Fréttablaðið - 08.12.2007, Blaðsíða 42

42 8. desember 2007 LAUGARDAGUR
Washington
Houston
Kaíró
Búkarest
Prag
Szymany
Glasgow
ÍSLAND
ÞÝSKALAND
FRAKKLAND
PÓLLAND
BÚLGARÍA
Lendingarnar
í skjóli hersins
Mörgum spurningum um svonefnt fangaflug bandarískra
stjórnvalda, einkum leyniþjónustunnar CIA, er enn ósvarað.
Árum saman var eftirlit með lendingum flugvéla á svæði
varnar liðsins á Keflavíkurflugvelli ekki neitt samkvæmt heim-
ildum Fréttablaðsins. Magnús Halldórsson skoðaði fangaflugið.
FANGAFLUGVÉL Á REYKJAVÍKURFLUGVELLI Hér sést það sem kallað er fangaflugvél á Reykjavíkurflugvelli. Á
undanförnum árum hafa margar vélar á vegum bandarísku leyniþjónustunnar CIA lent á vellinum en ekki
hefur tekist að upplýsa hvort fangar, sem hefur verið haldið í trássi við alþjóðalög, hafi farið um íslenska
flugvelli. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
TEGUND: N368CE
BROTTFARARSTAÐUR: Búkarest, Rúmenía
ÁFANGASTAÐUR: Keflavík, Ísland
ÁFRAMFLUG: Washington, Bandaríkin
Dagsetning Koma Brottför
til Íslands frá Íslandi
24.5. 2006 13.13 14.23
28.5. 2006 13.10 14.24
31.5. 2006 12.37 13.58
4.6. 2006 12.33 13.49
7.6. 2006 12.37 13.56
14.6. 2006 12.48 14.06
18.6. 2006 13.17 14.29
21.6. 2006 13.06 14.15
25.6. 2006 12.40 13.55
28.6. 2006 12.37 13.52
2.7. 2006 12.48 14.02
5.7. 2006 12.52 14.04
9.7. 2006 12.43 13.56
23.7. 2006 12.38 13.44
26.7. 2006 13.02 14.13
30.7. 2006 13.02 14.07
2.8. 2006 12.50 14.05
6.8. 2006 12.13 13.21
9.8. 2006 13.02 14.13
13.8. 2006 12.48 13.59
16.8. 2006 13.26 14.33
20.8. 2006 13.52 15.00
23.8. 2006 21.40 22.44
27.8. 2006 13.40 14.47
30.8. 2006 13.30 14.43
3.9. 2006 17.17 18.27
6.9. 2006 13.20 14.32
Starfshópur utanríkisráðherra lét taka
saman upplýsingar um ferðir flugvéla
sem tengdar hafa verið við meint, og ekki
meint, fangaflug víða um heim.
TEGUND: N404AC
BROTTFARARSTAÐUR: Kaíró, Egyptalandi
ÁFANGASTAÐUR: Keflavík, Ísland
ÁFRAMFLUG: Houston, Texas, Bandaríkin
Dagsetning Koma Brottför
til Íslands frá Íslandi
5.12. 2001 11.33 13.08
16.4. 2002 12.20 12.59
25.9. 2002 12.12 12.45
11.12. 2002 12.49 13.29
10.8. 2003 11.01 11.43
23.4. 2004 12.21 13.04
3.8. 2004 17.34 18.21
24.10. 2004 11.21 12.14
7.6. 2005 10.57 11.55
10.9. 2005 18.01 18.58
6.6. 2006 10.59 11.57
➜ MEINT FANGAFLUG VÉLA TIL OG FRÁ KEFLAVÍK
FLUGVÖLLUR Á VARNARSVÆÐINU Flugvélar sem
notaðar hafa verið til fangaflugs, samkvæmt
skýrslu Evrópuþingsins, lentu margsinnis á flug-
velli varnarliðsins.
H
inn 4. október 2001, rúmlega
þremur vikum eftir mann-
skæðar árásir hryðjuverka-
manna al-Kaída á tvíbura-
turnana í New York, hittust
fulltrúar NATO á fundi í
Brussel sem bandarísk stjórnvöld höfðu
óskað eftir við Norður-Atlantshafsráð NATO.
