Tíminn - 25.10.1981, Blaðsíða 17

Ifumm
Sunnudagur 25. október 1981
■ Ungverskir uppreisnarmenn hrósa sigri — I bili — og veifa ung-
verska fánanum. Takið eftir aö skjaidarmerki kommúnista hefur veriö
skorið á brott.
■ Ungverjar tóku þátt I siöari
heimsstyrjöldinni viö hliö Þjdö-
verja. Þaö var hálffasisk stjórn
Ha-thýs,flotaforingja (sic!),sem
fór m eö völd i landinu lengst af en
er leiö á striöiö tóku Þjóöverjar
aö vantreysta honum og lögöu
landiö undir sig. Þaö voru svo
hersveitir Rauöa hersins sem
frelsuöu þaö undan nasistum er
sá fyrir endann á styrjöldinni og
ákveöiö var aö halda frjálsar
kosningar svo fljótt sem auöiö
varö. Þær fóru fram i nóvember
1945 og uröu úrslit þau aö Smá-
bændaflokkurinn vann yfirburöa-
sigur og fékk 245 sæti á þingi,
kommúnistar fengu 70 sæti,
sósialdemókratar 69, Þjóölegi
bændaflokkurinn 23 og Demó-
krataflokkurinn 2. Mynduö var
þjóöstjóm stóru flokkanna fjög-
urra en fljótlega kom i ljós aö
sovéska setuliöiö i landinu réöi
lögum og lofum. Ahrif kommiín-
ista jukust sifelltog áriö 1948 var
svo komiö aö Matyas Rakosi —
dyggur stalínisti sem þjálfaöur
var i Moskvu — haföi brotiö alla
andstööu á bak aftur. Leiötogar
hinna flokkanna voru flúnir i Ut-
legö, höföu veriö neyddir til aö
draga sig i hlé eöa veriö hand-
teknir og jafnvel teknir af lifi.
Sömu örlög hlutu þeir kommUn-
istarsem ekki vildu hlita aga Ra-
kosis, og Sovétmanna aö baki
honum. Áriö 1949 voru haldin
fræg réttarhöld yfir fyrrum utan-
rikisráöherra, Lazló Rajk, og
nánustu samstarfsmönnum hans,
þeir sakaöir um aö hafa ætlaö aö
sölsa til sin öll völd í landinu, og
siöan liflátnir. Sama ár var þvi
formlega lýst yfir aö Ungverja-
land skyldi vera alþýöulýöveldi,
en landiö var þá oröiö raunveru-
lega hjáleiga Sovétrikjanna. Tek-
iö var upp sovéskt skipulag i einu
og öllu, mannréttindi voru skert
stórlega og engum leyföist aö
gagnrýna stjórnina. Mikil ógnar-
öld hófst. „öryggislögreglan”
AVH var ríki i rikinu og handtók
menn, pyntaöi og myrti aö geö-
þótta sinum, en AVH bar aðeins
ábyrgö gagnvart Rakosi sjálfum
og helstu gæöingum hans. Þessar
lögreglusveitir uröu geysilega ill-
ræmdar meöal alþýöunnar fyrir
ódæöisverk sin en eins og biíast
mátti viö létu kommúnistaleiö-
togarnir sér þaö i léttu rúmi
Uggja.
