Fréttablaðið - 29.09.2007, Blaðsíða 26

Þ
etta er ákveðin frels-
un, þessi mynd hefur
hangið um hálsinn á
mér eins og myllu-
steinn öll þessi ár og
það hefur hvekkt
mig,“ segir Hrafn Gunnlaugsson
kvikmyndaleikstjóri um mynd
sína Emblu, sem verður frumsýnd
á Alþjóðlegu kvikmyndahátíðinni
í næstu viku.
Það er aðeins í vissum skilningi
hægt að kalla Emblu nýjustu mynd
Hrafns. Hún var tekin fyrir sautj-
án árum en birtist á hvíta tjaldinu
undir titlinum Hvíti víkingurinn;
mynd sem Hrafn vill ekki kannast
við. „Auðvitað hafa menn skammast
út í þessa mynd og skammað mig
fyrir hana en ég erekki sá sem átti
að skamma, ég var ekki búinn að
skila af mér verkinu.“
„Ég hafði alltaf séð fyrir mér tvö
verk – dramatíska langmynd og
sjónvarpsþætti, sem kæmu
langmyndinni ekkert við. Á sínum
tíma hafði ég skrifað þessa sögu,
Emblu, og sjónvarpsþáttaröðina
Hvíta víkinginn en fékk aldrei að
segja söguna eins og ég vildi.
Það stóð þannig á að leikstjór-
asamningurinn sem ég skrifaði
undir án þess að lesa hann nógu vel
kvað á um að framleiðandinn hefði
í rauninni úrslitavaldið um lok-
aklippinguna. Fram að þessu hafði
ég ávallt verið framleiðandi að
eigin myndum og þurfti ekkert að
ræða hvernig ég klippti myndirnar
saman. Þarna voru hins vegar meiri
peningar í húfi og framleiðandinn
fór að hafa skoðanir á því hvernig
langmyndin ætti að vera, sem byrj-
aði á því að hann setti sig upp á
móti valinu á aðalleikkonu, en hann
vildi einhverja reynda leikkonu.
Maria Bonnevie var aðeins fimmt-
án ára þegar við tókum myndina en
ég vildi hafa þetta ungt fólk.
Svo fór hann að skipta sér af
langmyndinni, heimtaði mik-
ilfenglegar landslagssenur og
slagsmál, og var með miklar mein-
ingar sem endaði með því að ég
hrökk upp af standinum. Fyrst ég
fékk ekki að gera verkið eins og ég
vildi kaus ég frekar að segja mig
frá því. Út úr þessu kom einhver
skelfileg mynd, sem ég sá reyndar
ekki fyrr en þremur árum eftir
frumsýninguna.“
Hrafn segir þetta ávallt hafa
setið í sér, eins og barn sem hann
hafi gengið með alltof langt fram
yfir tíma. „Ég varð að fæða þessa
mynd. Þetta snýst allt um hvort
sagan haldi og á endanum settist ég
niður og fór að vinna í efninu sem
ég eyddi tveimur árum í að skrifa
og taka. Ég hef sennilegt ekkert
leyfi til þess samkvæmt samn-
ingum, en það er svo langt um liðið
að kannski er enginn að spá í
þetta.“
Hrafn segist fyrst og fremst líta á
sig sem sögumann, ekki kvik-
myndagerðarmann. Kvikmyndin
sé einfaldlega sá miðill sem hann
valdi til að segja það sem honum
lá á hjarta. Það hafi til dæmis
verið reyndin með Óðal feðranna,
hans fyrstu kvikmynd í fullri
lengd, sem kom út árið 1980 og
sagði frá togstreitunni í sveitun-
um eftir að fólki tók að fækka þar.
„Það besta sem getur komið fyrir
kotbændur er að flytjast á mölina
og komast úr félagslegri einangr-
un. Ég hafði verið í sveit og horft
upp á fólk, sérstaklega yngri menn
og konur, sem langaði að mennta
sig en komst ekki burt vegna þess
að það var höfðað til samvisku
þeirra, þarna ætti það heima og
svo framvegis. Á haustin fór ég
aftur til Reykjavíkur og skildi
fólkið eftir í einangruninni og
skelfingunni. Þegar maður sneri
aftur næsta vor og allt sat við það
sama en sjálfur var maður kominn
ári lengra í námi. Mig hafði alltaf
dreymt um að segja þessa sögu, og
gerði það í Óðali feðranna, sem
var eins konar sósíalrealískt eld-
húsdrama.“
Í sveitinni kynntist Hrafn sam-
félagi sem var í nánum tengslum
við fortíðina og það hefur sett mark
á kvikmyndir hans.
„Eftir að ég sá myndir eins og
The Vikings með Kirk Douglas og
Rauðu skikkjuna gerði ég mér
betur grein fyrir að ég hafði allt
aðra og öðruvísi sýn af þessu tíma-
bili víkinganna í höfðinu, sem kom
sjálfsagt til að því að ég var í sveit
á Breiðafjarðareyjunum frá því ég
var sex ára. Það var ekki komið
rafmagn út í Skáleyjar þegar ég
var þar. Amboðin voru þannig að
það voru enn tálgaðir trétindar í
hrífunum, ekki einu sinni komnir
naglar eða neitt slíkt.
