Tíminn - 25.10.1981, Blaðsíða 19

Sunnudagur 25. oktdber 1981
19
VISTASKIPTI
— Kafli úr „Möskvum morgundagsins” eftir Sigurð A. Magnússon
„Möskvar
morgun-
dagsins”
p Fáar bækur hafa fengiö jafn-
mikið lof hér á Islandi hin siðari
ár og „Undir kalstjörnu” eftir
Sigurö A. Magnússon, sem út kom
fyrir nokkrum árum. Hvort-
tveggja var aö Siguröur lýsti vel
og einlæglega umhverfi sögunnar
— „fátækrahverfinu” Pólunum —
og svo hitt aö bókin var mjög vel
skrifuð og yfir henni sérkennileg-
ur og hugþekkur blær. Þó sagan
væri aö nafni til skáldsaga duldist
engum aö Siguröur byggöi i
veigamiklum atriöum á sinni eig-
in bernsku. Nú i haust eöa vetrar-
byrjun kemur út framhald „Kal-
stjörnunnar” en alls mun Sigurð-
ur hafa þrjár bækur I huga — þri-
leik. Heitir þessi bók „Möskvar
morgundagsins” og tekur upp
þráöinn þar sem fyrri bókinni
sleppti. Hér birtum viö einn kafla
úr bókinni...
■ Daginn eftir kom annar eftirlits-
maöurinn i svörtum bil og sótti okkur syst-
kininfjögur.en litla kúthaföi veriö komiö i
fóstur hjá einni systur Mörtu strax og hún
fór á Hæliö. Hann var tæpra þriggja ára
gamall, Brói nýoröin sjö Systa átta, Lilli
nlu og ég tiu ára. Viöhöföum verið rækilega
skrúbbuö i þvottabalanum kvöldiö áöur og
pabbi veriö óþarflega haröhentur viö þaö
verk, enda var hann alls óvanur þvilíkum
aögeröum. Viö vorum þvi að okkar hætti
tárhrein á skrokkin en larfana sem viö
vorum I haföi ekki unnist tóm til aö þvo eða
stagla. Pabbifylgdi okkuraöbilnum og var
augsýnilega hrærður þvi hann var orðfár
og skammaðist ekkert við eftirlitsmanninn,
þrýsti okkur fast aö sér i kveðjuskyni og
snéri sér undan þegar billinn rann af stað.
Ég horfði á hann útum afturrúðuna og fann
sárt til meö honum þarsem hann lallaði al-
einn heim i tómt húsið.
Billinn ók sem leiö lá út Laugarnesveg,
niöur Laugaveg og gegnum bæinn. Þaö var
löng leiö og viö sátum i aftursætinu döpur
og þögul sem gröfin. Eftirlitsmaöurinn sat
hjá bilstjóranum og reyndi viö og viö aö
fjörga okkur meö vingjamlegum oröum
eöa hnyttilegum athugasemdum, en hafði
ekki erindisem erfiöi. Viö vorum lokuö inni
okkar eigin hugarheimi og höföum ekki
sinnu á þvi sem maöurinn var aö segja,
heyröum þaö varla. Ég var með hugann hjá
pabba sem nú sat einn heima og haföi ekki
annan félagsskap en hestana. Þeir yrðu
honum i öllu falli huggun.
