Tíminn - 23.03.1980, Page 20
28
Sunnudagur 23. mars 1980
Fyrr á timum
hafði almenn-
ingur ekkert
sumarleyfi nema
atvinnuleysið
íslendingar fá nú
aðgang að sumar-
húsabæjum Dansk
Folke-Ferie
annað árið i röð
aö dönsku feröabæjunum hjá
Dansk Folke-Ferie, eöa nónar
til tekiö aö Karlslunde Strand,
sem er á vinsælustu baöströnd
Sj&lands, rétt sunnan viö Kaup-
mannahöfn. Þaö eru Samvinnu-
feröir og Landsýn er bjööa
þessa þjónustu, en samningar
náöust fyrir tilstilli verkalýös-
hreyfingarinnar. Fóru fyrstu Is-
lendingarnir utan til dvalar i
dönskum sumarhúsum I fyrra,
en þ& tryggöu Samvinnuferöir
og Landsyn sér þarna nokkrar
ibúöir.
Viö áttum ,stutt samtal viö
Eystein Helgason, fram-
kvæmdastjóra Samvinnuferöa
og haföi hann þetta aö segja:
— Þaö er ekki minnsti vafi &
þvi, aö þaö var rétt spor er viö
stigum meö þvi aö tryggja ls-
lendingum sumarhús 1 Dan-
mörku, eöa i Karlslunde. Eink-
um þó fjölskyldum eöa minni
hópum, þvi svefnpláss er fyrir
allt aö 6 manns i hverju húsi og
m& raunar skipta hverri Ibúö i
tvær, þannig aö tvær f jölskyldur
geta notaö húsiö saman &n
þrengsla eöa óþæginda.
Karlslunde: eru glæsileg
sumarhús viö vinsælustu baö-
strönd Sjálands, sem liggur aö
Eyrarsundi og aöeins ör-
skammt fró Kaupmannahöfn.
óhætt er aö fullyröa aö Karls-
lunde muni eiga eftir aö fagna
miklum vinsældum hérlendis
sem erlendis I framtlöinni.
Sumarhúsin I Karlslunde eru
einstaklega glæsileg. Fjórar
Ibúöir eru i hverju raöhúsi, 65
ferm aö stærö. I hverri Ibúö eru
tvö svefnhverbergi meö tveim-
ur rúmum hvort, setustofa, eld-
húskrókur, borökrókur og baö-
herbergi. 1 setustofunni er
svefnsófi og rúmast sex manns
þvi auöveldlega i hverri Ibúö.
Nýtiskuleg dönsk húsgögn
prýöa ibúöirnar i Karlslunde og
i eldhúsunum er aö finna öll
nauösynleg eldunaráhöld auk
fullkomins boröbúnaöar. Hægt
er aö leigja gegn vægu gjaldi
sjónvarpstæki, auk þess sem
sameiginlegur sjónvarpssalur
er I þjónustumiöstööinni.
lbúöirnar i Karlslunde eru 61
talsins. lbúöum á 2. hæö fylgja
stórar svalir, en verönd er á
jaröhæöinni. Þaöan er failegt
útsýniyfir garöinn, ströndina og
Eyarsundiö, en I gagnstæöa átt
blasa viö tré og akrar I fullum
sumarskrúöa.
Gönguferöir f þessari ósviknu
dönsku sveitasælu veröa öllum
n&ttúruunnendum ógleyman-
legar, en aöeins örstutt lestar-
ferö er siöan inn I hjarta Kaup-
mannahafnar, iöandi af ys
og þys heimsmenningarinnar.
Strætisvagna- og lestarferöir
erutiöar meöfram ströndinni og
þeim sem vilja aka sjálfir um á
einkabilum veröa útvegaöir
bilaleigubilar & afar hagstæöum
kjörum.
Umhverfi Karlslunde ein-
kennist af viöáttumiklum þétt-
vöxnum ökrum og allt um kring
eru hinir hávöxnu skógar Dan-
merkur. Gróöurangan blandast
þannig hressandi sjávarloftinu
,og ströndin sjálf svikur engan
sem vill svamla I tærum sjó og
sleikja sólskiniö I drifhvitum og
heitum sandinum.
— Hvernig er veröiö á
þessum feröum?
— Þaö er mjög hagstætt, en
fer þó eftir fjöldanum er
húsiö tekur á leigu, og einnig er
tekiö miö af árstimanum, eöa
mánuöinum, sem , þarna er
dvaliö. Innifaliö er svo flug og
akstur aö og frá flughöfninni.
