Tíminn - 28.06.1981, Síða 9

| aoa verður merkisár
1 vOm í sögu Grænlands
982 - 1982
■ Flest bendir til, að árib 1982
verði merkisár i sögu Græn-
lands. Þessu valda margar
ástæður en þó einkum þrjár.
1 fyrsta lagi verða þá liðin
1000 ár siðan Eirikur rauði kom
fyrst til Grænlands til að undir-
búa landnám þar.
1 öðru lagi mun þá fara fram
þjóöaratkvæðagreiðsla i Græn-
landi um það, hvort Grænlend-
ingar eigi að fá svipuð umráð
yfir fiskveiðilögsögunni og Fær-
eyingar og lúta ekki eftir það
fyrirmælum Efnahagsbanda-
lagsins á þvi sviði.
1 þriðja lagi er þess að vænta,
að Grænlendingar fái þá aðild
að Norðurlandaráði, likt og
Álandseyingar.
Grænlendingar munu þegar
hafa hafið undirbúning að þvi að
minnast 1000 ára afmælis Græn-
landsbyggðar á hátiðlegan hátt.
Landnám Eiriks rauða er fyrsta
landnámið á Grænlandi, sem
skráðar heimildir eru til um,
þótt merki hafi fundizt um, að
þar hafi verið mannabyggð
áður, en engar sögur fara af
henni fremur en búsetu irsku
munkanna hér áður en land-
námið hófst.
Undirbúningur að þjóðarat-
kvæðagreiðslunni um afstöðuna
til Efnahagsbandalagsins er
þegar hafinn i Grænlandi og
þykir liklegt, að kosninga-
baráttan verði hörð. Úrslit at-
kvæðagreiðslunnar munu hafa
mikil áhrif á framtið Grænlands
hver, sem þau verða.
Þegar hafa farið fram veru-
legar umræður um aðild Græn-
lendinga að Norðurlandaráði.
Hingað til hefur strandað á
formsatriðum af hálfu Dana.
Vonandi hefur þeim þröskuldi
verið rutt úr vegi fyrir næsta
fund Norðurlandaráðs, enda
þarf aðild Grænlendinga að
Norðurlandaráði ekki að hafa i
för með sér breytingu á
stjórnarfarslegu sambandi
Danmerkur og Grænlands.
Þá væri vel minnzt norræns
landnáms á Grænlandi, ef
Grænlendingar fengju aðild að
Norðurlandaráði á 1000 ára
afmæli þess.
Frásögn
Ara fröða
Bezta heimild um landnámið
á Grænlandi er talin Islendinga-
bók Ara fróða. Þar segir svo:
„Land það, er kallað er Græn-
land, fannst og byggðist af Is-
landi. Eirikur hinn rauði hét
maður, breiðfirzkur, er fór út
héðan þangað og nam þar land,
er siban er kallaður Eiriks-
fjörður. Hann gaf nafn landinu
og kallaði Grænland og kvað
menn það myndu fýsa þangað
farar, að landið ætti nafn gott.
Þeir fundu þar mannavistir
bæði austur og vestur á landi og
keiplabrot og steinsmiði, það er
af þvi má skilja, að þar hafði
þess konar þjóð farið, er Vin-
land hefir byggt og Grænlend-
ingar kalla Skrælingja. En það
var, er hann tók byggva landið,
14 vetrum eða 15 fyrr en kristni
kæmi hér á Island, að þvi er sá
taldi fyrir Þorkatli Gellissyni á
Grænlandi, er sjálfur fylgdi
Eiriki hinum rauða út.”
1 öðrum heimildum er greint
frá þvi, að Eirikur rauði hafi
fyrst dvalið þrjú ár á Grænlandi
og siðan eitt hér heima áður en
hann hófst handa um að land-
nám hæfist á Grænlandi fyrir
alvöru.
1 Hauksbók segir, að ,,svo
segir Ari Þorgilsson, að það
sumar (þ.e. þegar Eirikur rauði
hélt aftur til Grænlands) fóru
fimm skip og tuttugu til Græn-
lands af Borgarfirði og Breiða-
firði, en fjórtán komust út. Sum
rak aftur og sum týndust.”
Samkvæmt Islendingabók
hefur þetta gerzt 14 eða 15 árum
fyrir kristnitöku. Sagnfræðing-
um þykir yfirleitt fyrri talan lik-
legri. Þetta hefur þvi gerzt 986,
en fjórum árum áður fór
Eirikur rauði fyrst til Græn-
lands til dvalar. Þess vegna er
talið, að landnám Grænlands
hefjist 982.