Á fundinum var rætt um leiðir til þess að efla
eftirlit og aðgerðir gegn hryðjuverkaógn.
Samþykktar voru aðgerðir í átta liðum, að
beiðni bandarískra stjórnvalda, sem miðuðu
að því að víkka út möguleika NATO og stjórn-
valda aðildarþjóða í „baráttunni gegn hryðju-
verkaógninni“. Fallist var á að efla upplýs-
ingaflæði, samstarf við eftirlit, varnir á
landamærum, verkaskiptingu milli þjóða og
eftirlit með höfnum og flugvöllum. Einnig
var samþykkt að herskip og fallhlífahersveit-
ir skyldu vera til þjónustu reiðubúin í sér-
tækum aðgerðum bandarískra stjórnvalda
gegn hryðjuverkaógnum.
Þessi stefnumörkun NATO er talin vera
forsenda þess að bandarísk stjórnvöld,
einkum leyniþjónustan CIA (Central Intelli-
gence Agency), hófu í kjölfarið að handtaka
meinta hryðjuverkamenn og fljúga þeim á
starfstöðvar sínar víðs vegar um heim til
yfirheyrslna og fangelsunar án aðkomu dóm-
stóla. Umfangsmesta starfsemi CIA í Evrópu,
sem tengdist þessum handtökum, fór fram í
Póllandi og Rúmeníu.
Nefnd á vegum Evrópuþingsins, sem stýrt
var af svissneska þingmanninum Dick Marty,
upplýsti um margvíslegar aðgerðir CIA sem
fólu í sér leynileg flug með menn sem teknir
höfðu verið til fanga þar sem talið var að þeir
gætu mögulega tengst hryðjuverkastarf-
semi. Í flestum tilvikum höfðu dómstólar
enga aðkomu að því þegar mennirnir voru
handteknir og þeir fangelsaðir, meðal annars
í leynilegum fangelsum í austurhluta Rúm-
eníu og miðju Póllandi. Frumkvæðið að rann-
sóknum á starfsaðferðum bandarískra yfir-
valda hefur að mestu komið frá fjölmiðlum,
meðal annars staðbundnum dagblöðum í
Rúmeníu og Póllandi, og mannréttindasam-
tökum. Í kjölfar frétta af leynilegri starfsemi
CIA í „stríðinu gegn hryðjuverkum“ tóku
alþjóðastofnanir og stjórnvöld einstakra
landa að skoða hvort alþjóðalög hefðu verið
brotin. Íslensk stjórnvöld voru þar á meðal.
Ekkert eftirlit árum saman
Langflestar lendingar bandarískra flugvéla
á Íslandi, sem taldar eru tengjast fangaflugi
á árunum 2001 til 2007, voru innan svæðis á
Keflavíkurflugvelli sem tilheyrði banda-
ríska hernum. Ekkert eftirlit var með þess-
um lendingum, samkvæmt heimildum
Fréttablaðsins, og er „nánast ómögulegt“,
svo vitnað sé til heimildarmanns, að upplýsa
um hvort fangar hafi verið fluttir um flug-
völlinn, nú nokkrum árum síðar. Ræður þar
mestu sú afstaða bandarískra stjórnvalda að
upplýsa ekki hvort fangar hafi verið fluttir
með tilteknum flugvélum þar sem starfsemin
er sögð leynileg.
Samkvæmt ströngustu verklagsreglum á
eftirlit með öllum flugvélum sem koma
hingað utan Schengen-svæðisins að vera
fyrir hendi. Það er vegabréfaskoðun og
almenn skoðun á vélinni. Lendingar innan
hersvæðisins voru aftur á móti látnar
afskiptalausar, samkvæmt heimildum
Fréttablaðsins. „Þetta voru samstarfsþjóðir
(Bandaríkin og Ísland), áttu í góðu pólitísku
sambandi og því var þetta [eftirlit með flug-
umferð á hersvæðinu] einfaldlega ekki á
dagskrá,“ segir heimildamaður Fréttablaðs-
ins.