Annars erum viö um þessar
mundir aö senda frá okkur
vandaöan bækling meö öllum
upplýsingum og þar geta menn
kynnt sér þetta rækilega, sagöi
Eysteinn.
— Er þetta nýmæli? Er
hugsanlegt aö erlendir feröa-
menn komi t.d. hingaö til lands
til aö f& leigö sumarhús?
— Ekki skal ég fullyröa um
þaö, en ég tel, aö þegar fleiri
feröamannabæir á borö viö
Munaöarnes og Olfusborgir
hafa risiö upp hér, þ& sé ekkert
þvi til fyrirstööu, aö útlending-
um —og þá sérstaklega Noröur-
landabúum — veröi gefinn
kostur á aö dvelja hér i leyfi I
sumarhúsum, og eitthvaö mun
vera um þaö nú þegar, sagöi
Eysteinn Helgason aö lokum.
Dansk Folke-Ferie
En þaö var ekki nóg fyrir
danska alþýöu aö fá sumarleyfi,
þvi fólkiö haföi ekki ráö & aö
fara neitt. Aö visu haföi Staun-
ing sett lög er tryggöu almenn-
ingi rétt aö strönd landsins, lög
er voru mjög umdeild á sinum
tima, þvi nær öll strandlengja
Danmerkur var i eigu einkaaö-
ila, og almenningur haföi engan
aögang aö sjó, nema þá aö
stinga sér i höfnina. Ot meö
sendinni ströndinni reisti fyrir-
fólkiö og hinir auöugu sér villur
og höföu þeir sjávargötu
skamma, þar sem þeir g&tu
baslaö i sjónum á sólheitum
dögum, en almenningur átti
þar engan rétt fyrr en Stauning
setti ný lög, er tryggöu almenn-
ingi rétt til aö fara um strendur
landsins. Þessar hugmyndir eru
nú þegar I skipulagslögum á Is-
landi, án þess aö nánar veröi
fariö út I þá sálma.
„Munaðarnesin” verða
til.
Ariö 1938 voru orlofslögin sett
I Danmörku (ferieloven), en
sem áöur sagöi, höföu menn al-
mennt ekki ráö á aö fara neitt.
Sumarleyfi höföu áöur veriö
forréttindi hinna efnameiri og
verkamenn höföu ekki ráö & aö
sækja hina munaöarfullu
sumarleyfisstaöi millistriös&r-
anna. Viö þessu var brugöist á
þann hátt, aö byrjaö var aö
Myndir frá fyrstu dögum FOLKE FEKIE, er stofnaö var, þvi aö almenningur gat ekkert fariö I
sumarleyfinu. Sumarleyfisstaöir yfirstéttarinnar voru of dýrir, og verkalýöshreyfingin tryggöi sér
iönd og reisti sumarhús viöa I Danmörku.
reisa sumardvaíarstaöi viös
vegar i Danmörku, staöi lika
t.d. Munaöarnesi, þar sem
BSRB hefur komiö upp vel búnu
sumarhúsahverfi, sem nú er
reyndar notaö allt áriö.
Stauning sagöi: Þaö er ekki
nóg aö samþykkja orlofslög,
fólkiö veröur aö geta fariö eit't-
hvaö i sumarleyfinu” og þaö
voru orö aö sönnu, og þá 17.
október áriö 1938 var Dansk
Folke Ferie stofnaö. Það
byrjaöi aö reisa sumarbúöir og
stofnfé þess voru 400.000
danskar láónur, sem verkalýös-
félögin lögöu fram I þessu skyni.
Dansk Folke-Ferie byrjaöi &
þviaö tryggja sér land á fögrum
og áhugaveröum sumarleyfis-
stööum og þar risu siöan feröa-
mannabæir, sumarleyfisstaöir.
Vandaöir og þægilegir i senn, og
nú eru alls 11 sUkir staöir vlös-
vegar um Danmörku.
Dansk Folke-Ferie var stofn-
un verkamanna, en áriö 1978
var gjörö skipulagsbreyting og
nú áttu allir Danir rétt á aö not-
færa sér sumarbúðirnar er þess
óskuðu, meöan rými var til.
Slöan orlofslögin voru sett I
Danmörku og & tslandi hafa
oröiö miklar breytingar á hög-
um manna. Ekki hvaö sist & aö-
stööu og framboöi i feröamál-
um. Stórar feröaskrifstofur
gangast fyrir hópferöum bæöi
innanlands og til útlanda og
veröi er svo i hóf stillt aö flestir
geta notfært sér. Þetta er gott
og blessaö, en ekki hafa feröa-
miöstöövar félagasamtaka,
„munaöarnesin” þó misst gildi
sitt, hvorki hér á landi né 1
öörum löndum. Þar er unnt aö
tryggja fyrsta flokks athvarf,
fyrir mjög lágt verö, vegna þess
aö arösemissjónarmiöiö er ekki
allsráöandi, heldur hitt, aö
mönnum geti liöiö vel fyrir hóf-
legt eöa skaplegt verö.
íslendingar i dönsku
sumarhúsin
I upphafi þessa greinarkorns
var aö þvl vikiö, hver áhrif hug-
myndir Staunings höföu á Is-
lensk félagsmál og stjórnmál:
beint og óbeint. En nú hefur
fleira komiö til. tslendingum
hefur verið tryggöur aögangur
Thorvald Stauning fyrrum for-
sætisráöherra Dana. Hann
tryggöi dönskum verkamönnum
sumarleyfi i fyrsta sinn, og hug-
myndir hans á félagsmálasviö-
inu hafa fariö vföa.
Ekkert þykir nú sjálfsagöara
en aö menn takl sér sumarleyfi
/ eöa þá vetrarfrl og viö höfum
sérstök orlofslög, samninga um
sumarleyfl, og flest okkar ein-
hverja staöi til þess aö verja
leyfi okkar, þótt auövitaö séu
þeir margir enn, er naumast
elga heimangengt, vegna anna I
landi hinnar miklu yfirvlnnu.
Stauning og
sumarleyfin
En þetta hefur þó ekki alltaf
veriö svona. Fyrr á timum voru
engin sumarleyfi, aöeins at-
vinnuleysi, en fæstir munu þó
telja slik frl frá störfum til
„leyfa”, enda áhyggjurnar
meiri á atvinnuleysisdögum og
erfiöari aöbera en sjálf vinnan,
sem oft gat veriö slarksöm og
erfiö, meöan svo til allt var unn-
iö meö handaflinu einu af meira
eöa minna réttindalausu fólki:
óupplýstu og fákunnandi um
félagsleg málefni.
Márgi'r rekja sumarleyfi al-
þýöu manna á Noröurlöndum til
danska stjórnmálamannsins
Thorvald A. M. Stauning (1873-
1942).
Stauning átti erfiöa æsku, var
sonur kerrusmiös og hlaut litla
sem enga menntun, en hóf sig til
manns og viröinga meö þjóö
sinni af eigin rammleik, gáfum
og dugnaöi.
Stauningvaröfljótlega einn af
verkalýösforingjum sinnar
stéttar en hann vann i vindla-
verksmiöju og áriö 1901 var
hann kjörinn á þing.
Stauning varö fyrsti forsætis-
ráöherra jafnaöarmanna i
Danmörku áriö 1924 og afrek
hans á félagsmálasviöinu eru
ótrúlega mörg og gætir þeirra
viöa. Væri þaö ekki óveröugt
verkefni fyrir félagsfræöinga
okkar aö kanna áhrif Staunings
t.d. á lifskjör á Islandi, þvi
margar af þeim félagslegu
framförum er hér á landi hafa
oröiö, má rekja beint til Staun-
ings, og til jafnaðarmanna, eöa
sosialdemókratanna. Þeir, á-
samt róttækum mönnum og fé-
lagslega sinnuöum mönnum,
voru undanfarar þess rikis og
þeirra lífskjara er viö nú búum
viö.
Meöal annars eru orlofslögin
þaöan komin þvl þegar á árun-
um 1936-1937 var danskri alþýöu
veitt sumarleyfi, 12 dagar á ári
á fullu kaupi. Verkamenn og
aörir starfsmenn fyrirtækja,
bæöi i einkaeign og eins starfs-
menn hins opinbera fengu nú
orlof i fyrsta sinn.
Kortlö sýnir helstu sumarleyflsstaöi Folke-Ferle, en skrifstofan
hefur keypt og á lönd á ýmsum bestu og þekktustu sumarleyfis-
stööum Danmerkur.
HUGMYNDIR STAUNINGS
OG KARLSLUNDE STRAND