Viö erum komin gegnum bæinn og viö
blasir hafiö á hægri hönd en Akrafjall
handanviö þaö. Þetta eru mér óþekktar
slóöir. Ekiö er um stund framhjá strjálum
húsum uns billinn staönæmist fyrir framan
hvitt steinhils á háum grunni. Steintröppur
meö hvitu steinhandriði eru utaná húsinu
og liggja uppá hæöina, en undir þeim er
inngangur I kjallarann. titá tröppurnar
kemur ung og hæglát kona, búlduleit og
rjóö i kinnum, heilsar okkur alúölega og
leiöir okkur inn I húsiö. Hún kvaöst heita
Gyöa og veita barnaheimilinu forstööu. Allt
fashennar bervitni festuog innri ró. Þegar
viö göngum i borösalinn kemur eldabuskan
i flasið á okkur innanúr ddhúsi brosleit og
geislandi af lifsorku, heilsar okkur hjartan
lega og kveöst heita Inga. Hún er talsvert
eldri en Gyöa. I matsalnum er hópur
krakka á ýmsum aldri, mestmegnis
stelpur, sem viö erum kynnt fyrir hópnum
meö þeim oröum aö hér séu komin fjögur
systkini sem ætli aö dveljast á barnaheim-
ilinu i vetur, en viö litum hvert á annaö og
liöur ömurlega frammifyrir öllum þessum
starandi augum. Stærsta stelpan, sem
sýnist vera á fermingaraldri, tekur sig útúr
hópnum og heilsar okkur öllum glaölega
með handabandi. Hún er ófeimin og mál-
gefin og segist heita Rósa. Ég finn hvernig
óþvinguö og hispurslaus framkoma hennar
hrekur burt kviðann sem hefur nagaö mig
innan siöan viö fórum aö heiman.
Eftir aö Gyöa hefur sýnt okkur hæöina
leiðir hún okkur niöri kjallarann sem er
náttból krakkanna. Okkur bræðrunum er
ætlaö sameiginlegt herbergi, en Systa á aö
sofa meö þremur stelpum I herberginu viö
hliöina. Rúmin eru mjúk og þægileg viö-
komu, rúmfötin tandurhrein og allt innan-
stokks eins snyrtilegt og veröa má. Hér er
regla á öllum hlutum og ég finn nýja
öryggiskennd i þessu vistlega heimkynni.
Kannski á okkur eftir aö liöa bærilega
þráttfyrir allt.
Þegarbúiöer aökanna húsiö hátt og lágt
er fariö með okkur i útihús sem einhvern-
tima hefur veriö hlaöa, háreist timbur-
bygging klædd bárujárni og tvær hæöir.
Uppá efri hæöina sem er undir súö liggur
skáhallur handriöslaus tréstigi, en þungur
timburhlemmur lokar stigaopinu. 1
útihúsinu er urmull allrahanda leikfanga
enda una börnin hér viö leiki þegar ekki er
veöur til útileikja segir Gyöa til skýringar.
Ég kann þvi betur viö Gyöu sem ég
kynnist henni nánar. Hún er mildilega
ströng viö bömin, sýnir þeim hlýju og
samúö, reynir aö halda uppi aga og reglu,
en beitir yfirleitt aldrei hörku. Hún hefur
lágan og þýöan málróm og einkennilega
fjarræntaugnaráö. Seinna kemstég á snoö-
irum aö hún er alin upp i Islendingabyggö-
um vestanhafs sem gerir hana i minum
augum merkilegri en aörar konur sem ég
hef kynnst.
Inga eldabuska er á margan hátt and-
stæöa Gyöu og þó kannski enn geöfelldari
manneskja. Hún er ljós yfirlitum og
snoppufriö, hástemmd, hláturmild, létt i
lund og skiptir ekki skapi nema á mánu-
dögum. Hvell hlátrasköil hennar bergmála
i sifellu um húsiö og vekja ánægjulegan
titring i loftinu. Hún er einlægt aö rifja upp
dansleiki og ráögera nýjar skemmtanir og
talar um karlmenn og samskipti sin viö þá
af hreinskiini sem iðulega fær forstöðu-
konuna til aö skipta litum.
Börnin á heimilinu eru ákaflega
sundurleit. Rósa er elst og framtakssöm-
ust, i rauninni ókrýnd drottning hópsins.
Aðrar stelpur eru hljóölátar og ófram-
færnar og svipað má segja um strákana
sem allir eru yngri en ég. Börnin eru fá-
töluö og einhvemveginn þrúguö. t hópnum
er enginn gáski eöa kátina, miklu fremur
leiöi og þögul þjáning, enda eiga mörg
börnin um sártaö binda. Rósa sker sig úr f
öllu tillitá, er opinská og glaðvær og glettist
gjarna viö Ingu: þær eiga skap saman.
