Fréttablaðið - 29.04.2007, Side 75

Menn hafa löngum afgreitt leikrit Halldórs
Laxness sem einhvers konar aukagetu. Jón
Viðar Jónsson leikhúsfræðingur segir að
leikritaskrif hans hafi verið mikilvægur
hluti af hans listrænu leit og glímu og eigi
skilið verðugri sess. Hann ræðir um oln-
bogabarnið Straumrof á Gljúfrasteini í dag.
Leikritið Straumrof er „Verk mánaðarins“ á Gljúfra-
steini en það er yfirskrift leshrings þar sem verk
Nóbelskáldsins eru könnuð frá ýmsum hliðum.
Straumrof var fyrsta leikrit Halldórs Laxness, frum-
sýnt hjá Leikfélagi Reykjavíkur árið 1934 og fékk þá
blendnar viðtökur. Jón Viðar telur verkið vanmetið
og hefur bent á að í því búi meira en margur haldi
og rekur þær röksemdir sínar til dæmis í nýlegri rit-
gerð á vefritinu Kistunni.
„Verkið fékk dræma dóma á sínum tíma en þeir
hafa ugglaust orðið til þess að Laxness hélt ekki
áfram á þeirri braut. Enda liðu tuttugu ár þangað
til hann sendi frá sér annað leikrit en þá voru líka
breyttar aðstæður í íslensku leikhúslífi, Þjóðleikhús-
ið var risið, en einn af fyrstu sigrum þess var leik-
gerð á Íslandsklukkunni sem fékk ákaflega góðar
viðtökur,“ segir Jón Viðar.
Hann lítur á Straumrof sem eðlilegt skref á höf-
undarferli skáldsins en verkið samdi Halldór í mikl-
um rykk á sama tíma og hann fékkst við ritun Sjálf-
stæðs fólks. „Laxness er ekki leikritahöfundur af
sama kalíberi og skáldsagnahöfundur en honum var
engu að síður full alvara með leikritunum. Það kom
gleggst í ljós í kringum 1960 þegar hann sneri sér að
leikritagerð og sendi frá sér þrjú merkileg leikrit,
Prjónastofuna Sólina, Strompleik og Dúfnaveisluna.
Þau eru fyrstu íslensku módernísku leikritin og með
þeim ruddi hann braut fyrir leikskáld á borð við Odd
Björnsson og Guðmund Steinsson.“
Jón Viðar telur að leikritin séu áhugaverðust í sam-
hengi við stærri verk höfundarins en hann rekur í rit-
gerð sinni ýmsar hliðstæður í Straumrofi og öðrum
verkum Halldórs, til dæmis hvað varðar minni og
form. „Ég tel til dæmis að Halldór hafi verið meiri
symbólisti en menn hafa almennt viljað viðurkenna.
Flestir hafa horft svolítið mikið á raunsæisþáttinn í
sögum hans, persónu- og samfélagslýsingar og ádeil-
una. Vissulega eru það allt mikilvægir þættir en hann
var líka að kafa ofan í manneskjuna og hann notar
mikið tákn sem ég held að menn ættu að rannsaka
betur.“
Halldór Laxness var alla tíð mikill leikhúsmaður og
fylgdist vel með leikhúslífinu bæði hér heima og er-
lendis. „Það mætti segja að hann hafi alla tíð verið á
leið til leikhússins,“ segir Jón Viðar. „Hann heillaðist
ungur af tveimur stórum leikritahöfundum, Jóhanni
Sigurjónssyni, sem ég tel að hafi sett meira mark á
æskuverk hans en flestir telja, og síðan var hann alla
tíð heillaður af Strindberg og þau áhrif fylgdu honum
lengi.“ Jón Viðar bætir við að á vissan hátt hafi leik-
húsið endurgoldið ást Laxness þegar hann var orðinn
fullorðinn og leikgerðirnar komnar til sögunnar. Svið-
setningar á Íslandsklukkunni og Kristnihaldi undir
jökli nutu fádæma vinsælda þótt Halldór hafi aldrei
slegið í gegn með frumsömdu sviðsverkunum sínum.
Eftir 1966 skrifar Laxness ekki fleiri frumsam-
in leikrit. Jón Viðar telur að viðtökur þeirra hafi átt
sinn þátt í því. „Það er líka eins og með margt annað
í ævi mikilla listamanna, allt hefur sinn tíma. Ég held
að hann hafi verið búinn að ljúka sér af sem leik-
ritahöfundur. Hann var kominn í ákveðna kreppu í
skáldsagnagerðinni í kringum 1960 og leitaði leiða út
úr henni. Það er enginn vafi að leikritin voru hans
tæki til þess. Sú leit hans skilar sér í þessum merki-
legu verkum sem hann skrifar undir lok ferils síns,
ekki síst í Kristnihaldi undir jökli sem er afar leik-
ræn bók. Með henni og Innansveitarkroniku og Guðs-
gjafaþulu er hann að endurnýja sig sem listamaður.
Þannig skilar leikhúsið sér inn í hans mikla höfundar-
verk en leikhúsið er ákveðinn undirstraumur í verk-
um hans alla tíð.“
Dagskráin á Gljúfrasteini hefst kl. 16 í dag og er
öllum opin. Auk Jóns Viðars verður sérstakur gestur
safnsins Brynja Benediktsdóttir leikstjóri sem setti
Straumrof á svið hjá Leikfélagi Reykjavíkur árið
1977 og segir hún af kynnum sínum af höfundinum.
Nýir tímar - á traustum grunni
reynslu og þekkingar
Þjóðin þarfnast
eldri borgara
Sjálfstæðisflokkurinn ætlar að gera
fólki yfir sjötugu kleift að afla sér tekna
án þess að lífeyrir skerðist.