Tíminn - 10.08.1980, Blaðsíða 27

Sunnudagur 10. ágúst 1980.
27
Hvers vegna? ©
margir þekkja til hennar af eigin
raun ah þeir ættu aö vita betur en
stundum litur út fyrir.
Norræn samvinna er ekki ein-
ungis draumsýn eöa hugarórar,
fjarri öllum veruleika, hvaö þá
innantómt oröagjálfur. Hún er
hugsjón sem birtist i verki á svo
ótal mörgum sviöum aö ekki
veröur tölum taliö og þann beina
kostnaö sem henni er samfara fá
íslendingar svo margfaldlega
endurgoldinn aö ástæöulaust er
fyrir þá aö sjá ofsjónum yfir hon-
um. Einmitt þarna liggur hund-
urinn grafinn. Þessi samvinna er
oröin svo sjálfsagöur hlutur i
raun og svo margir njóta ávaxta
hennar aö þeir eru hættir aö taka
eftir þvi og vilja þess vegna ekki
viöurkenna aö neitt hafi gerst.
Samstarf Noröurlandaþjóða er
staöreynd i stjórnmálum, efna-
hags- og atvinnumálum, sam-
göngu- og félagsmálum, heil-
brigöismálum, viöskiptum og vis-
indum og þannig mætti nær enda-
laust halda áfram aö telja upp
einstaka málaflokka þar sem
árangur hefur alls staöar oröiö
einhver og sums staöar mikill.
Auk hinnar opinberu samvinnu
rikjanna fylgja þessu samstarf og
kynni einstaklinga, fyrirtækja og
félagssamtaka sem bindast hags-
muna- og vináttu böndum og á
það vafalaust sinn þátt i þvi aö
sumir misskilja hin ytri tákn
vináttu og gestrisni eöa llta þau
öfundaraugum og þykjast ekki
sjá innihaldiö fyrir umbúðunum.
Er þvi þó sist aö neita aö persónu-
leg kynni og vinátta hafi bæöi
beint og óbeint gildi og séu ein
traustasta stoö allrar samvinnu
milli einstaklinga og þjóöa. 1
engri grein hefur þó norræn sam-
vinna boriö meiri blóma en I
menningarmálum i viöustu
merkingu, enda má færa aö þvi
rök aö þar standi hún á elstum
merg og er þá komiö aö kjarna
þessa máls.
Samvinna þjóöa I milli er auö-
vitaö hugsanleg á þröngu og af-
mörkuöu sviöi og um hana mörg
dæmi fyrr og siöar. Þess konar
samvinnu gæti Norðurlönd haft
með sér eins og mörg önnur og
þeim sem einungis finnst þaö ein-
hvers viröi sem i askana veröur
látiö kynni aö þykja þaö nóg og
þættust þá fyrst geta bent á raun-
hæfan árangur. En samstarf
Noröurlandaþjóða er miklu viö-
tækara og fjölþættara og stendur
rótum I vitund þeirra um llk llfs-
viöhorf og lifnaðarháttu, gömul
og ný kynni og skyldleika I máli
og menningu sem gera náiö sam-
band þeirra sjálfsagt aö margra
dómi. Af þessum sökum hlýtur
menningarsamvinna ávallt aö
skipa veglegan sess og vera ábe>-
andi þáttur I samsk’P‘um
Noröurlandaþjóða, e«úá óllk-
legra aö beinir hagsmuna-
árekstrar veröi id þess að spilla
fyrir á hví sviöi en mörgum öör‘
Sameiginlegt tungumál er
grundvallarþáttur skilgreiningar
á hugtakinu þjóð og hornsteinn
sjálfstæörar þjóömenningar.
Þjóö sem glatar tungu sinni likist
ferðamanni sem búinn er aö týna
vegabréfinu. Hver þjóö meö heil-
brigöan metnaö og sjálfsviröingu
leggur þess vegna meginkapp á
aö varöveita tungu sina og þjóö-
menningu og mikils er um vert aö
allir skilji, hvernig mál og menn-
ing þjóðar lifir og nærist hvort á
öðru. Tilgangurinn meö norrænu
málaári er ekki slst sá aö reyna
aö glæöa þann skilning. Sá Islend-
ingur sem nú og framvegis lætur
sér annt um móðurmál sitt og
þróun þess og stendur um þaö
vörö hefur lagt sitt af mörkum I
anda málaársins. Hliðstæöa skuld
eiga aörir þegnar Noröurlanda
máli sinu og menningu aö gjalda.
