Fréttablaðið - 19.06.2007, Blaðsíða 18

greinar@frettabladid.is
Forseti Ekvador hefur boðið heimsbyggðinni regnskóg til
sölu. Landið er fátækt og þarf
á nýjum tekjum að halda. Mikil
auðæfi leynast undir þjóðgarði í
landinu, sem nú er ógnað vegna
áforma um að vinna olíu sem þar
er að finna. Nýkjörinn forseti,
Rafael Correra, vill hætta við olíu-
vinnsluna. En hann telur, sjálfsagt
með réttu, að landið geti illa unað
við tekjutapið. Svo í staðinn fyrir
að vinna olíu í þjóðgarðinum með
tilheyrandi skógareyðingu býðst
hann til að vernda skóginn fyrir
350 milljónir dollara næstu 10
árin. Það er helmingurinn af vænt-
anlegum tekjum af olíusölunni.
Nú til Íslands. Sú fína hugmynd
hefur skotið álitlegum rótum að
Íslendingar kolefnisjafni sig. Það
þýðir að fólk borgi í skógrækt-
arsjóð fyrir að aka bíl eða fljúga
milli landa. Búið er að reikna hvað
bíltúr eða flugferð kostar í gróður-
húsalofttegundum og hvað þarf að
gróðursetja mörg tré fyrir aust-
an fjall til að vinna á móti. Stórfyr-
irtækin eru með og við eigum öll
að vera það líka. Bíltúr á Þingvöll
kostar tré.
Á fínni heimasíðu, kolvidur.is,
segir: „Markmið Kolviðar er aukin
binding kolefnis í gróðri og jarð-
vegi í þeim tilgangi að draga úr
styrk koldíoxíðs (CO2) í andrúms-
lofti.“ Kolviður mun þannig hvetja
Íslendinga til þess að verða fyrsta
þjóð heims til að kolefnisjafna út-
blástursáhrif samgöngutækja
sinna með skógrækt. Þeir sem
lesið hafa náttúrufræðina sína vita
að tré binda kolefni (C) en leysa
súrefni (O2), út í andrúmsloftið.
Við eru því að tala um andsvar við
helstu umhverfisógn mannkyns,
hlýnun andrúmslofts.
Þetta framtak er fagnaðarefni.
En ég verð því miður að taka þá
áhættu að móðga allt skógræktar-
fólk á Íslandi með því að efast um
aðferðina. Í mínum bókum, sem
eru venjulegar leikmannsbækur,
er Ísland ekki mjög heppilegt land
til skógræktar með yfirlýst mark-
mið Kolviðar í huga. Tré vaxa
vissulega á Íslandi, en mjög hægt
og laufgunartími þeirra er stutt-
ur, þau eru því ekki „í vinnunni“
fyrir Kolvið nema fáar vikur ár-
lega. Þau fara í vetrarfrí frá CO2
vinnslu 9-10 mánuði á ári.
Mörg önnur lönd eru heppilegri
til að rækta skóg ef markmiðið er
að vinna gegn gróðurhúsaáhrifum.
Það mætti því ná miklu meiri ár-
angri í kolefnisjöfnun með því að
nýta það fé sem Kolviður aflar á
t.d. regnskógasvæðum, eða hjá fá-
tækum bændum í Afríku. Raun-
ar þarf alls ekki að planta nýjum
trám. Einfaldast er að kaupa nú-
verandi skóga til verndar, en þeim
er ógnað daglega. Mat vísinda-
manna er að árleg eyðing regn-
skóga nemi rúmlega hálfu Íslandi.
Áður þöktu regnskógar 14 pró-
sent af þurrlendi jarðar en nú að-
eins um 6 prósent.
Á Vísindavefnum segir: „Talið
er að 20 prósent af nýmyndun
súrefnis á jörðinni eigi sér stað
í Amazon-skógum Suður-Am-
eríku og sennilega á bilinu 30-
35 prósent á regnskógasvæðum
jarðar í heild. Ef þetta er raun-
in þá hefur eyðing regnskóganna
áhrif á möguleika jarðar til að
mynda nýtt súrefni og getur þar
af leiðandi aukið á gróðurhúsaá-
hrif miðað við þá losun sem er á
gróðurhúsalofttegundum í dag.“
(visindavefur.hi.is)
Mengun er ekki vandamál ein-
stakra þjóða og verður ekki leyst
á þjóðlegum nótum. Þetta veit for-
seti Ekvador þegar hann biðlar til
heimsbyggðarinnar um að vernda
með sér regnskóginn. Ég veit satt
að segja ekki hve mikið vit er í
þessu hjá honum, en það má spyrja.