Á Reykjavíkurflugvelli, þar sem þekktar
fangaflugvélar hafa einnig lent, hefur eftir-
lit verið með öllum flugvélum en eftirlits-
deild lögreglu höfuðborgarsvæðisins hefur
sinnt því. „Við skoðum einfaldlega allar
flugvélar sem hingað koma,“ segir Jóhann
Karl Þórisson, yfirmaður eftirlitsdeildar-
innar. „Allar flugvélar sem koma utan
Schengen-svæðisins inn í íslenska lofthelgi
og lenda á Reykjavíkurflugvelli þurfa að
fara í gegnum vegabréfaeftirlit og skoðun.“
Alls eru starfsmenn eftirlitsdeildarinnar sjö
talsins.
Frá Kaíró og Búkarest
Amnesty á Íslandi kom upplýsingum um
ferðir þekktra fangaflugvéla til utanríkis-
ráðuneytisins með beiðni um að skoðað yrði
hvort bandarísk stjórnvöld hefðu nýtt sér
íslenska flugvelli í fangafluginu. Jóhanna
Kr. Eyjólfsdóttir, framkvæmdastýra
Amnesty á Íslandi, segir ólíðandi ef mann-
réttindabrot hafi verið framin með fanga-
fluginu. „Það er vitaskuld ólíðandi ef banda-
rísk stjórnvöld hafa nýtt sér íslenska
lofthelgi til að stunda mannréttindabrot.
Hins vegar virðast málin standa þannig nú
að afar erfitt eða ómögulegt er að upplýsa
um hvort fangar hafi verið fluttir í fanga-
vist eða yfirheyrslur um Ísland. Meginmark-
miðið núna ætti því að vera að að fordæma
ólöglegt framsal og önnur mannréttindabrot
sem því tengjast. Og krefjast nákvæmra
upplýsinga um flugvélar sem lenda á Íslandi
og eru á vegum CIS. Nauðsynlegt er að
íslensk stjórnvöld fordæmi aðferðir banda-
rískra stjórnvalda sem fela í sér brot á
alþjóðalögum, svo sem fangaflugið og
Guantánamo-fangabúðirnar á Kúbu.“
Meðal upplýsinga sem Amnesty kom til
utanríkisráðuneytisins voru gögn um flug-
ferðir CIA frá Kaíró í Egyptalandi til Íslands
og áfram til Houston í Texas. Margar slíkar
ferðir voru farnar frá því í desember 2001
og fram í september 2005. Einnig var sér-
staklega tekið fram að flug véla frá Búka-
rest í Rúmeníu til Íslands og áfram til Wash-
ington gætu hugsanlega verið fangaflug þar
sem vitað væri að meintir hryðjuverka-
menn hefðu verið yfirheyrðir þar, sam-
kvæmt upplýsingum sem Evrópuþingið afl-
aði. Í flestum tilfellum virðist sem vélarnar
hafi lent hér einungis til að taka eldsneyti
þar sem þær stoppa hér í aðeins einn til þrjá
klukkutíma.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráð-
herra ákvað í kjölfarið, 27. júní síðastliðinn,
eftir að nefnd Dicks Marty hafði lokið störf-
um og gefið frá sér skýrslu, að skipa starfs-
hóp til þess að kanna hvort svonefnt fanga-
flug bandarískra stjórnvalda hefði farið um
íslenska lofthelgi og þá hvernig eftirliti með
því hefði verið háttað. Starfshópurinn tók
saman lista með rúmlega 200 flugum sem
hugsanlega gætu verið fangaflug. Einnig
var upplýsingum um verklagsreglur safnað
saman í tengslum við eftirlit með flugferð-
um af því tagi sem um ræðir. Ingibjörg
Davíðsdóttir sendiráðunautur stýrði starf-
inu en sendiráðsritararnir Erlingur Erlings-
son og Finnur Þór Birgisson áttu einnig sæti
í hópnum.