Harðlínumenn
fara halloka
Eftirdauöa Stalins, imars áriö
1953, virtist sem nokkuö væri aö
rofa til i Ungverjalandi, aö
minnsta kosti um skeiö. Flestum
varljóst aö Rakosihaföi gengiö of
langt og meö samþy kki og jafnvel
hvatningu frá hinum nýju leiðtog-
um i Moskvu var Rakosi vikiö Ur
embætti forsætisráðherra og
Imre Nagy settur i hans staö. 1
júni' ’53 gaf miöstjórn ungverska
kommUnistaflokksins Ut yfirlýs-
ingu þar sem ýmsar geröir Ra-
kosis voru gagnrýndar en hann
hélt engu aö siöur stööu sinni sem
aöalritari flokksins. Imre Nagy
mun hafa veriö maöur velviljaður
og haföi hann ýmsar umbætur á
stefnuskrá sinni, þar á meöai aö
leysa úr haldi pólitiska fanga og
leggja niöur fangabúöir, sem og
endurbætur á efnahagskerfi
landsinssem var aöþrotum kom-
iö eftir aöeins nokkur ár undir
ráöstjórn. Þaö kom þo fljótlega 1
ljós að harölinumenn innan
flokksins voru ennþá mjög á-
hrifamiklir og, studdir Sovét-
mönnum, ráku þeir Nagy Ur em-
bætti f april 1955, fordæmdu
stefnu hans sem hægri-sinnaöa og
Rakosi varö á ný nær einráöur i
landinu þó hann tæki ekki viö
starfi forsætisráöherra aö nýju,
heldur léti þaö embætti eftir
Andras Hegedus. Um sama leyti
var Varsjárbandalagiö stofnaö,
hernaöarbandalag Sovétmanna
og lepprikja þeirra, og voru Ung-
verjar meöal stofnenda.
Þó svo aö á yfirboröinu hafi
harðlinumenn fariö með sigur af
hólmi var brátt sýnt aö óánægjan
i ungversku þjóölifi risti of djúpt
til aö aftur yröi snúiö I sama far.
Mikil barátta hófst fyrir auknum
mannréttindum og fóru rithöfund
ar og menntamenn þar f farar-
broddi. Rakosi og menn hann
komust aö þvi aö niöur I þeim
varö ekki meö hægu móti þaggaö.
Stofnaöir voru umræöuhópar af
ýmsu tagi þar sem Ungverjar
létu eftir sér þann munað aö
skiptast á skoðunum en áhrifa-
mestur þessara hópa var Petofi-
klúbburinn sem hélt fyrstu fundi
sina i desember 1955. Um sama
bil var Imre Nagy rekinn úr
kommúnistaflokknum og Rakosi
og félagar hófu mikla herferö
gegn andófsmönnum. En þeir
fengu liösinni Ur óvæntri átt. 1
febrúar 1956 hélt Knissjof, hæst-
ráöandi Sovétrikjanna, sina
frægu „leyniræöu” um glæpi
Stalins og er efni hennar spurðist
út verkaöi þaö sem vitamfns-
sprauta á frelsishreyfinguna i
Ungverjalandi. Varla varö aftur
snúiö.
Víðtækar
mótmælaaðgerðir
Rakosi geröi þó sitt besta. Pet-
ofi-klUbburinn var fordæmdur og
siðar bannaöur, fjöldi gagnrýn-
enda — bæöi innan og utan
kommúnistaflokksins — var
handtekinn en ekkert megnaði aö
snúa þróuninni viö. í júll ’56 sagöi
Rakosi af sér embætti aðalritara
kommúnistaflokksins „af heilsu-
25 ár eru liðin frá því að uitgverska
þjóðin gerði uppreisn gegn yfirráðum
og kúgun Sovétmanna og leppa þeirra.
Uppreisnin var bæld niður með
skriðdrekum.
Fer á sömu lund í Póllandi nú?
farsástæöum”, en einn helsti
samstarfsmaöur hans, Erno
Gero, tók viö. Hann fylgdi svip-
aöri stefnu og Rakosi svo breyt-
ingin nægöi hinum óánægðu eng-
an veginn. Þeir tóku nd aö fylkja
sér um Imre Nagy og heimtuöu
aö hann kæmist aftur til valda.
Nagy átti annars ekki mikinn þátt
i upphlaupi andófsmanna, þótt
hann væri aö mestu sammála
stefnumiöum þeirra, en hann
varö smátt ög smátt aö samein-
ingartákni allra sem vildu rót-
tækar breytingar. Sem fyrr voru
það rithöfundarnir sem höföu sig
mest I frammi (Krússjóf sagöi
siöar: „Ef um þaö bil tlu rithöf-
undar hefðu veriö skotnir á réttu
andartaki heföi byltingin aldrei
átt sér stað.”), en nú fóru stúd-
entar og verkamenn einnig að
láta á sér kræla og tóku þeir brátt
forystuna i baráttunni gegn
stjóminni.