Þetta var að miklu leyti það
þjóðfélag sem hafði verið hér
öldum saman óbreytt. Þarna var
borðað það sem náttúran gaf,
kæstur skarfur, selkjöt, egg, sig-
inn og saltur fiskur – nýmeti sást
ekki fyrr en á miðju sumri. Þetta
var í rauninni heimur sem hefur
verið tiltölulega nálægt víkinga-
tímanum – svona sá ég þennan
heim fyrir mér.“
Sú mynd sem Hrafn dregur upp af
fortíðinni er þó allt annað en róm-
antísk. Veruleikinn er oftar en
ekki skítugur og kaldur og honum
er stundum legið á hálsi að velta
sér upp úr ófögnuðinum. Hrafn
gefur lítið fyrir það en segir að sú
rómantíska mynd sem Íslendingar
drógu upp af fortíðinni hafi verið
fjarri lagi.
„Það sem varðveitist frá hverj-
um tíma eru ekki hversdagsklæð-
in, þau slitna og er hent. Það sem
hefur varðveist frá víkingaöld er
sjálfsagt hátíðarbúningar og
skrautklæði. Þannig að þetta hefur
verið rómantíseruð mynd sem
hefur verið búin til af víkingun-
um. Ég vil ekki meina að ég hafi
markvisst ráðist á þá ímynd og
reynt að rífa hana niður heldur
komið með aðra sýn.“
Sýn Hrafns hefur ekki alltaf hlotið
góðar undirtektir. Langt því frá;
hann er án efa einn umdeildasti
kvikmyndagerðarmaður landsins
og oft hafa stór orð verið látin falla
í hans garð, til dæmis rökkuðu
margir niður síðustu mynd hans,
Opinberun Hannesar. Allt slíkt seg-
ist hann þó láta sem vind um eyru
þjóta.
„Mér finnst Opinberun Hannes-
ar frábær mynd, kannski ein besta
mynd sem ég hef gert. Í sérhverri
mynd reynir maður að fara ein-
hverja aðra og ögrandi leið. Þarna
vildi ég gera mynd sem byrjaði
eins og venjuleg mynd en færi
síðan smátt og smátt að líta út eins
og fréttamynd, eða raunveruleika-
þáttur; myndavélin hristist, fór úr
fókus, hljóðtruflanir og allur skoll-
inn. Ég hef líklega aldrei legið jafn
mikið yfir hljóðinu í nokkurri
mynd til að fá þessi truflandi áhrif,
þar sem hljóðið er skýrt en allt í
einu sundrast það nánast. Ég gerði
það allt meðvitað, það var hvergi
kastað til höndum. Það hefði í raun-
inni verið miklu auðveldara að
gera hefðbundna mynd en ég vil
ekki endurtaka sjálfan mig heldur
gera eitthvað annað. Sumir lista-
menn eru þannig, það er eins og
þeir hafi bara ein skilaboð sem þeir
koma á framfæri aftur og aftur. Ég
vil reyna nýjar leiðir og ótroðnar,
refilstigu á stundum.“
Opinberun Hannesar var gerð
árið 2003. Hrafn segir að líti menn
á hvað hafi gerst í sjónvarpi síðan
þá sé ýmislegt mjög í áttina að því
sem hann var að gera, sambærileg
uppskrift liggi til dæmis að bresku
gamanþáttunum The Office. „Ef
menn skoðuðu Opinberun Hannes-
ar í dag held ég að þeir myndu sjá
hana í allt öðru ljósi.“
Hrafn hafnar því alfarið að sér
gremjist þegar verk hans falla í
grýttan jarðveg. „Nei, ég hef
aldrei hugsað um áhorfendur.
Þetta er ekki hroki þó þetta hljómi
kannski undarlega. Þegar ég var
að taka Hrafninn flýgur var ég
stundum spurður hvaða áhorfend-
ahóp ég hefði í huga. Ég svaraði
bara að ég vissi það ekki. Þetta
væri bara saga sem ég væri að
segja.
Hugsa aldrei um áhorfendur
Það vekur jafnan athygli þegar Hrafn Gunnlaugsson frumsýnir nýja mynd, sérstaklega ef hún er sautján ára gömul. Í samtali
við Bergstein Sigurðsson ræðir Hrafn hvers vegna hann beið svo lengi með að endurgera Emblu, vonbrigðin með Hvíta víkinginn,
sveitina, anarkistann í sér og hvers vegna Opinberun Hannesar er ein hans besta mynd.
Þetta er líka eins og að klífa fjöll,
maður leitar alltaf að hærri og
hærri tindi eða hrikalegri til að
klífa, kannski er það það sem kitl-
ar mann.