Landnámið á
Grænlandi
Flestar heimildir benda til
þess, að Grænland hafi byggzt
tiltölulega fljótt. Tvær ástæður
eru einkum taldar hafa valdið
þvi. önnur er sú, að Island mátti
orðið heita fullbyggt, svo að
erfitt var að fá þar jarðnæði.
Hin var sú, að á þessum árum
voru harðindi á Islandi og kunna
þau að hafa ýtt undir fólksflótta
héðan.
Aðalbyggðin á Grænlandi
skiptist i tvo aðalhluta, Eystri-
byggð (i Julianehaabshéraði)
og Vestribyggð (i Godthaabs-
héraði). Byggðin var meiri i
Eystribyggð. 1 gamalli Græn-
landslýsingu segir, að 190 bæir
séu i Eystribyggð og 90 i Vestri-
byggð. Gizkaðer á, að ibúafjöldi
Grænlands hafi þá verið um
3000.
Tengslin
við Island
Veruleg samskipti héldust
milli Islands og Grænlands
næstu aldir á eftir.
Grænlendingar komu fljótt á
stjórn hjá sér og sniðu lög sin
eftirislenzkum lögum. Þeir áttu
sér þing i Görðum i Einarsfirði
(Igalikofirði). Ekkert bendir til
þess, að þeir hafi verið stjórnar-
farslega háðir Islendingum.
Þeir gengu á hönd Hákoni
gamla Noregskonungi rétt á
undan íslendingum (um 1261)
og játuðu honum skatti og þegn-
gildi.
Sennilega hefur það verið
mest fyrir áhrif Islendinga að
Grænlendingar snerust til krist-
innar trúar. Um þetta segir svo i
Islendingasögu Jóns Jóhannes-
sonar:
„Almennt er talið, að Leifur
hinnheppni.sonurEiriks rauða,
hafi farið frá Noregi til Græn-
lands sumarið 1000 að hvötum
Ólafs konungs Tryggvasonar til
að kristna Grænlendinga. Má
rekja þá sögn aftur til Gunn-
laugs munks Leifssonar, en hún
virðist vera röng. I eldri
heimildum, svo sem Historia
Norwegiæ og Agripi, er Græn-
land ekki talið með þeim lönd-
um, sem Ólafur konungur
kristnaði, og i Historia Nor-
wegiæ segir, aö Islendingar hafi
styrkt Grænland meb hinni
kaþólsku trú. Verður það naum-
ast skilib á annan veg en Islend-
ingar hafi boðað Grænlending-
um kristni.”
1 Grænlandssögu er að finna
heimildir fyrir þvi, að Leifur
heppni hafi boðað kristna trú, en
Eirikur rauði, faðir hans, staðið
gegn þvi, og siðar er greint frá
þvi, að Grænland hafi ekki verið
kristnað fyrr en eftir dauða
Eiriks rauða. Þetta styður þá
skoðun, að Islendingar hafi átt -
meiri þátt i kristniboði á Græn-
landi en ólafur Tryggvason.
Þjóðhildur
og Freydís
I Landnámu er að finna frá-
sögn af kristniboði Leifs
heppna, sem er athyglisverð
sökum þess, að hún bendir til
þess að konur létu þá til sin taka
sizt minna en nú. Frásögnin er á
þessa leið:
„Eirikur tók þvi máli seint að
láta sið sinn, en Þjóðhildur
(kona hans) gekk skjótt undir
og lét gera kirkju eigi allnær
húsum. Það hús var kallað
Þjóðhildarkirkja. Hafði hún þar
fram bænir og þeir menn, sem
við kristni tóku. Þjóðhildur vildi
eigi samræði við Eirik siðan hún
tók trú, en honum var það mjög
móti skapL”
Freydis dóttir þeirra Eiriks
og Þjóðhildar virðist hins vegar
hafa fylgt átrúnaði föður sins og
ekki látið stjórnast af kenning-
um Leifs bróður sins. Hún varð
völd að miklum mannvigum og
segir siðan um það i Grænlend-
ingasögu á þessa leið:
„Nú voru allir þeir karlar
drepnir, en konur voru eftir og
vildi enginn þær drepa.
Þá mælti Freydis: Fá mér öxi
i hönd.
Svo var gert. Siðan vegur hún
að konum þeim fimm, er þar
voru, oggekkaf þeim dauðum.”
Búskapur Græn-
lendinga
1 sögu Jóns Jóhannessonar
segir svo um búskap Grænlend-
inga á þessum tima:
„Grænlendingar reistu bæi
sina inni ifjörðum og löguðu at-
vinnuvegi sina eftir þvi, sem
tiðkazt hafði á Islandi, að
breyttu breytanda. Mest lifðu
þeir á kvikfjárrækt og veiðum.