Þann 6. október 1956 var haldin
i Búdapest, höfuöborg Ungverja-
lands, minningarathöfn um
Laszlo Rajk, fórnarlambRakosi-
stjórnarinnar, en eitt af baráttu-
málum andófsmanna var einmitt
aö þeir sem höföu fallið i ónáö og
veriö sviptir embættum sínum,
fangelsaðir og/eöa myrtir, fengu
uppreisn æru. Er Rajks var
minnst tóku hundruö þúsunda
borgarbUa þátt i athöfninni og
sýndi þaö vel hversu viötæk ó-
ánægjan var orðin. Þá fylgdust
Ungverjar einnig með af mikilli
samUÖ meö atburöum i Póllandi
en þá, eins og nú, var þar mikil
ólga og Pólverjar reyndu aö
brjótast undan ofurvaldi Sovét-
manna. Þann 22. október voru
haldnir fundir stUdenta viös veg-
ar um BUdapest og settar voru
fram kröfur i sextán liöum.
Þess var m.a. krafist aö
sóveákt herliö yröi þegar i staö
kallaö burt Ur Ungverjalandi,
Imre Nagy tæki viö stjórnar-
taumunum, haldnar yröu frjálsar
kosningar og starfsemi stjórn-
málaflokka leyfö á nýjan leik,
tjáningarfrelsi yröi tekiö upp aö
nýju, og viötækar breytingar
gerðar á efnahagssviðinu til aö
bæta kjör verkamannaog bænda.
Þá var þess krafist aö risastór
stytta af Jósef Stalin, sem stóð á
einu aöaltorgi Búdapest-borgar,
yröi snimmendis fjarlægð. Dag-
inn eftir var svo haldinn mikill
mótmælafundur viö styttu Bems
hershöföingja og frelsishetju
Ungverja, og stóöu fyrir honum
samtök rithöfunda og stUdenta.
Samskonar fundur var einnig
haldinn við styttuna af Petofi,
annarri frelsishetju. Þátttaka i
fundunum varö gifurleg. Mennta-
menn, stúdentar, verkamenn,
unglingar og jafnvel hermenn i
einkennisbUningum sinum lýstu
andúö sinni á stjórninni meö þátt-
töku sinni og þegar flest var er
talið aö 300 þUsund manns hafi
fariö um götur Búdapest og hróp-
að ábreytingar. Geröist nú margt
i senn.
Skotið á
varnarlausan
mannfjöldann
Erno Gero, aðalritari ung-
verska kommúnistaflokksins,
haföi næstu daga á undan veriö i
heimsókn hjá Titó i JUgóslaviu en
stuttu eftiraö hann kom til lands-
ins var tilkynnt aö hann myndi
flytja ávarp i útvarp. Voru miklar
vonir bundnar viö þetta ávarp og
treystu andtfsmenn þvi aö aöal-
ritari myndi ekki hundsa kröfur
þeirra. En þaö var einmitt þaö
sem hann gerði. 1 ræðunni lýsti
hann pvi yfir aö allir þeir sem
þátt höföu tekið i mótmælum og
kröfugeröum væru óvinir
kommUnismans, óvinir verka-
manna og ekki sist óvinir „hins
glæsta kommúnistaflokks Sovét-
rikjanna, flokks Lenins.” Gero
sagöi af og frá aö við nokkru yröi
hróflað i samskiptum Ungverja-
lands og Sovétrikjanna og valdi
hann andófsmönnum hin verstu
nöfn. Þessi ræöa olli geysilegri
reiöi meðal andófsmanna og þaö
næsta sern geröist var aö fjöldi
fólks réðist aö styttu Stalins og