Okkur Rósu veröur fljótlega vel til vina
þráttfyrir aldursmuninn og hún segir mér
feimulaust af högum sinum. Hún er hing-
aö komin afþvi foreldrar hennar ráöa ekk-
ert við hana Hún var sótt úti erlent skip f
Reykjavikurhöfn og fhitt hingaö nauöug, en
hún kann betur viö sig hér en heima hjá
sér: þar er alltaf verið að ragast i henni.
Svo fær hún aldrei aö vera I friöi fyrir
frænda sinum sem er ruddi og reyndi einu-
sinni aö nauöga henni, en þá kom mamma
hennar aö þeim og húöskammaöi hana
fyriraöreyna aö koma móöurbróöur sinum
til viö sig. Rósa hlær hryssingslega þegar
hún segir frá þessu, en ég fer hjá mér og
veit ekki hvort ég á aö hlæja eöa
hneykslast. Siðan hún kom á barnaheimiliö
fyrir hálfu ári hefur henni tvisvar tekist aö
stinga af, en var i bæöi skiptin gripin af lög-
reglunni útl skipum endaþótt sjóararnir
hafireynt aö fela hana. Næst ætlar hún sér
aö leika á lögguna og eiga stefnumót i landi.
Hún veit um staö þarsem þeir geta ekki
gómaö hana. En kannski er best aö fá sér
bara islenskan kærasta, segir hún meö
eftirhyggju.
Nokkru eftir aö viö systkinin komum á
barnaheimiliö var komiö þangaö meö
stelpu sem var i'viö yngri en Rósa og miklu
fóngulegri. Mér þótti hún samt fyrst og
fremst brjóstumkennanleg og rann út til
hennar I orðlausri samúö sem blandaöist
aödáun á frlöleik hennar. Sjálf virtist hún
ekki hafa minnstu hugmynd um útlit sitt.
Hún var dul og þögul sem steinninn, stökk
aldrei bros né yrti aö fyrra bragöi á nokk-
um krakkanna. Einmanalegra barn haföi
ég aldréi fyririiitt. Þegar ég reyndi einu-
sinni aö fitja uppá samtalihorföi hún á mig
úr mflrium fjarska og sneri sér siðan undan
meö sársaukaviprur kringum munninn.
Kannski stafaöi fálæti hennar og þögull
harmur af reynslunni sem hún varö fyrir
kvöldiö sem hún kom á barnaheimilið. Þá
var hún klædd úr hverri spjör niöri kjallara
aö okkur ásjáandi fötunum hennar vöölaö
saman og fleygt I miöstöövarofninn. Þvi-
næst var hún þvegin hátt og lágt og einhver
daunillur vökvi borinn I háriö á henni
meöanþaö varkembtmeö lúsakambi. Inga
stóö fyrir þessum hreinlætisaögeröum og
gaf ööruhverju frá sér þunga stunu þegar
hún sá lúsamergöina sem kom i' kambinn.
En svo greip hana galsi og hún sönglaöi
fyrirmunni sér: Þar er lús sem leitaö er og
bitur sárt sé hún soltin.
Égfylgdist með þessu einsog helgiathöfn
og fann hvernig hjartaö bálaöist af hlut-
tekningu meö yndisfagurri stúlkunni sem
kom mér fyrir sjónir eins og prinsessa I
álögum. Þaö greip mig næstum ómótstæöi-
leg löngun til aölæöast aö henni, svipta burt
álagahaminum og sjá hana brosa framani
mig. En hún brosti aldrei, ekki einusinni
þegarhún steig fram einsog ný manneskja,
þveginog kembd Itandurhreinum kjól. Hún
varö þvertámóti fálátari og daprari en
nokkurntima fyrr einsog siöasti neisti fal-
innar vonar heföi veriö slökktur I baövatn-
inu þettakvöld. Ég komst aldrei i kallfæri
viö hana og viö vorum alla tlö einsog gestir
frá ólfkum sólkerfum undir einu og sama
þaki.