Fleira vakir þó fyrir þeim sem
áttu uppástunguna aö málaárinu
og vilja leggja hugsjón þess liö.
Sannfæring þeirra er sú aö þjóöir
eigi erindi hver viö aöra og auög-
ist af gagnkvæmum kynnum og
menningarsamskiptum. Jafn-
framt finnst þeim eölilegt aö
skyldar þjóöir ræki tengsl sln
hvaö best án þess aö sú skoöun sé
talin jafngilda þröngsýni eöa ein-
angrunarstefnu. Til þess aö svo
megi veröa þurfa þær aö viröa,
þekkja og nota mál hver annarar.
Þó aö unnt sé aö hafa ýmiss konar
samskipti án þess, ætti ekki aö
þurfa aö skýra, hve miklu fátæk-
legri og ófrjórri þau veröa meö
fíÉaitro
þeim hætti auk þess sem þetta er
aö flestra dómi metnaöarmál.
A þessu er þó býsna mikill mis-
brestur meö Noröurlandaþjóðum.
Málaáriö á aö bæta úr því i sam-
ræmi viö tilgang og hugsjónir
Norrænu félaganna. Hjá Dönum,
Svium og Norðmönnum gætir oft
furðu mikillar tregöu á aö lesa
mál grannanna og löngum hafa
Islendingar verið tregir til að
freista þess aö lesa eöa tala
færeysku, þótt hún sé islenskunni
skyldust mála og skammt til
Færeyja. Margir Islendingar
leggja ekki I aö reyna aö lesa,
hvaö þá tala annaö Noröurlanda-
mál en dönskuna sem sumir
þeirra læröu I skóla. Danir og Svl-
ar láta gera texta viö sjónvarps-
myndir hvorir annarra. Finnar
eru löngu orönir hvekktir á þvl,
hve lltinn skilning menn hafa á
sérstööu þeirra I málanámi og
hve fáir gera sér far um aö læra
aukatekiö orö I finnsku, svo að
ekki sé minnst á þaö, hve litiö ná-
grannaþjóöir noröurhjarans vita
um og taka eftir enn einangraöri
málum eins og samamáli og
grænlensku.
Málin átta sem norræna mála-
áriö er helgaö eru flest skyld, en
ekki öll. Auk þess sem flestir vita
er t.d. samamáliö skylt finnsk-
unni. En þó aö skyldleika mál-
anna sé ekki alls staöar fyrir aö
fara, er þaö hagur og vilji þjóö-
anna allra sem tala þau aö vinna
saman I veröld nútimans. Þaö
torveldar þann leik aö málin eru
ekki öll af sama stofni, en þvi
meiri ástæöa er til þess aö brjóta
niður tungumálamúrinn sem i
sumum tilvikum er að talsveröu
leyti imyndaöur, enda getur þaö
aldrei oröiö annað en ávinningur.
I þvi skyni veröa menn aö reyna
aö gera sér grein fyrir og sýna
fram á skyldleika norrænna mála
þar sem honum er til aö dreifa, en
gera sér jafnframt tiöara en hing-
aö til um þau mál sem fremur
eiga I vök aö verjast I hinu nor-
ræna samstarfi, enda eru þau
giröing um mikinn menningararf.
A þaö var áöur minnst aö sumir
tslendingar teldu aö viö heföum
ekkert til Noröurlanda aö sækja
annaö en einangraöa útkjálka-
menningu og okkur væri nær aö
halla okkur beint aö stórþjóöun-
um. Lesendum er eflaust oröiö
ljóst aö ég er annarrar skoöunar
og sé fullyrðing af þessu tagi ekki
rökstudd eöa skýrö nánar er hún
ekki svaraverð. Norræn menning
þarf engrar afsökunar aö biöja og
þaö er skylda okkar aö varðveita
hana og ávaxta. En felist sú
ályktun I fyrrgreindri fullyrðingu
aö náin tengsl íslendinga viö aör-
ar Noröurlandaþjóðir komi I veg
fyrir samskipti þcirra viö afgang-
inn af h®Amnúni er hún I meira
lagi osanngjörn I garð þeirra sem
mæla fyrir norrænni samvinnu og
á misskilningi byggö, þvi aö þeir
fá meö engu móti séö, hvernig
þetta þarf aö útiloka hvaö annað.