braut hana niður eins og ekkert -
væri. Nokkru siöar fór hópur
stúdenta til UtvarpshUssins og
krafðist þess aö fá að lesa kröfur
sinar upp fyrir þjóöina. Sendi-
nefnd stUdenta fór inn i' húsið til
viöræöna viö yfirvöld Utvarpsins
en Uti fyrir beiö múgur og marg-
menni Urslitanna. Sveitir úr
„öryggislögreglunni” AVH gættu
hUssins,gráar fyrir járnum. Löng
stund leiö en þá barst Ut sá orð-
rómur að sendinefndin hafi verið
handtekin og einn stúdentanna
skotinn til bana. Skömmu siöar
var táragasi varpaö aö mann-
fjöldanum og AVH-mennirnir
hófu banvæna skothrið aö vopn-
lausu fólkinu. Fjöldi manns beiö
bana og reiði almennings jókst
enn þegar bilar merktir Rauöa
krossinum komu aö huga aö hin-
um særöu. t staö sjúkraliöa stigu
útúrbilunum AVH-mennflækna-
sloppum og tóku til við að bera þá
særöu inn i bilana. Þá var mann-
fjöldanum nóg boöið og réöist á
„öryggislögreglumennina”. Þeir
máttu ekki viö margnum til
lengdar og þannig öfluðú andófs-
mennirnirsér sinna fyrstu vopna.
Sveitir úr hinni reglulegu lög-
reglu borgarinnar komu fljótlega
á vettvang en eftir nokkurt hik
tóku lögreglumennirnir afstööu
meö fólkinu og gegn hinum höt-
uöu AVH-mönnum. Uppreisnin
var hafin.
Ungverjar
sameinaðir
Aö morgni 24. október,
nefninlega fyrir réttum 25 árum,
haföi ólgan i Búdapest breyst I
vopnaöa uppreisn. Uppreisnar-
menn réöust gegn sveitum AVH
meö frumstæöum vopnum, rændu
þá morötólum sínum og beittu
gegn þeim sjálfum. Lög-
reglumenn og hermenn slógust
hvarvetna i höp með uppreisnar-
monnunum og þeim fjölgaöi óð-
fhiga. Samtimis bröltu fyrstu
sovésku skriödrekarnir inn i
borgina.
En nú haföi oröið breyting á
forystuliöi landsins. Imre Nagy
haföi veriö skipaður forsætisráð-
herra. Gero vonaöi aö þaö myndi
veröa til aö lægja öldurnar en
hann var ákveðinn i aö láta Nagy
ekki ráöa of miklu. Um leiö tókst
honum aö koma þvi þannig fyrir
að svo virtist sem þaö heföi verið
Nagy sem leitaöi eftir aðstoð
Sovétmanna við aö bæla niður
óeiröirnar i borginni en þaö haföi
veriö gert löngu áöur en Nagy
komst iforsætisráöherrastól öðru
sinni. Raunar er sannaö mál að
Sovétmenn voru komnir af stað
þegar i kringum 19.-20. október
eða áöur en nokkrar alvarlegar
óeiröir brutust út. Altént minnk-
uöu nú vinsældir Nagys mikiö i
bili.
Allan þennan dag, 24. október,
geysuöu haröir bardagar i
Búdapest. Hefði mátt ætla aö
uppreisnarmenn, sem aöeins
höföu fá og smá vopn, heföu oröiö
auöveld bráö fyrir sovésku skrið-
drekana en það var nú ööru nær.
Skriödrekarniráttu I vök aö verj-
ast gegn uppreisnarmönnum sem
oft voru aðeins vopnaðir
eldsprengjum — „Mólótov-
kokkteilum” — en sýndu mikla
fifldirfsku í bardögum.
Aö undanskildum AVH-sveitun-
um, sem skipuöu sér viö hliö
Sovétmanna, og æðstu mönnum
kommúnista mátti heita aö allir
Ungverjar tækju upp vopn gegn
sovéska innrásarliöinu og bar-
dagar urðu bæði grimmir og
haröir. Stór borgarhverfi i Búda-
pest nær gereyðilögðust og mann-
fall var mjög mikiö. Sveitir upp-
reisnarmanna voru kannski ekki
beint félegar á aö lita — samsafn
af stúdentum, verkamönnum,
bændum, unglingum af báöum
kynjum sem voru enn á tánings-
aldri, hermönnum ungverska
hersins, lögreglumönnum etv. —
en þessar sveitir náðu góöum
árangri. Bardagar stóöu i nokkra
daga en áður en vikiö er aö lokum
þeirra er rétt aö rekja stjórn-
málaþróunina f landinu.
Sunnudagur 25. október 1981
17
Þeir voru teknir höndum og
drepnir hvar sem til þeirra náöist
og sömuleiöis ýmsir sem Ung-
verjar töldu hafa unniö náiö meö
fyrri valdhöfum og/eða Sovét-
mönnum. En allt um þaö, 30.
október voru sovéskar hersveitir
á burtúr Búdapest og hinir sigur-
sælu uppreisnarmenn héldu aönú
gæti hafistendurreisnarstarf. Þvi
fór aö visu fjarri: strax daginn
eftir byrjuöu Sovétmenn mikla
liösflutninga til Ungverjalands,
skriödrekasveit eftir skriödreka-
sveit silaöist yfir landamærin og
stefndu allar á hernaöarlega
mikilvæga staöi. Þaö hefði mátt
ljóst vera strax þá aö Sovétmenn
ætluðu aö brjóta byltinguna sem
var að eiga sér I staö i Ungverja-
landi á bak aftur með hervaldi
hvaö sem þaö kostaði.
En Ungverjar fengu nokkurra
daga gálgafrest. Þann 27. október
hafði Nagy skipaö I stjórn sina tvo
af leiötogum Smábændaflokksins,
þá Zoltan Tildy og Bela Kovacs,
en þeir höfðu báöir setiö i fangelsi
um langt árabil. Þann 30. október
geröi Nagy svo enn frekari
breytingar á stjórn sinni en þá
skipaði hann svokallaöa „innri
stjórn” innan rikisstjórnarinnar
og áttu aöeins sæti i henni þrir
kommúnistar — þ.á.m. Nagy
sjálfur og Janos Kadar — en hinir
voru úr öörum flokkum. Þvi var
lýst yfir aö einsflokkskerfi væri
afnumiö,frjálsar kosningar yröu
haldnar innan skamms og mikl-
um umbótum var heitið. Daginn
eftir var Pal Maleter, ofursti
geröur að varavarnarmála-
ráðherra en hann haföi er bar-
dagar brutust Ut, verið sendur
með skriödrekasveit til aö bæla
niður óeiröimar en slegist i flokk
meö uppreisnarmönnum og
gengiö mjög vel fram. Þá var
Mindszenty kardináli látinn laus
úr fangelsi en hann haföi fyrrum
veriö einn aöalleiötogikirkjunnar
og kommúnistum óþægur ljár i
þúfu. Var hann mjög vinsæll og
áhrifamikill meö þjóöinni.
Ursögn úr
Varsjárbandalaginu
Þaö var margt sem geröist
þessa örlagariku daga. Um allt
land voru bændur og verkamenn
aö skipuleggja samtök sin og
leggja á ráöin, i bæjum og borg-
um fóru fram miklar umræður
um hvaö nú tæki við og sovésku
skriödrekarnir færðust sifellt
nær. Hersveitir uppreisnar-
manna voru skipulagöar af Pal
Maleter og gefiönafniö Þjóövarð-
liö, þann 1. nóvember tilkynnti
Janos Kadar aö þar sem
kommúnistaflokkurinn heföi ekki
reynst þess umkominn aö leiöa
hrópaö aö Andrópov: ,,Ég skal
fara Ut á strætin og ráöst gegn
skriödrekum ykkar meö hnúum
og hnefum”.Tilþess kom þó dcki.