Og eins má spyrja Kolvið, hversu
mikið vit er í því að nota söfnunarfé
til að berjast gegn gróðurhúsaloft-
tegundum með því að gróðursetja
tré noður við heimskautsbaug þegar
svonefnd „lungu jarðar“ (regnskóg-
arnir) berjast við krabbamein?
Reyndar hef ég spurt. Ég sendi
framkvæmdastjóra Kolviðar fyrir-
spurn og fékk ágætt svar, svo langt
sem það nær. Í því kemur ekk-
ert fram sem bendir til að Ísland
sé gott land til skógræktar í sam-
anburði við þau lönd þar sem best
eru skilyrði. Reyndar kemur fram
í svarinu að Kolviður hyggi á útrás
í „öðrum fasa“ verkefnisins. Hvers
vegna ekki strax? Baugur Group
hefur auglýst að það fyrirtæki kol-
efnisjafni sig með styrk við fátæka
bændur á vænlegum skógræktar-
svæðum.
Athugasemd mín varðar auð-
vitað ekki afstöðu til skógræktar
á Íslandi. Hún varðar það hvern-
ig við náum æskilegu markmiði
um að kolefnisjafna neyslu okkar.
Það er ljóst að við getum bundið
meira kolefni fyrir hverja krónu
með því að gera það þar sem tré
vaxa hratt og eru í „fullri vinnu“
allt árið. Slíkt framlag er góð þró-
unaraðstoð, með því að ráða fátækt
fólk til skógræktar, stuðlar að fjöl-
breytilegu lífkerfi sem nú er ógnað
og leggur því lið að frumbyggjar
regnskóga fái áfram að búa í heim-
kynnum sínum. Hnattrænn vandi
kallar á hnattræna hugsun. Enginn
er eyland. Ekki einu sinni Ísland.
Kaupum regnskóg!
Íleiðara Fréttablaðsins mánudaginn 18. júní sl. er umfjöllun um boðaða skipu-
lagsbreytingu Samvinnutrygginga og
sagt að hún sé „afar jákvætt skref og til
sóma þeim sem að því stóðu.“ Hér skal
tekið undir þessa umsögn.
Það gætir misskilnings í leiðaran-
um um eignir í samvinnufélögum. Um
það segir m.a.: „Vandræðin byrja þegar
... eignarhald er óskýrt.“ Meginregla sam-
vinnurekstrar er að stofnsjóður, sem skiptist í per-
sónulega eignarhluti félagsmanna, stendur að baki
eignum samvinnufélagsins.
Auk stofnsjóðs er ráð gert fyrir varasjóði, en ís-
lensk lög gera ráð fyrir að hann nái fjórðungi af
stærð stofnsjóðs. Það er annað óskylt atriði að tak-
markanir eru á ráðstöfun eigna í stofnsjóði, varðandi
sölu, veð, útborgun, erfðir o.fl.
Sérstakar ástæður ollu því að stofnsjóðir íslenskra
samvinnufélaga fylgdu ekki eignaþróun áratugum
saman en óskiptilegir varasjóðir urðu yfirgnæfandi.
Við þetta myndaðist „fé án hirðis“ í íslenskum sam-
vinnufélögum.
Meginástæða þessa var ákvæði laga um útborgun
stofnsjóðshlutar, en þau fólu í sér hættu á því að fé-
lögunum „blæddi út“ við breytingar á fé-
lagsmannahópnum.
Að þessu leyti höfðu íslensk samvinnu-
félög engar varnir sambærilegar á við það
sem hlutafélög hafa ævinlega haft, t.d. að
geta samið um afborganir eða greiðslu
stofnsjóðshlutar með skuldabréfi eða hluta-
bréfi í B-deild félagsins.
Þessi galli á íslenskum lögum var bættur
með lagabreytingum 2001 svo sem sjá má í
7.mgr. 38.gr. laga um samvinnufélög. Jafn-
framt voru þá opnaðar leiðir til að breyta
samvinnufélagi í hlutafélag, og skv. 3.mgr.
61.gr. laganna eiga menn nú kost á því að starf-
rækja „samvinnuhlutafélög“ með svipuðum hætti og
tíðkast í samvinnustarfi í nágrannalöndunum. Í þessu
samhengi má nefna að í 3.mgr. 51.gr. og í 52.gr. laga
um tekjuskatt eru einnig ákvæði um færslur eigna
milli samvinnufélags og hlutafélags við slit eða skipti
á samvinnufélagi.
