást viö ljós-
myndun og sum samtök þeirra
lögöu mikla áherzlu á aö sýna
fram á aö ljósmyndunin gæti
verið listrænt tjáningarform.
Þá var unniö markvisst aö þvi
aö stækka og kopiera ljós-
myndir á ýmsan hátt, þar sem
hægt var aö breyta raunveru-
leikanum á sem frjálsastan
hátt. Þá var notað brómoliu-
þrykk og fleiri slikar aöferöir,
þar sem' meö pensli var hægt aö
gera ljósmynd þannig, aö hún
haföi líka áferö og málverk, eöa
svarthvit list. Meö þessu vildu
áhugamenn sýna fram á aö ljós-
myndin gæti staöist samanburö
við málaralistina. Ekki voru þó
allir á eitt sáttir viö aö þess
gerðist þörf aö eftirlikja mál-
verk til aö ljósmyndin gæti oröiö
viðurkennt tjáningarform sem
s jálfstæölistgrein.
Nú er þetta allt liöin tiö, og
varla efast margir lengur um aö
ljósmynd geti veriö list. Ef
geröur er hlutlaus samanburöur
á árangri og aöferöum, þá má
lika finna ótrúlega margar hliö-
stæöur. Listamaöur sem vinnur
aö svarthvitri pennateikningu
notar til þess pappir og penna,
— þó er pappír og penni notaöur
til margra annarra hluta en til
aö gera listaverk. Listmálari
notar léreft, olfuliti og pensla til
að gera oliumálverk, en oliu-
litir, málning og penslar eru
lika notuð viö húsamálun, sem
almennt telst iðngrein en ekki
listgrein. Sama gildir um
hamar og meitil höggmynda-
smiösins, eöa leir hans og
spaöa. Alla þessa hluti má
einnig nota viö aöra vinnu, sem
ekki gerir kröfu til aö vera list-
rænn.”
Þetta eru orö i tima töluð.
Markmið og leiðir.
Segja má ab Rafn Hafnfjörö
spanni vitt sviö i þessari
sýningu. Hann hugsar um
minjagildiö. Dásamlegar voru
myndirnar af vinnustofu
Kjarvals, eins og gamli maöur-
inn skildi viö hana þegar hann
fór burt til aö kveöja heiminn.
Þarna blandast saman minja-
gildi og listrænt gildi.
Einnig eru þarna nokkur
portret, sem hafa svipaö gildi,
myndir af húsum og byggö, sem
er sifellt aö breytast eins og
andlitin.
Þá eru afstraktionir úr andliti
fjallkonunnar, og svo aö lokum
feröaskrifstofuskileri, þar sem
fjallkonan glennir sig meö
sparisvipinn, og öll fjöll og
likamspartar færast til og taka
breytingum I aödráttarlinsu og
mekanisma myndavélarinnar.
En meö þessu er átt viö, aö ljós-
myndarar okkar eru á stundum
helst til heppnir meö veöur, aö
ekki sé nú meira sagt.
A vondu máli er þetta að falsa
landiömeömyndavélum. ísland
errigningarbæli. Stööugur vind-
núningur, regn og frost hefur
búiö til þetta land, ásamt eld-
hrauni, sprengingum og ösku-
hósta eldfjallanna.
Ég veit aö starfsbræöur I
ljósmyndun erlendis eru ekki
hótinu betri hvaö þetta snertir,
og vitna ég til viöhafnarmynda
af öllum mögulegum löndum.
Hitt er svo annaö mál, aö meö
þessu er ég ekki aö segja aö
Rafn Hafnfjörö sé eftir vissum
dögum á myndum sinum.
Þetta eru miklar myndir og
bera vott um tilfinningu fyrir
landi og árstiöum. Ef gefa ætti
leiöbeiningar, þá mætti helst
finna aö ljósfallinu. Þetta getur
maöur séö meö samanbupöi
innan sýningarinnar. 1 noröur-
enda salarins er t.d. mynd af
stuölabergi, þar sem formin
deyja i skuggum. 1 annarri
mynd i austurendanum er lika
mynd af stuölabergi, þar sem
ljósiö leikur um formin, leikur
viö hvern sinn fingur.
Sumir staðir, þá sér I lagi
landslag, á sér óvissa tima hvaö
ljós snertir. Þeir leika kannski
viö ljós einu sinni á dag. Sumir
þeir örðugustu, þó aöeins örfáa
daga ársins. Þá er hiö eina
sanna ljóshorn frá sólu til ab
mynda þá rétt.
Viö höfum svona hús i Grjóta-
þorpinu, sem hvern morgun,
vor og haust brey tist I höll þegar
sólin kemur upp, einkum ef þab
hefur rignt nóttina áöur.
Aöra daga er þetta hús
dauöinn upp málaöur. Þaö er
helst þessháttar ljóskarakterar
sem maöur saknar i landslags-
myndum, (yfirlitsmyndum)
Rafns Hafnfjörö. Gott veður,
sólskinsdagur, er oft látinn
nægja, en ögurstundarinnar er
ekki beöiö, og er þá ekki átt viö
sjónarmið ferðaiðnaðarins,
heldur listræna ljósmyndun.