Þeir höfðu kúabú stór, en einnig
héldu þeir sauðfé, hross, svin og
geitur. Kornrækt var sama og
engin. Veiðar stunduðu Græn-
lendingar bæði i byggð og
óbyggð, en aðalveiðistöðvar
þeirra voru i Norðursetu á
vesturströndinni fyrir norðan
Vestribyggð. Tilfinnanlegur
skortur var á járni og húsaviði
— og sjálfsagt einnig skipaviði.
Urðu Grænlendingar að flytja
þær vörur inn, þótt dýrar
væru. En út fluttu þeir einkum
bukkavörur (hafurstökur),
nautavöru (nautshúðir), sela-
húðir (selskinn), svarðreip og
rostungatennur. Svarðreip voru
rist af rostungshúð og voru
mjög sterk. Þau voru notuð til
skipsdráttar, i skipsreiða o.fl.
Samgöngur við Grænland voru
orðnar sjaldgæfar á 13. öld og
hafa þá verið komnar algerlega
i hendur Norðmanna.”
Svo illa ræktu Norðmenn
skyldur sinar við Grænlendinga
að sambandið við Grænland féll
að lokum alveg niður. Nær
engar sögur fara af Grænlandi i
nokkrar aldir eða þangað til um
1720, er Hans Poulsen Egede
kom til sögunnar. Þá var hinn
norræni stofn á Grænlandi liðinn
undir lok og Eskimóar setztir
þar að. Sennilega hafa þeir
verið á þessum slóðum áður en
landnám Eiriks rauða hófst, en
verið farnir þaðan til norðlægari
slóða, en komið aftur, þegar
veðrátta versnaði.
Samskipti
á 20. öld
Um endalok afkomenda is-
lenzku landnámsmannanna er
það helzt vitað, að þar hafi
margar plágur verið samtimis
að verki, eins og aukin haröindi,
deilur við Eskimóa, samgöngu-
leysi, drepsóttir o.s.frv.
Það ætti að vera sameiginlegt
áhugamál lslendinga og Græn-
lendinga á 20. öld að minnast
hins islenzka landnáms á Græn-
landi og þeirrar byggðar, sem
hélzt þar i margar aldir i fram-
haldi af þvi. Það gerir sögu
beggja þjóðanna rikari og getur
aukið margvisleg tengsl, sem
væri þeim báðum til gagns.
Þessi tengsl geta skapazt á
mörgum sviðum. Mörgum mun
efst i huga samvinna um fisk-
vernd og fiskveiðar, einkum þó,
ef Grænlendingar tækju land-
helgismálin i eigin hendur.
Samvinna á sviði landbúnaðar
og iðnaðar kemúr einnig til
greina.
Samvinna á sviði menningar-
mála og iþrótta gæti ekki sizt
orðið gagnleg og aukið kynni
þjóðanna. Þetta gildir einnig
um samvinnu á vettvangi fé-
lagsmála. Hér dvelst nú t.d. all-
fjölmennur og myndarlegur
hópur gr&nlenzkra sveitar-
stjórnarmanna til þess aö kynna
sér reynslu lslendinga i sveitar-
stjórnarmálum.
Erfibar samgöngur þurfa ekki
lengur að standa i vegi slikra
samskipta. Island á að geta
gegnt hlutverki sem miðstöð
fyrir margvisleg skipti Græn-
lendinga viða um heiminn.
Grænlands-
sjóður
Islendingar hafa þegar stigið
spor til aukinna samskipta við
Grænlendinga með lögunum um
Grænlandssjóð, sem samþykkt
voru á siðasta þingi. Hugmynd-
in um sjóðinn er sprottin af þvi,
að 1000 ár eru liðin á næsta ári
frá þvi að Eirikur rauði hóf
landnám á Grænlandi.
Samkvæmt lögunum mun
framlag rikissjóðs til sjóðsins
verða 125 milljónir króna á ári
1981 og 1982. Þetta fé á ab nota
til margvislegra samskipta og
kynningarstarfsemi. Ef vel
tekst til, eins og öll ástæða er til
að ætla, ætti að geta orðið um
áframhald að ræða á þessari
starfsemi.
Eitt af þvi, sem stjórn Græn-
landssjóðs ætti að ihuga, eru
hátiðarhöld vegna 1000 ára
afmælisins. Meðal annars hefur
skotið upp þeirri hugmynd, að
héðan héldi til Grænlands næsta
sumar skip af svipaðri gerð og
Eirikur rauði sigldi á milli land-
anna. Slik sigling myndi vekja
verðskuldaða athygli á afreki
hans.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar