Fréttablaðið - 20.05.2007, Síða 10

greinar@frettabladid.is
Hundrað manna vösk sveit sjálf-boðaliða, frambjóðenda og borg-
arfulltrúa braut blað í aðdraganda al-
þingiskosninga á Íslandi vorið 2007.
Sveitin var úr röðum Samfylking-
arinnar og hún gekk hús úr húsi í
Reykjavík, færði íbúum rauða rós
og spjallaði um pólitík í stigagöng-
um og dyragáttum. 15.000 heimili
voru heimsótt og veganesti fótgöngu-
liðanna var eins og best verður á kosið; vel-
ferð, jöfnuður og jafnrétti. Fyrir borgarfulltrúa
á fyrsta starfsári var þessi leiðangur holl lexía
um tilgang stjórnmálanna og hlutverk þeirra
sem starfa í umboði þjóðarinnar. Í hverri götu og
hverjum stigagangi býr einstaklingur sem nýtur
ekki ávaxtanna af velgengni síðustu ára. 94 ára
gömul kona hafði félagsskap af 95 ára gamalli
frænku sinni sem bjó í sama húsi. Sú var reynd-
ar með bilað heyrnartæki og heyrði því fátt. Það
skipti þó ekki sköpum því sú yngri var svo lúin
til fótanna að hún komst ekki lengur milli hæða
til að taka hús á frænku sinni. Hjúkrunarrýmin
vantar og starfsfólk vantar. Það vantar
töluvert upp á að við sinnum eldri borg-
urum landsins þannig að sómi sé að.
Foreldrar tóku glaðir við rósinni
rauðu og þáðu bæklinginn um „Unga Ís-
land“, barnapólitík Samfylkingarinnar.
Foreldrarnir voru þreyttir eftir langan
vinnudag og þreyttir á því að tvær fyrir-
vinnur duga ekki til. Íslendingar eru upp
til hópa góðir uppalendur en til hvers
er tíminn – ef ekki til að eyða honum
saman? Ingibjörg Sólrún sagði í eld-
húsdagsumræðum að börnin ættu rétt
á tíma foreldra sinna, rétt eins og fyrir-
tækin. Ótal Reykvíkingar tóku undir það í eld-
húskrókum sínum um leið og þeir stungu rósinni
rauðu í vasa.
Hús úr húsi gengum við í þrjár vikur og sáum
brotalamir velferðarkerfisins á mörgum hurðum
sem við bönkuðum á. Við höfum efni á að gera
betur. Velferð yngstu og elstu borgaranna á að
vera í fyrirrúmi og það verður íslenskri þjóð til
heilla ef næsta ríkisstjórn verður á sama máli.
Því þegar öllu er á botninn hvolft er traust vel-
ferðarstjórn stærsta efnahagsmálið.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Rósir í Reykjavík
Þegar þetta er skrifað standa yfir viðræður Sjálfstæðis-
flokks og Samfylkingar um mynd-
un nýrrar ríkisstjórnar. Reynsla
fjölmiðla af því að spá of snemma
um úrslit kosninga kennir mér að
fullyrða ekki um of um líkurnar á
ríkisstjórnarsamstarfi flokkanna
tveggja. Ég ætla þó að leyfa mér
að halda því fram að mjög líklegt
sé að flokkarnir nái saman. Gangi
það eftir mun setjast hér að völd-
um mjög sterk og öflug ríkis-
stjórn og sjálfsagt og rétt að gera
miklar væntingar til hennar um
góðan árangur. Ég vona að rík-
isstjórnin verði framfarastjórn
og að hún nái góðri sátt í samfé-
laginu um þau verk sem hún vill
vinna. Það er mikilvægt að okkar
fámenna samfélag engist ekki
sundur og saman í harkalegum
deilum heldur reynum við sam-
eiginlega að vinna landinu okkar
sem best gagn.
Stjórnarandstaðan leikur þar
stórt hlutverk; málefnaleg gagn-
rýni, sem er uppbyggileg og sett
fram af festu, er ekki síður mik-
ilvæg heldur en það sem ger-
ist við ríkisstjórnarborðið. Mikil-
vægi stjórnarandstöðu er gjarnan
vanmetið og allt of oft er fram-
lag hennar afgreitt sem eitthvert
tuð sem engu máli skiptir. Ég er
reyndar þeirrar skoðunar og hef
lengi verið að það þurfi að styrkja
stöðu stjórnarandstöðunnar á Al-
þingi. Ráðherrar í ríkisstjórn-
inni hafa allir sérstaka pólitíska
aðstoðarmenn sér til halds og
traust ásamt starfsmönnum ráðu-
neytanna með ráðuneytisstjór-
ana fremsta í flokki. Þetta styrk-
ir mjög ráðherrana í hinum pólit-
íska slag við stjórnarandstöðuna.