Aö kvöldi 3. nóvember voru Pal
Maleter og fleiri frammámenn i
hinninýjustjórnUngverjalands á
löngum fundi meö Sovétmönnum
og aö þvi loknu var þeim boöiö i
samkvæmi i sovéskri herstöð og
þáöu þeir boöið fyrir kurteisis
sakir. Leið nú drjúg stund og
undir miðnætti komu sovésk-
ir leyniþjónustumenn á vettvang
og handtóku alla ungversku
sendinefndina eins og hún lagöi
sig. Um nóttina og næsta morgun
hófst árásin á Búdapest.
Sovétmain höföu nú dregiö
saman svo mikiö lið aö undir eins
var greinilegt aö ekki væri til
neinsaö veita mótspyrnu. Flestar
hersveitirnar voru komnar alla
ieiö frá Siberiu en nokkur brögð
höföu veriö aö þvi i fyrri lotu bar-
daganna aö sovéskir hermenn
sem dvalist höföu lengi I Ung-
verjalandi geröust liöhlaupar og
berðust gegn her landa sinna. 1
þetta sinn átti aö koma I veg fyrir
allt slikt. Og þaö tókst, árás
heppnaöist fullkomlega og mót-
spyrna ungverska hersins og
Þjóðvaröliösins var fljótlega
brotin á bak aftur. Bardagar
héldu þó áfram hér og hvar i
nokkra daga.
Svik á svik ofan
Samtimis þvi aö Sovétmenn
létu til skarar skriöa var gefin út
óvænt yfirlýsing. Janos Kadar til-
kynnti aö kommúnistaflokkurinn
heföi á ný tekiö völdin þar eö
endurskoöunarsinnar og gagn-
byltingarmenn heföu veriö búnir
aö ná tökum á stjórn Nagys. Hann
sagöi aö nú yröi snúiö aftur á
braut kommúnismans en lofaöi
um leiö aö miklar umbætur yröu
geröar innanlands. Þessi tilkynn-
ing kom eins og þruma úr
heiöskiru lofti — Kadar haföi
skyndilega gerst leppur Sovét-
manna og gekk nú erinda þeirra.
Ollum sem til þekktu kom þetta
afar mikiö á óvart, ekki sist Imre
Nagy. Hann leitaöi ásamt nokkr-
um aöstoöarmönnum sinum og
félögum hælis i júgóslavneska
sendiráöinu I Búdapest og
dvaldi þar þangaö til 22. nóv-
ember. Þaö haföi, aö minnsta
kosti var skýrt svo frá, samd
ist milli Júgóslava og Ung-
verja um aö Nagy og menn hans
fengju aö fara frjálsir feröa sinna
og þeim yröi ekkert mein gert. í
þeirritrU yfirgáfu þeir sendiráöiö
en ekki voru þeir komnir Ut er
sovéskir leyniþjónustumenn
komu aövifandi og tóku þá meö
sér. Tilkynnt var aö þeir heföu
farið sjá&viljugir til RUmeniu en
engum tókst aö ná sambandi við
þá. Löngu slöar var tilkynnt að
þeir heföu allir veriö teknir af lifi
sem og Pal Maleter og menn
hans.