Þvert á móti eru öll samskipti
stórra og litilla þjóöa i milli af
góöum toga hafi þær vit og þrek
til að velja og hafna, en beri þó
gæfu til samþykkis. Aö öllu mála-
námi er menningar- og þekking-
arauki. Þaö gildir jafnt um mál
stórþjóöa og smáþjóöa og þaö er
einmitt eitt af þroskaskilyröum
Islenskrar menningar aö i hverri
grein takist aö kemba saman inn-
lent og erlent I réttum hlutföllum.
Þó að rekinn sé áróöur fyrir nor-
rænum málum og menningu,
bannar þaö engum aö draga I búið
meö þvi aö læra mál stórþjóöanna
eöa hverra annarra þjóöa sem
vera skal og best er vitaskuld aö
gera hvorttveggja. En þvi skulum
vib ekki gleyma aö frjóust veröa
menningaráhrif þegar þau eru
gagnkvæm og gildi þeirra fer ekki
eftir þjóðarstærö. Af ýmsu geta
Islendingar öðrum miölaö, Norö-
urlandabúum engu siöur en öör-
um, og eiga ekki aö fara I þjóð-
greinarálit um þaö.
tslendingum sárnar þaö stund-
um aö á norrænum málþingum
skuli þeir ekki geta notaö móöur-
mál sitt meö sama hætti og Norö-
menn, Danir og Sviar. Þeim
gremst aö þurfa aö sæta þessu og
finnst aö ekki sé jafnræöi meö
Islenskunni og málum fyrr-
greindra þjóöa, hafa jafnvel á
oröi aö betra sé þá að nota ensku
eöa eitthvert annað mál sem allir
viöstaddir skilji. Gremjan er
skiljanleg, en breytir litlu og
styöst ekki heldur viö alls kostar
sanngjörn rök, þvl aö mál þeirra
þriggja þjóba sem nefndar voru
duga þeim stundum ekki nema
miölungi vel I samskiptum þeirra
I milli. Og hvaö mættu þá Græn-
lendingar, Færeyingar, Finnar og
Samar segja? Af mörgum ástæö-
um stendur öðrum Norðurlanda-
þjóöum en okkur nær aö læra og
meta tungu okkar en þeim sem
fjarlægari eru og á þaö skal bent
aö málaárið á ekkert siður aö
minna þær á þaö en okkur á aö
sýna tungum þeirra sem mestan
áhuga. En enginn má viö margn-
um og hér veröur sem oftar aö
gera mun á hinu æskilega og
mögulega.
Samskipti Noröurlandaþjóöa
eru svo mikil aö túlkun á fundum
þeirra yröi fyrirhafnarsöm og
dýr, en af margnefndum og gild-
um ástæöum kjósa þær fremur aö
nota eigin mál en annarra sín á
milli og telja þaö hafa gildi i
sjálfu sér. Þar sem bilið milli
norsku, dönsku og sænsku er i
raun mjórra en milli þeirra og
hinna málanna og viö þaö bætist
aö Norðmenn, Danir og Sviar eru
samanlagt fjölmennari en þjóð-
irnar sem hin málin tala, veröur
raunin sú aö mál þjóöanna
þriggja verða rikjandi þar sem
Noröurlandabúar hittast. Hér
sem viðar ráöa vilji og hagsmunir
meirihlutans og lögmál stærðar-
innar, hvort sem einhverjum lik-
ar betur eða verr. Svíar eru fjöl-
mennastir Noröurlandaþjóða og i
skiptum við þá veröa tslendingar
oftast aö sætta sig við að nota
sænsku eöa a.m.k. eitthvert ann-
aö mál en islensku. 1 nafni sann-
girninnar gætu Islendingar sem
hneykslast á þvi litið sér nær og
spurt sjálfa sig hvort okkur farist
á meðan viö teljum ekki jafn
sjálfsagt aö tala færeysku við
Færeyinga og aö Sviar tali
islensku viö okkur.
En skyldi nú hlutskipti okkar aö
þessu leyti vera eins slæmt og af
er látið? Bandarikjamenn eiga
oft til að spyrja útlending undr-
andi: „Where did you pick up
your English?” Undrun þeirra
stafar af þvi, hve stórþjóðir eru
orðnar þvi vanar aö deila og
drottna án þess aö nauðsyn knýi
þær til þess að hugleiða, hvers
vegna smáþjóöir þurfa og vilja
tileinka sér mál þeirra og menn-
ingu. Miklu færri þegnar stór-
þjóöa læra erlend tungumál aö
gagni en tlökast meö hinum fá-
mennari. Enginn vafi er á þvl,
hvor meira tapar á þeirri staö-
reynd. Þaö hlýtur alltaf aö vera
gróöi smáþjóöar, en ekki tap aö
þurfa vegna aöstæðna að heyja
sér sem mesta þekkingu og efla
menntun sina. Viö málanám
verður hún fjölþættari en ella. Aö
þessu leyti er fámenniö styrkur
okkar og vonandi veröur biö á þvi
að Islendingar hætti að kenna
dönsku eöa annaö Norðurlanda-
mál á skyldunámsstigi. Það er
reyndar ekkert sáluhjálparatriöi,
hvort danska eöa t.d. sænska eöa
norska verður fyrir valinu, en
hins vegar öldungis óþarft aö
þykjast ekki vita, hvers vegna
danskan varð á sinum tlma fyrir
valinu og eðlilegast er að mörgu
leyti aö hún verði áfram fyrsta
Noröurlandatungan sem viö lær-
um fyrir utan móöurmálið.