Gagnaöflun, undirbúningur vegna
ræðuskrifa og annað slíkt starf
verður allt miklu auðveldara og
markvissara hjá þeim sem gegna
ráðherradóm heldur en hjá hinum
sem eru í forystu hjá stjórnar-
andstöðunni. Í ljósi þess hversu
mikilvægt það er að stjórnarand-
staðan sinni hlutverki sínu vel
má velta því fyrir sér hvort ekki
væri nú lag til að styrkja hana og
reyna að jafna aðeins aðstöðuna á
milli leiðtoga hennar og ráðherr-
anna. Ein leið væri sú að formenn
stjórnarandstöðuflokkanna fengu
hver fyrir sig sérstakan aðstoð-
armann og ritara sér til halds og
trausts. Vitanlega fylgir slíkum
ráðningum kostnaður, en í fyrsta
lagi þá kostar lýðræðið peninga
og í öðru lagi þá er ég þeirrar
skoðunar að vönduð stjórnarand-
staða skili þjóðinni miklum verð-
mætum í formi bættrar löggjaf-
ar. Engin ríkisstjórn er svo vel
mönnuð að ekki geti frá henni
komið einhver vitleysa og þá
ríður á að stjórnarandstaðan haldi
mönnum við efnið og bendi á það
sem miður geti farið.
Ég ætla ekki að ræða hér fjár-
mál stjórnmálaflokkanna og þau
lög sem sett voru á Alþingi þar
um á síðasta kjörtímabili í löngu
máli. En kosningabaráttan núna
og sá aðstöðumunur sem er á
milli nýrra stjórnmálaflokka og
hinna sem fyrir eru, kallar á það
að þau lög verði endurskoðuð.
Mér finnst til dæmis eðlilegt að
ráðherrar og forystumenn stjórn-
arandstöðunnar fái vissa þjónustu
sem greidd er af almannafé. En
sá ríkisrekstur stjórnmálaflokka
sem nú blasir við er ekki heil-
brigður eða eðlilegur. Við sáum
það í kosningabaráttunni að fé-
lagasamtök og einstaklingar birtu
auglýsingar á sinn kostnað sem
gagnast áttu þeim stjórnmála-
flokkum sem viðkomandi félaga-
samtök eða einstaklingar töldu sig
eiga samleið með. Mín spá er sú
að við höfum í þessum kosningum
einungis orðið vitni að upphafinu
að þróun sem kann þegar fram
líða stundir að verða mjög óheppi-
leg fyrir lýðræðið.
Hvernig ætlum við að taka á
því ef það færist í vöxt að stjórn-
málaflokkarnir komi sér upp ein-
hvers konar hliðarsamtökum sem
lúta ekki þeim reglum sem þeir
hafa sett sjálfum sér á Alþingi?
Munum við sætta okkur við það
að stofnað sé félag langþreyttra
skattgreiðenda sem ver miklum
fúlgum í að auglýsa nauðsyn þess
að lækka skatta í næstu kosning-
um og ræðst jafnvel harkalega á
þá stjórnmálamenn sem tala gegn
slíkum lækkunum – birtir jafn-
vel af þeim skopmyndir? Eða
munum við telja það æskilegt að
stór hagsmunasamtök, til dæmis
ASÍ eða Samtök atvinnulífsins,
taki virkan þátt í kosningabarátt-
unni í nafni félagsmanna sinna
með auglýsingum sem styðja mál-
stað einstakra stjórnmálaflokka?
Og hvað með stórfyrirtækin, eiga
þau í krafti auðs síns að stíga inn
í stjórnmálabaráttuna með aug-
lýsingum með eða á móti einstök-
um stjórnmálaflokkum eða stjórn-
málamönnum? Vissulega hafa
allir þessir aðilar rétt til að tjá
skoðanir sínar, en menn verða að
gæta sín. Og allra helst í tilfelli
félagasamtaka sem skylduaðild er
að. En enginn þeirra býr við sömu
reglur og takmarkanir og stjórn-
málaflokkarnir og í því felst hætt-
an. Tilgangurinn með breyttum
lögum var sá að styrkja lýðræðið í
sessi. Gæti hugsast – aldrei þessu
vant – að niðurstaðan verði önnur
en sú sem menn ætluðu?