1 heildina tekiö er þetta stór-
merk sýning, og hún opnar
manni ný viöhorf til sumra
staöa, og til litaöra ljósmynda
lika. (eöa litmynda), aö þar
veldur ekki aöeins hver á
heldur, heldur eru litmyndir
öflug aöferö til aö skoöa landiö
og skilgreina þaö, og hreint ekki
siöri en málverk og litir I
túpum.
Þaö er I raun og veru ofvaxiö
skilningi manns, aö einn maöur
skuli geta komiö upp svona
stórri og fjölbreyttri sýningu,
jafnvel þótt áralangt starf liggi
9Ö baki og viö hvetjum menn til
aö sjá meö opin augun.
Sýningunni lýkur 21. október.
Jónas Guðmundsson.
Ullin breidd til þerris I Brimnesi, Skagafirði,um 1942.
Ingólfur Davíösson:
Byggt og búið
í gamla daga
Ullarþvottur l Brimnesi I Skagafirði um 1942.
282
„Pissaöu i stampinn” kallaöi
viröuleg prestsfrúá eftir gesti á
leiö fram bæjargöngin. Þetta
geröist I Grlmsey fyrir rúmri
öld, en gesturinn var úr landi.
„Þab er ekki of mikill þrifnaö-
urinn þó hlandiö sé hirt til
þvotta” bætti konan viö.
Og satt var orbib, staöiö
hland, kallaö keyta, kom aö
nokkru i sápu staö á fyrri öld-
um. t sjávarplássum pissuöu
sjómenn stundum á hendur
sinar til þvotta og töldu jafn-
framt aö þá væri mun minni
hætta á igerö (fingurmeinum)
en ella. Kann einhver fótur aö
vera fyrir þvi, eru ekki á okkar
dögum unnin lyf úr mera- og
kúahlandi? Þvottur úr þvi átti
lika aö auka hárvöxt og gefa
hárinu ljóma. Var til, aö konur
gengu I fjós til hárþvotta allt
fram d þessa öld.
Undirritaöur man vei eftir þvi
áuppvaxtarárum sinum áStóru
Hámundarstööum, aö safnað
var keytu i kerald á bæjunum,
ætlaö til ullarþvotta, en á þeim
tima var ullin jafnan þvegin
heima viö lækinn á hverjum bæ.
Voru gerðar hlóöir, settur á stór
jarnpottur fullur af keytu og ull-
infyrstsoöini henni. Kyntundir
meö taöi aöallega. Hrært var I
pottinum meö priki og ullin færö
til svo suöan nytist sem best.
Man ég sem barn eftir Helgu
fööursystur minni, sem sat viö
pottinn og stjórnaöi þvottinum.
Eftir hæfilega suöu var ullin
Hey flutt i hlöðu á Brimnesi i Skagafirði.
færbupp meö prikinu, látiö siga
úr henni og hún siöar látin 1 lár-
inn (eins konar grindakassa) til
skolunar 1 læknum. Var lárinn
skoröaöur þar og rann tært
lækjarvatniö i gegn. Lækurinn
kom úr uppsprettlind skammt
frá og þótti æriö kalsamt ab
skola ullina i isköldu vatninu.
Var stúlkan sem þaö geröi ætiö
skjólbúin.
Fullþvegin var ullin sett i
smáhrúgur á hurö eöa fleka og
látib siga vel úr áöur en henni
var dreift likt og heyi, þ.e.
breidd á gras til þerris. I góöum
þerriþornaði ullinfljótt, ef þess
var gætt aö snúa lögöunum ööru
hvoru. Gæta þurfti þess aö hún
fyki ekki ef hvessti, þvi aö hún
er fislétt aö segja má. Man ég
vel snjóhvitar ullarbreiöurnar
eftir þvottinn. Ullin af mislita
fénu (grá, svört, mórauð, flekk-
ótt) var höfö sér. Vel þurr var
ullin látin I poka.
Krakkar fengu aö halda haga-
lögöunum (upptiningnum) sin-
um sér, þ.e. ull sem þeir höföu
fundiö útumhagannog tintupp.
Máttu þeir kaupa sér eitthvaö
fyrir lagöana. Þannig eignaðist
ég smám saman allar tslend-
ingasögurnar. Verögildi var þá
annab á öllu en nú. Margar ís-
lendingasögurnar kostuöu 50
eöa 75 áura, nokkrar 25 aura,
Njála, aö migminnir, l,75og Is-
lendingaþættir fjörutiu 2,50
Sturhinga eitthvaö dyrari.
Myndir i’ þennan þátt hefur
Þóra M. Stefánsdóttir Undra-
landi I Reykjavik tekiö. Sýnir 1.
mynd ullarþvott i Brimnesi,
Skagafiröi, liklega áriö 1942.
Vinnufólk i Brimnesi, (Guöfinna
og Sigmar) annaöist þvottinn. A
hinni myndinni sést Halldóra,
móöir Gunnlaugs bónda og
kennara I Brimnesi, breiða ull-
ina til þerris. Fénaðarhús úr
torfi og taöhlaöi bakvið. A
þriöju myndinni flytur Björn
Gunnlaugsson, bóndi i Brim-
nesi, hey heim i hlööu og beitir
þrem „Blesum” fyrir ækiö.
Myndin er tekin á árunum
1942-1944.