Eins og áður sagöi héldu bar-
dagar áfram lengi vel, þótt ekki
væri i stórum stil. Mörg hundruö
þúsund flýöu vestur á bóginn og
margir voru fluttir I fangabUöir i
Sfberiu.Eftir aö Sovétmenn höföu
tryggilega náð öllum völdum I
landinu reyndu verkamannaráöin
aö skipuleggja.verkföll og ýmsar
aörar aögerNr til að fá kröfum
sinum fullnægt og náöu sumu
fram en öðru ekki. Kadar réöi I
upphafi litlu — þaö er hermt aö
hann hafi sagt viö menn sem
komuað finna hann: „Skiljiö þiö
ekki aö þaö er vélbyssa viö bakiö
á mér?” — en smátt og smátt
náöi hann þó tökum á ástandinu
og flest sneri i sama horf og þaö
haföi veriö fyrir uppreisnina.en
Kadar er enn viö völd sem kunn-
ugt er. Að sönnu eru lifskjör I
Ungverjalandi nú talin vera
skárri en i Austantjaldslöndunum
almennt og tjáningarfrelsi er
nokkuö en Ungverjar fengu ekki
þaö frelsi sem þeir vildu, þeir
fengu ekki aö ráöa ráöum sinum
sjálfir. Atján ára stúlka sem tók
virkan þátt i uppreisninni sagöi
eftiraö hafa flúiö til Vesturlanda:
„Við vildum frelsi en ekki þægi-
legt li'f. Þó okkur myndi skorta
brauö og aörar nauösynjavörur,
þá vildum viö frelsi. Viö unga
fólkiö, vorum alin upp innan um
lygar. Viö vorum sifellt aö ljúga.
Þaö varekkitilheilbrigö hugsun i
okkur vegna þess að slikt var
jafnóöum kæft i fæöingu. Viö vild-
um frelsi til aö hugsa...”
—ij.tök saman
þjóöina gegnum erfiðleikana
heföi hann veriö lagöur niöur en
annar flokkur stofnaöur í hans
stab, Sósíaliski verkamanna-
flokkur Ungverjalands — i raun
sam i flokkurinn meö ööru nafni —
og þann sama dag lýsti Imre
Nagy yfir þvi aö Ungverjaland
myndi segja sig úr Varsjár-
bandalaginu og lýsa yfir hlut-
leysi. Hvorki mára né minna.
FórNagy fram á það viö Samein-
uðu þjóöimar að þær ábyrgðust
hlutleysi landsins. Fréttir voru nú
farnar að berast af liösflutning-
um Sovétmanna og ungverska
stjórnin þurfti lifsnauösynlega á
einhverjum stuöningi aö halda.
Sameinuöu þjóöirnar önsuöuhins
vegar engu og ekki heldur ööru
ákalli frá Nagy daginn eftir. 1
staöinn fór Dag Hammarskjöld,
aöalritari S.Þ., til Egyptalands,
þar sem Bretar, Frakkar og
Israelar áttu I höggi við Egypta
og hafa margir túlkaö þaö sem
hugleysi frá hendi Hammar-
skjölds aö hann skyldi ekki fre-
mur fara til Ungverjalands þar
sepi þörfin var miklu brýnni. Allt
um þaö fengu Ungverjar engin
svör.
Andrúmsloftiö var létt i Búda-
pest fyrstu dagana I nóvember.
Menn héldu að nú væri betri tim-
ar i' vændum og hlökkuöu til aö
byrja nýtt lif I nýju Ungverja-
landi. En leiðtogar landsins vissu
aö draumurinn gat snúist I mar-
tröö og var á góöi leið meö aö
gera þaö. Þeir áttu i löngum og
ströngum viðræðum viö sovéska
sendiherrann i Búdapest og
sovéska hershöföingja um brott-
flutning sovéskra herdeilda út úr
Ungverjalandi,vissu um leið að
nýjar hersveitir streymdu
stööugt inn i landiö og voru aö slá
hring um allar borgir og alla
mikilvæga staöi. Sendiherra
Sovétrikjanna i Búdapest haustiö
1956 hét Andrópov — hann er nú
yfirmaöur K.G.B.
Sovéskir
skriðdrekar
gera árás
Þann 3. nóvember gerðist þaö
að þeirstalinistar sem eftirvoru i
rikisstjóm Nagys sögöu af sér
embættum og menn úr öðrum
flokkum tóku sæti I þeirra staö.