Styrkjum lýðræðið
Þ
egar Guðni Ágústsson lýsti meintum svikum sjálfstæð-
ismanna við framsóknarmenn greip hann til athyglis-
verðrar orðanotkunar. „Frjálshyggjumennirnir í Sjálf-
stæðisflokknum voru farnir að tala við Samfylking-
una,“ sagði varaformaðurinn svo fullur fyrirlitningar,
að ekki fór á milli mála að í munni hans var orðið „frjálshyggju-
menn“ argasta skammaryrði.
Þetta er ekki nýtt í tungutaki íslenskra stjórnmála. Frjáls-
hyggja hefur haft á sér óverðskuldað óorð, sem hefur verið við-
haldið af íhaldsmönnum bæði til vinstri og hægri. Sannarlega er
þó höfuðkenning hennar um frjálsan markað sá grunnur sem öll
velmegandi samfélög heimsins byggja tilveru sína á.
Kannski er ástæðan fyrir óorði frjálshyggjunnar ekki flókn-
ari en sú að andlit hennar og háværasti talsmaður hér á landi
hefur um árabil verið Hannes Hólmsteinn Gissurarson? Ýmis-
legt jákvætt er hægt að segja um Hannes, eitt af því er þó sann-
arlega ekki að hann sé laginn talsmaður málefnis.
Svo ólíkir stjórnmálaforingjar sem Margaret Thatcher og
Tony Blair sóttu í sama hugmyndafræðilega brunninn um kosti
hins frjálsa markaðar. Eins og gildir um svo marga stjórnmála-
menn náði frjálslyndi þeirra þó lengra í þeim efnum heldur en
þegar kom að frelsi einstaklingsins. Að hafa vit fyrir fjöldanum
virðist vera djúpstæð þörf flestra sem gefa kost á sér til stjórn-
málastarfa.
Frjálshyggju hefur að ósekju verið stillt upp sem andstæðingi
sameiginlegs velferðarkerfis og jafnaðarmennsku. Einn meg-
inhugmyndafræðingur bresku frjálshyggjunnar, Ralph Harris,
ýtti slíkri gagnrýni út af borðinu á eftirminnilegan hátt þegar
hann sagði eitthvað á þá leið að hann væri alls ekki á móti því að
velferðarkerfið legði til öryggisnet, hann vildi hins vegar ekki
sjá það setja upp hengirúm.
Flest bendir nú til að Samfylkingin setjist í ríkisstjórn í fyrsta
skipti og virðist Guðni Ágústsson tala fyrir munn þeirra sem ótt-
ast að það muni þýða uppgang frjálshyggju. Þegar Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir boðaði „frjálslynda umbótastjórn“ hefur Guðna
örugglega runnið kalt vatn milli skinns og hörunds.
Í aðdraganda kosninganna varð Ingibjörgu Sólrúnu, ásamt
öðrum, tíðrætt um vaxandi ójöfnuð hér á landi. Staðreyndin er
þó sú að í alþjóðlegum samanburði á jöfnuði má Ísland vel við
una.
Það sem hefur breyst allra síðustu ár er að upp er sprottinn
örsmár hópur auðfólks sem hefur gaman af að berast á. Hagur
þessa hóps hefur engin áhrif á afkomu hins breiða fjölda. Nýja-
brumið af látalátum hinna ríku mun hverfa. Á endanum verður
það ef til vill jafn hversdagslegt og að tala í GSM-síma á gangi
niður Laugaveg, sem þótti mikil sýndarmennska þegar þau tæki
komu fyrst á markað.
Ágætt er að hafa í huga að sönn jafnaðarmennska felst ekki í
því að jafna aðstæður fólks, heldur að tryggja að allir hafi jöfn
tækifæri í lífinu og að enginn verði skilinn eftir. Og þar sem fólk
mun alltaf nýta tækifæri sín misvel mun ákveðin misskipting
alltaf vera til staðar.
Óttaslegnir
íhaldsmenn