Rétt er að taka fram að Samvinnutryggingar eru
ekki samvinnufélag enda þótt vísað sé til laga um
samvinnufélög í samþykktum. Réttarform Samvinnu-
trygginga er sérstætt og mjög líkt skipulagi íslenskra
sparisjóða.
Höfundur er fyrrverandi rektor Samvinnuháskólans
og átti þátt í undirbúningi lagabreytinga um sam-
vinnufélög.
Eignir í samvinnufélögum
Í
slenskar konur veltu grettistaki á þeim árum þegar þær voru
að ávinna sér þau sjálfsögðu mannréttindi að fá kosningarétt:
þær einhentu sér gegn því samfélagslega böli sem áfengis-
drykkjan var, hrundu af stað hreyfingu sem olli byltingu í
uppbyggingu sjúkrahúsa í landinu, gerbreyttu menntunar-
aðstöðu kvenna með kvennaskólahreyfingunni sem vann að víð-
tækum umbótum á hreinlæti og heimilisrekstri í landinu. Heilsu-
gæsla, umönnun barna og aldraðra var þeim hugsjónamál löngu
áður en karlmenn tóku við sér og virtu og sinntu þeim þjóðþrifa-
málum. Árangur borgaralegra hreyfinga kvenna skilaði samfélagi
á Íslandi fram á við. Samtakamáttur kvenna gerbreytti þjóðlífinu.
Nú á tímum eru konur virkir þátttakendur í öllu atvinnulífi en
búa við skarðan hlut í stjórnun: konur forðast þátttöku í sveitar-
stjórnum, þær sitja of fáar á þingi og þótt margar konur séu áber-
andi í opinberu lífi eiga þær við ramman reip að draga: mörg teikn
eru uppi um að enn sé langt í landi í jafnrétti karla og kvenna.
Hlutur þeirra er átakanlega smár, svo smár að væri hlutaskiptum
við snúið sættu karlmenn sig aldrei við kvenna hlut.
Verkefni blasa við: Ofbeldisandi gagnvart konum fer vaxandi í
samfélaginu. Fornfálegar hugmyndir um stöðu kvenna til heim-
ilisstarfa er ríkjandi hjá ungum kynslóðum karla. Eðlileg dreif-
ing heimilisstarfa er enn fjarlægur draumur á mörgum heimil-
um.
Launamunur karla og kvenna sem brýtur í bága við lög og al-
mennan vilja er enn himinhrópandi staðreynd. Djúpstætt van-
traust á mætti kvenna er enn ríkjandi hjá fjölda karlmanna sem
stæra sig af fordómum sínum og óvild í garð kvenna almennt. Þeir
verða tvísaga, tvístígandi þegar krafist er opinberrar afstöðu og
fara undan í flæmingi.
Enginn hópur er eins misskiptur í samfélaginu og ungar konur
með börn. Þær eru dæmdar í láglaunastörf og eru upp á bónbjarg-
ir komnar. Sumpart er það vegna almenns gáleysis í samlífi kynj-
anna þótt ungum mæðrum hafi fækkað mikið frá fyrri áratugum.
Á stundum er talað um aðra sýn kvenna á deilur og átök: þing-
konur státa sig af því að þær leiti fyrr og frekar sátta en karlar
um aðskiljanlega hluti. Ekki síst sökum þess að konur standi hall-
ari fæti en karlar þar eins og víðar.
Um allt samfélagið eru því menjar hins forna misréttis í fullu
gildi sem er miður. Það er ætlast til stórra breytinga af nýrri ríkis-
stjórn í jafnréttismálum en þær ná skammt ef almennur hugur og
vilji logar ekki um samfélagið allt til að bæta stöðu kvenna. Þær
umbætur eru huglægar fyrst og fremst og verða að eiga sér stað í
sáttfúsri viðurkenningu á því mikilvæga framlagi sem kvenkynið
á í lífi okkar allra – ekki síst körlum til hagsbóta og gæfu.
Þá litið er aftur til þess byltingarkennda framlags sem fyrir
réttri öld umskóp íslenskt samfélag vaknar sú von að íslenskum
kvennahreyfingum vaxi enn ásmegin og við upphaf nýrrar aldar
blási þær enn til sóknar og sameinist í hreyfingum – utan flokka
– til að umskapa íslenskt samfélag til hins betra – á sinn hátt, með
sínum rökum og vissu hvað er öllum, ungum og öldnum, til heilla.
Kvenna megin
er allra gæfa
MARKAÐURINN
með Fréttablaðinu
alla miðvikudaga