Meginniðurstaða starfshóps utanríkis-
ráðherra er sú að „utanríkisráðuneytinu
[sé] ekki kunnugt um ferðir loftfara um
íslenska lofthelgi, Keflavíkurflugvöll eða
Reykjavíkurflugvöll, með fanga eða meinta
hryðjuverkamenn sem hvorki njóta vernd-
unar né meðhöndlunar samkvæmt alþjóða-
sáttmálum“. Í niðurstöðukafla samantektar
starfshópsins er sérstaklega tekið fram að í
vinnu starfshópsins hafi ekki falist „við-
leitni til þess að staðfesta eða kanna frekar
hvort um ólögmæta fangaflutninga um
íslenskt yfirráðasvæði hafi verið að ræða“.
Sagt er að slík rannsókn „væri tímafrek og
flókin í framkvæmd og ljóst [...] að væri
hún framkvæmd einhliða myndi slík rann-
sókn ekki leiða til óyggjandi niðurstaðna“.
Þá segir: „Ef ólögmætur flutningur fanga
hefur átt sér stað um Ísland með umrædd-
um loftförum, eða öðrum, þá er vart mögu-
legt að sannreyna slíkt eftir á nema með
fullri samvinnu þeirra sem að slíku flugi
stóðu.“
Alþjóðalög brotin
Birgir Ármannsson, þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins, var formaður Íslandsdeildar
Evrópu ráðs Alþingis og átti sæti í áðurnefnd-
um starfshóp. Hann segir flesta sem hafi
komið að skoðun þessara mála vera sammála
um að bandarísk stjórnvöld hafi brotið
alþjóðalög með starfsaðferðum sínum, að
minnsta kosti í einhverjum tilvikum. „Það
má deila um það hvort innistæða hafi verið
fyrir öllum þeim fullyrðingum sem hafa
oftar en ekki komið fram í umræðu um þetta
fangaflug. Ég held þó að skýrslan sem unnin
var undir stjórn Martys sýni að það séu
komnar fram afar sterkar vísbendingar, og
jafnvel sannanir, fyrir því að alþjóðalög hafi
verið brotin í mörgum tilvikum. Það hafa
ekki fundist nein gögn ennþá um það hvort
Ísland hafi blandast með einhverjum hætti
inn í þetta fangaflug, nema þá helst með
þeim hætti að einhverjar tilteknar flugvélar
hafi lent hér, sem hafi áður verið notaðar til
þess að flytja fanga milli landa.“
Starfsaðferðirnar umdeildu, sem talið er
að CIA hafi beitt, eru taldar fara gegn lögum
um meðferð fanga og fela því í sér mann-
réttindabrot. Birgir segir vitaskuld mikil-
vægt að fá upplýsingar fram eins og unnt er.
„Vitaskuld er mikilvægt að þau atriði sem
geta verið uppi á borðum séu það. En aðferð-
irnar sem verið er að rannsaka eru leyni-
legar og því er erfitt upplýsa um það hvern-
ig þessum málum var háttað.“
Deilt hefur verið um það hvort fyrr-
nefndar samþykktir NATO, frá 4. október
2001, hafi veitt bandarískum stjórnvöld
heimild til þess að nýta flugvelli í Evrópu-
ríkjum í stríðinu gegn hryðjuverkum. Utan-
ríkismálanefnd Alþingis ræddi þessi mál á
fundum í október og nóvember. Samkvæmt
upplýsingum Fréttablaðsins voru nefndar-
menn almennt sammála um að ef fanga-
flugið fæli í sér brot á alþjóðalögum sam-
rýmdist það ekki samþykktunum frá 4.
október þar sem ekki væri með nokkru móti
hægt að greiða fyrir athæfi sem fæli í sér
brot á alþjóðalögum.
VETTVANGUR LEYNILEGRAR STARFSEMI
Vitað er til þess að bandarísk stjórnvöld hafi
handtekið menn í Kaíró í Egyptalandi í tengslum
við rannsóknir á hryðjuverkastarfsemi án aðkomu
dómstóla. Þá hefur rannsókn leitt í ljós að starfrækt
voru leynileg fangelsi í nágrenni Búkarest í Rúmeníu,
eins og sést á kortinu.