Pal Maleter varö nú varnarmála-
ráöherra og hann stjórnaði
samningaviðræðum viö sovésku
hershöföingjana en jafnframt
fóru bæöi Nagy og Kadar á fund
sovéska sendiherrans og þaö oft-
ar en einu sinni. Janos Kadar
virtist ekki siöur ákafur en Imre
Nagy i aö hindra afskipti Sovét-
manna, sagt er aö hann hafi
sem uppreisnin var hörmuð en i
gegn skein samúö meö málstaö
uppreisnarmanna. Var i yfirlýs-
ingunni lofað gagngerum umbót-
um, undir eins og bardögum slot-
aöi, og uppreisnarmönnum var
lofaö uppgjöf saka. Þá var þar
kveðiö á um aö sóvéskt herliö
skyldi á brottúr landinu og sam-
skipti Ungverjalands og Sovét-
rikjanna eftirleiöis aöeins fara
fram á algerum jafnréttisgrund-
velli.
Loks var lýst yfir stuðningi við
byltingar — og verkamannaráö
sem sprottiö höföu upp um allt
landiö á örskömmum tima og
launahækkunum heitið. Þessi
byltingar- og verkamannaráð
■ „öryggislögreglan” AVH var hötuö af þorra þjóðarinnar, enda var hún
sek um hin verstu grimmdarverk. Þegar Ungverjar fengu tækifæri til — I
uppreisninni — hefndu þeir sin álika grimmilega. Tveir uppreisnarmanna
ganga frá unnu verki.
um félögum sinum, og varpað i
fangelsi aö undirlagi Rakosis.
Hann var siöan látinn laus i fyrri
stjórnartið Imre Nagys og er
Rakosi sagöi af sér i júli ’56 höföu
hann og nokkrir fleiri sem taldir
voru „miðjumenn” i kommún-
istaflokknum tekið sæti i stjórn-
málanefnd flokksins, „Pólitbúró-
inu”. Nú var hann orðinn flokks-
formaður og þaö voru tiltölulega
hófsamir menn, hann og Nagy,
sem fóru mtí) stjórn landsins.
Fyrstu dagana eftir aö þeir
tóku viö fordæmdu þeir eigi aö
siöur uppreisnarmenn og skipuöu
þeim aö hætta bardögum hiö
bráöasta. Nagy varö þó smátt og
smáttljóst aðekkiyrði aftur snú-
ið, ungverska þjóðin væri með
uppreisninni aö lýsa vilja sinum
til mjög svo róttækra breytinga
ogþeimbreytingum var hann sið-
ur en svo afhuga. 26. október
sendi miöstjórn kommúnista-
flokksins frá sér yfirlýsingu þar
settu mikinn svip á ungversku
uppreisnina enda voru verka-
menn ráðnir i aö staöfesta yfirráð
sin yfir framleiöslutækjunum, fá
bætt kjör og aðbúnaö, jafnframt
þvi sem þeir tóku þátt i baráttu
menntamanna, stúdenta og
annarra fyrir stórauknum mann-
réttindum og almennum úrbót-
um.
Gálgafrestur
Þann 28. október var fyrir-
skipaö vopnahlé i landinu milli
uppreisnarmanna og Sovét-
manna. Imre Nagy lýsti þvi enn
yfir að sovéskt herliöyröi aö hafa
sig á brott úr landinu og upplýsti
hann að hin illræmda „öryggis-
lögregla” AVH yröi leyst upp.
Vakti þaö mikinn fögnuö meö
Ungverjum og næstu daga var
mikiö um hefndaraögeröir gegn
AVH-mönnum.
Byltmgarráð
spretta upp
25. október réðust sovéskar
hersveitir að mannfjölda viö
þinghús Búdapest og drápu
mikinn fjölda þeirra sem mót-
mæltu stjórninni og Ihlutun
Sovétmanna. Eftir þaö blossaöi
upp slik reiöi aö sýnt var aö ná
þyrfti einhvers konar samkomu-
lagi við uppreisnarmenn. Erno
Gerovarvikiö úr embætti flokks-
leiðtoga en ihans staö kom Janos
Kadar. Kadar haföi veriö i
forystusveitkommúnista i fjölda-
mörg ár en áriö 1951 haföi hann
verið handtekinn, ásamt nokkr-