Tíminn - 15.01.1980, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 15. janúar 1980
9
Ingólfur Davíðsson:
Svipast
og ínni
„Hvað eru þeir að grafa og
grafa, gull úr jörðu i rótarfjalli?
Sumir halda i hólma og eyjar,
hyggja mat und sverði falin.”
Nokkrir fara svo i grasafjall, en
hvannarætur eru menn hættir
að grafa upp til matar. En
hvönnin var drjúg búbót á fyrri
öldum, einkum rótin.
A myndinni sjáið þið vöxtu-
lega hvönn, sem Eygló heldur á.
Þessi hvönn var 170 sm há og
stofn 17 sm að ummáli, tekin út
við sjó i Reykjavik 7. nóvember.
Þá búin að fella blöð að mestu
og flest fræin fokin burt úr
stórum sveipunum. Rótin var
bústin og matarleg, hún var
soðin með kjöti og bragðaðist
vel, eilitið römm, kryddrömm
sögðu sumir, en mörgum lék
forvitni á að smakka þessar
rætur, sem forfeður okkar mátu
mikils, hvitar eru þær innan og
lystilegar. Sumir átu þær
steiktar.
Hvannstóð (hvannabreiður)
eru nú viða horfin, en nöfnin lifa
og votta: Hvanneyri, Hvanná
o.s.frv.
Sjáið liðóttan hvannstöngul-
inn á myndinni. Margir krakkar
gerðu góðar vatnsbyssur úr
trénuðum hvannstönglum á
haustin. Sveipir hvanna eru nú
talsvert notaðir til skreytinga
og jafnvel heilar hvannir.
önnur mynd sýnir annars
Eygló með væna hvönn 170 sm háa — 7/11 1979
Steinhæð í Eiðsvallagarði á Oddeyri á Akureyri, Alaskaaspir og greni f bakgrunni 20. sept. 1979
konar skreytingu, þ.e. þurrkaða
bjúgstör i glasi og hreindýra-
mosahjá. Slik skreyting endist
allan veturinn. Ýmsar starir má
nota, setja þær i blómaglas, eða
festa á vegg útbreiddar sem
blævæng.
Hinn ljósgrái hreindýramosi
er prýðilegur til skreytinga,
endist óendanlega! Hann vex
hvarvetna út um hraun og
holtahrjóstur. ýmsar tegundir,
sumar likt og ljós, hrokkin
breiða, aðrar kvislóttar og upp-
réttar. Hreindýramosi er mikil-
vægur þáttur i fæðu hreindýra,
þar af nafnið. Raunar er þetta
enginn mosi heldur flétta (skóf)
eins og fjallagrösin. Flétturnar
eiga sinn leyndardóm.
Sérhver flétta er tvær lifverur
sem lifa saman og aðstoða hvor
aðra að talið er, það er sveppur
og þörungur. Já, ýmsir græn- og
blágrænþörungar lifa á landi.
Þörungurinn vinnur kolefni úr
loftinu fléttunni til næringar, en
þræðir sveppsins ná i næringu
úr jörðinni. Vegna samvinn
unnar getur fléttan lifað á
ófrjóum stöðum, jafnvel á stein-
um. Tegundafjöldi þeirra er
mikill og litir margir. Hafa
flestir séð allavega litar flétta-
skellur á grjóti.
Beinum snöggvast sjónum að
Eiðsvelli norður á Akureyri. A
myndinni er. steinhæð i for-
grunni, fjölbreytta liti blóm-
anna greinum við þvi miður
ekki. Alaskaaspir og grenitré
ber hátt i bakgrunni. Það er
gróskulegt á Akureyri, þó
snjóað hefði i fjöll er myndin
var tekin, 20. september 1979.
Tré hafa Akureyringar lengi
kunnað að rækta.
gróður og garðar
Hreindýramosi og bjúgstör — 20. okt. 1979
um úti
Frá kyni til kyns
Oddný Guðmundsdóttir.
Siðasta baðstofan.
Bókaforlag Odds Björnssonar.
Fyrir hálfum fjórða áratug
sendi Oddný Guðmundsdóttir frá
sér skáldsöeuna Svo skal böl
bæta. Þar sagði frá þvi hvernig
Eyvindur Jónsson lagði metnað
sinn i það að reynast hlutgengur
maður þar sem faðir hans og afi
höfðu verið vinnumenn. Afi hans
var „gott hjú” til æviloka eða
meðan kraftar entust. Eyvindi
fannst þeir feðgar ekki skulda
Birni i Dalneitt en hins vegar var
honum metnaðarmál að jafna þá
reikninga. Eignalaus hóf hann
svo búskap á eyðibýli meö blá-
fátækri stúlku og býr viö ærna
ómegð og mæöiveiki i sögulok.