Systa eignaöist fljótlega vinkonur I hópn-
um og lék ser við þær en viö bræðurnir vor-
um afskiptir og héldum hópinn á barna-
heimilinu. 1 nágrenninu voru nokkrir
strákar á svipuöu reki sem viö lékum
stundum viö þegar viö áttum fristundir og
máttum vera úti. Helsti vettvangur leikj-
anna voru trönur I grennd viö Haga þarsem
þurrkuö var skreiö. Viö vorum allir sólgnir
i þetta hnossgæti og fórum I ránsferöir þeg-
arsvo barundir.enáttum Ihöggi viö vökul-
an og óvæginn vaktmann sem elti okkur
miskunnarlaust ef hann haföi pata af
feröum okkar og var ekki banginn viö aö
veita okkur ráöningu ef hann náöi i rass-
gatiö á okkur. Stóö okkur ógn af þessum
haröjaxli sem leikiö haföi nokkra okkar
grátt en fundum lika rikulega til spennunn-
ar sem var þvi samfara aö etja kappi viö
harðskeyttan andstæöing.
I nágrenninu bjó listmálari sem nokkur
ljómi stóö af. Sonur hans var einn leik-
bræöranna, geöþekkur og kappsfullur
strákur sem skrollaöi einkar skemmtilega
og sagöi brandara semfengu sérkennilegan
blæ af mállýti hans. I ööru húsi bjó skáld
sem átti marga stráka á ýmsum aldri
ásamtsvartbrýndri dóttur sem þótti falleg,
enþau systkinlögöu ekkilag sittviö krakka
af barnaheimilinu. I húsinu næst okkur bjó
læknir og áttitvö börn um fermingu. Piltur-
inn var dæll og tók iöulega þátt i brellum
okkar.einkanleg ef Rósa var nærstödd. Um
skeiö geröist sá grunur áleitinn aö hann
væri sá kærasti sem Rósa taldi vera
þrautalendinguna i feluleiknum viö lög-
regluna. I þarnæsta húsi bjó fólk sem mér
stóö heldur stugguraf þó þaö væri i vinfengi
viö fööur minn, sem ég vissi reyndar ekki
fyrren löngu siöar.Húsmóöirin stórkona og
bosmamflril, svört á brún og brá og heföi
getaö veriö sigaunadrottning vegna skart-
girni sinnar, hún bjó meö manni sem var
allmiklu yngri en hún og átti ekki börnin
þrjú sem voru á heimilinu. Fór misjafnt orö
af þessari framandlegu konu enda átti hún
litskrúöuga fortiöog haföi viöa komiö viö á
verstöövum umhverfis landiö og var ekki
einhöm. Lá þaö orö á aö hún væri hvinnsk
og heföi syni sina tvo sem stálpaöir voru til
aö draga i búið. Svo mikið er vist aö þeir
komustbáöirundir mannahendur og átti sá
yngri of11 brösum viö lögregluna og sat inni
langtimum saman. Hann var glæsimenni á
velli og viömótsgóöur, en haldinn einhverri
kynlegri óeirö og skapbrestum sem geröu
honum lifshlaupiö I meira lagi brösótt. Má
vera aö sögusagnir um þá bræöur og
móöurina hafi veriö ýktar en okkur stóö
veruleg ógn af þeim, einkum eftir aö
skyggja tók. Yngri systir bræöranna var
afturámótihvers manns hugljúfi og haföi á
sér gott orö.
Ef ég man rétt bjó i sama húsi og þessi
brokkgenga fjölskylda sá maður sem
sagöur var sterkastur á Islandi og nefndi
sig Úrsus. Sá ég hann aldrei I holdinu á
þessu skeiöi og veit ekki fyrir vist hvart
hann var á landinu, en kona hans og börn
voru nágrannar okkar og börnin leikfélag-
ar. Úrsus hitti ég mörgum árum seinna á
erlendri grund og komst ekki hjá aö rabba
viö hann á gullaldarmáli sem var honum
tamara en aörar tungur.
Þannig var hiö nýja umhverfi I mörgum
greinum frábrugöiö þvi sem viö áttum aö
venjast á heimaslóö. Þaö bjó yfir eigin töfr-
um og ýmsum möguleikum sem vafalaust
heföi máttnýta til frjórrar dægradvalar en
hængurinn var sá aö ég var löngum meö
hugann viö heimahagana og liföi I þeirri
hvikulu von aö Marta mundi hressast og
safna okkur til sin aftur.