Ég ætla ekki aö fjölyrða um
hugmyndir og starf islensku
málaársnefndarinnar til þessa.
Betra er aö spyrja að leikslokum
en þykjast af óunnum verkum.
Þess skal þó getið að á ótrúlega
mörgum sviöum þjóölifsins er
unnt aö starfa I anda norræna
málaársins. Að þvl vill nefndin
stuöla og telur þaö eitt meginhlut-
verk sitt. Hún lætur sig varöa
bókagerö og þýöingar, hlut út-
varps og sjónvarps, blaöa og
timarita, málakennslu og land-
kynningu I skólum og möguleika
annarra menningarstofnana, fé-
laga og fyrirtækja til þess aö
leggja fram sinn skerf. Alla sem
þaö geta hvetur nefndin til þess
aö bæta i hugmyndasjóðinn og
sýna vilja sinn i verki, ef mála-
árshugmyndin sklrskotar til
þeirra á annað borö.
Þessi grein var samin til þess
að kynna hana. 1 þeirri trú aö
þorri Islendinga sé mér sammála
hef ég minnt á þá sögulegu og
menningarlegu skyldu hverrar
Noröurlandaþjóöar aö meta og
varðveita tungu slna og menn-
ingu og gefa málum og menningu
hinna gaum. Ég hef haldið þvi
fram að þaö væri andlegu lifi
þeirra nauösyn og ómetanlegur
ávinningur. Vegna norrænnar
samvinnu er Noröurlandaþjóöun-
um Hka nauösyn og metnaöarmál
aö læra og nota mál hver annarr-
ar eftir föngum I viöskiptum sin-
um. Burðarásinn I norrænu sam-
starfi er gagnkvæmur skilningur
þjóöanna á máli og menningu
hver annarrar. Þess vegna þurfa
þær aö átta sig á skyldleika mál-
anna þar sem honum er til að
dreifa og draga úr áhugaleysinu
um hinar fjarskyldari tungur og
óttanum viö þær. Vonandi veröur
lika málaáriö einungis upphaf
annars og meira, Fyrst er aö
beina athyglinni aö markmiöi
þess, vekja áhuga, viröingu og
metnaö. Þaö yröi skemmtilegra
aö vera Noröurlandamaöur, ef
tækist aö rjúfa málamúrinn og
munar um hvert skref sem stigið
er I rétta átt. Hamar fálætisins er
ekki ókleifur og okkur er máliö
skylt.
ALTERNATORAR
OG STARTARAR
Ford Bronco
Chevrolet
Dodge
Wagoneer
Land/Rover
Toyota
Datsun
og i flestar
gerðir biia.
Verð frá
29.800.-
•
Póstsendum
Varahluta- og
viðgerðaþj.
BILARAF
Borgartúni 19 - Sími 24700
Göngum
ávallt vinstra
megin
á móti akandi
umferð..
ll%F
FERDAR
BÆNDUR

varanleg
álklæðning, á þök, loft og veggi-úti og inni.
Álplötur meö Innbrenndum litum sem þarf aldrei aö mála, gott er að þrífa og auövelt i uppsetningu
Hentar vel á íbúöarhús, gripahus, skemmur, hlööur og þá staði, sem þörf er á góðri varanlegri
klæöningu. Framleiddar af Nordisk Aluminium A/S, Noregi i mismunandi gerðum
Reynist vel við íslenskar aöstæöur. Hafið samband við okkur oq viö qefum bér verðltlboö oa
ráöleggingar ef óskaö er.
INNKAÚPHF
ÆGISGÖTU 7 REYKIAVÍK. SÍMI 22000-PÓSTHÓLF 1012 TELEX 2025 SÖLUSTIÓRI
HEIMASÍMI 71400.