Þetta var sveitalifssaga frá
þriðja og fjórða tug aldarinnar.
Svo liða nær 30 ár. Þá tekur
Oddný sig til árið 1972 og skrifar
framhald sögu sinnar. Þar segir
hún frá þessu sama fólki i þeirri
veröld sem þá er komin. Og nU
heitir sagan öll Siðasta baðstofan.
Og Oddný tileinkar æskuvinum
sinum þessa bók
Það er greinilegt að ný viðhorf
hafa knUið Oddnýu til aö
skrifa þetta framhald. Siðasta
baðstofan — heimiliafa og ömmu
— verður athvarf barnabarna.
ölvaður bilstjóri ekur á
tengdadóttur svo að hún liggur
lömuð og þá sendir hUn son sinn
ungan i sveitina. Enelsta dóttirin
kemur með dóttur sina á ferm-
ingaraldri. HUn er farin Ur sam-
bandi og langar ekki til neins.
Þetta er skáldsaga sem fjallar
um vandamál siðustu tima. Sið-
asta baðstofan er fulltrúi og at-
hvarf þeirrar sveitamenningar
sem nú er horfin. Og liðin tið
verður ekki endurvakin.
Oddný hefur mikla reynslu af
barnakennsluog auðvitað sér hUn
það sem allir vita að löng skóla-
ganga leysir ekki allan vanda
uppeldis. Sakna má þess aö saga
Eyju i uppvextinum erekki rakin.
Hún kemur i baðstofuna eins og
hún er, óánægð, vansæl og langar
ekki til neins. Hins er getið að
móðir hennar vildi láta börn sin
njóta skólagöngu sem hún fór
sjálf á mis við vegna kreppu og
fátæktar. Og fleiri eru það af
þeirri kynslóð sem leggja mikið
upp Ur prófum. Ég hélt þó að þvi
álagi hefði verið farið að létta um
1970.
Foreldrar Eyju eru duglegt fólk
i góðum efnum. Ekki eru þau
bendluð við ofdrykkju en þau eru i
hópi þeirra foreldra sem fara
sólarlandaferðir og eru önnum
kafnir að afla fjár. Þetta er ein
sagan i hópi þeirra sem fjalla um
sárustu mein samtimans, börnin
sem ekki lánast — útburði aldar-
innar. Að visu bjargar siöasta
baðstofan þeim sem hennar njóta
— en þetta er siðasta baðstofan.
Og hvað tekur við?
Þetta er mikil saga. Þar er
vikiðað örlögum fimm kynslóða á
mesta breytingatima i þjóðarsög-
unni. Afi Eyvindar var vinnu-
maðurinn sem vann fyrir fæöi og
fatnaði oglitlu meiru, þó að vinna
hans væri undirstaöa efna hús-
bóndans og jarðabóta hans. Faðir
Eyvindar fátækur ómagamaður á
lélegri jörð. Sjálfur kaus
Eyvindur fátæktina en hann lifir
þá tíma að tæknin léttir mönnum
Oddný Guömundsdóttir.
stritið og efnakjör allra stór-
breytast. En jafnframt auðsæld
og velmegun ágerast ný vandræði
með fjórðu og fimmtu kynslóð-
inni. Alvarlegust eru þau sem
standa i sambandi viðeitumautn-
ir, áfengi auðvitað meðtalið. Þvi
er eðlilegt að spurt sé hvers
vegna þau mál og viðhorf til
þeirra skipti ekki fólki I flokka við
kosningar. Enginn stjórnmála-
flokkur hefur skoðun eöa tekur
afstöðu I þeim efnum.
Er þetta ádeilusaga? Og
er þetta bölsýnisrit? Þetta er
raunsæ skáldsaga. Allt sem hún
segir er veruleiki. Þær stað-
reyndir hljóta að vekja til um-
hugsunar. Ætla má að það hjálpi
til að koma auga á veilur sam-
tiðarinnar og festa sjónir á hinu
sanna og traustai menningu lið-
inna ára.
Þær bækur, sem sliku orka, eru
góðar bókmenntir.
H.Kr
bókmenntir