Tíminn - 08.11.1981, Blaðsíða 9

Sunnudagur 8. nóvcmber 1981
Verðbolgan stendur í
vegi orkufreks iðnaðar
■ Þaö má fullyröa, aö fyrsta
skrefiö til aö koma hérlendis á
fót svokölluöum orkufrekum
iönaöi hafi verið stigið af Her-
manni Jónassyni, þáverandi
forsætisráöherra, þegar hann
fól Sigurði Jónassyni aö athuga
möguleika á þvi að koma hér
upp áburðarverksmiðjuog sem-
entsverksm iöju.
Þetta geröist i tið vinstri
stjórnarinnar á árunum 1934^-
1937, þegar heimskreppan
mikla var i' algleymingi. Samt
rikti sá stórhugur hjá ráða-
mönnum þjóöarinnar, aö hún
gæti orðið þess megnug að koma
upp stórfyrirtækjum eins og á-
burðaverksmiðja og sements-
verksmiðja voru þá.
Athuganir Sigurðar Jónasson-
ar leiddu i ljóst, að það gæti
reynzt hagkvæmt að ráðast i
þessi fyrirtæki. Af framkvæmd-
um varð þó ekki að sinni þvi aö
heimsstyrjöldin hófst nokkru
siðar.
Nýsköpunarstjórnin svo-
nefnda, sem fór með völd á ár-
unum 1944-1946, hafði ekki á-
huga á þessum málum.
Það var fyrst eftir að Fram-
soknarflokkurinn komst i rikis-
stjórn 1947, að aftur var hafizt
handa með þessar fyrirætlanir
og þeim hrundið i framkvæmd.
1 samræmi við þá upphaflegu
forustu um orkufrekan iðnað,
sem hér er lýst, hefur Fram-
sóknarflokkurinn verið þvi
fylgjandi að slikur iðnaður yrði
efldur eftir þvi, sem aðstæður
og efnahagur leyfðu.
Andstaða hans gegn álbræðsl-
unni á si'num tima, byggðist á
því, að hún var eign útlendinga
og undanþegin islenzkum lög-
um. Orkuverðið, sem samið var
um upphaflega, var einnig allt
of lágt.
Það hefur jafnan verið af-
staða Framsóknarflokksins, að
slik fyrirtæki ættu ekki að vera
mjög stór, þvi að ella yrði erfitt
að dreifa þeim um landið án
byggðaröskunar.
Einn tilgangurinn með slikum
fyrirtækjum ætti að vera sá að
rila byggð sem viðast um land.
Fyrirtæki á borð við járnblendi-
verksmiöjuna geta verið hag-
stæö frá þessu sjónarmiði.
Margháttaður
undirbúningur
Eins og kunnugt er, samykkti
siðasta Alþingi lög um stórfelld-
ar orkuvirkjanir á næstu 12-15
árum. Ef hægt verður að fram-
fylgja þeirri áætlun, eykst orku-
framleiðslan svo mikið á næstu
árum, að veruleg þörf verður
fyrir aukningu orkufreks iðnað-
ar á þessum tima, ef nýta á hina
auknu orku til fulls.
Rikisstjórnin hefur þvi látið
hefjast handa um athugun á
ýmsum möguleikum til að koma
upp nýjum orkufrekum iðnaði.
Athugun þessi hefur m.a. náö til
kisilgúrverksmiðju á Reyðar-
firði, magnesiumframleiðslu á
Reykjanesi, stækkunar Grund-
artangaverksmiðjunnar, þess
að loðnubræðslurnar noti raf-
orku i stað oliu, natriumverk-
smiðju, sem t.d. yrði reist i Þor-
lákshöfn, iðjuvers á Akureyri,
stálbræðslu, sjóefnaverksmiðju
og sykurhreinsunarverksmiöju.
Samanlagt myndu þessi fyrir-
tæki ef tfl framkvæmda kæmi,
nota um 2900 Gwh/á ári, eöa
sem nemur allri orkuaukning-
unni, er fengist til orkufreks
iðnaðar við byggingu hinna
fyrirhuguðu orkuvera.
Ef til vill mun ekki þykja
hyggilegt að ráðast i þessi fyrir-
tæki öll í einu. Ýms önnur koma
■ Rafbræðsluofninn I Grundartanga (Tfma-niynd: Róbert).
einnig til greina, en hafa verið
minna athuguð.
Það hefur þannig verið unnið
og verður unnið að þessum mál-
um af fullu kappi. Tillaga
stjórnarandstæðinga um skipun
nefndar i þessu sambandi er þvi
alveg út ihöttog ekki til annars
likleg en að tefja fyrir.
Verðbólgan er
þrándur í götu
Sennilega verður ýmsum af
þessum fyrirtækjum ekki komið
upp, nema meö einhvers konar
samvinnu við útlendinga, bæði
hvað snertir fjáröflun og mark-
aðsöflun.
Ti'minn til samninga við er-
lenda aðila um þessi efni er
langt frá þvi að vera hagstæður
um þessar mundir. Vegna
kreppuástands i heiminum er
nú viða samdráttur i orkufrek-
um iðnaði. Sums staðar hefur
rikið orðið að koma slikum
fyrirtækjum til aðstoðar með
beinum styrkjum, t.d. i Bret-'
landi, Belgiu og Frakklandi.
Hætta er talin á þvi, aö þetta á-
stand geti versnað enn um sinn.
Meðan svo horfir má gera ráð
fyrir, að fyrirtækiséu ófús tilað
leggja i aukna fjárfestingu i
þessum greinum.
Aðstaða til langtimasamn-
inga er þvi sennilega óhagstæð
eins og sakir standa, en reikna
verður með þvi, að það geti
breytzt og samningsstaðan
verði þá auðveldari.
Annað kemur hér jafnframt
til greina, sem er ekki siöur al-
varlegt en þaö snertir Islend-
inga sjálfa. Meðan verðbólgan
er jafn mikilog hún er nú, þrátt
fyrir niðurtalninguna á þessu
ári, er ekki álitlegt að fjárfesta
hér i stærri fyrirtækjum, hvort
heldur sem það er gert i sam-
vinnu viö útlendinga eða af ís-
lendingum einum.
Verðbólgan er nú tvimæla-
laust mesti þröskuldur i vegi
þess, að hægt sé með sæmilegu
móti að auka crkufrekan iðnað á
Islandi. Þeir, sem tala nú mest
um orkufrekan iðnað, en blása
jafnframt að glóðum verðbólg-
unnar meina litið með þvi, sem
þeireru að segja um áhuga sinn
á orkufrekum iðnaði.
Orkusala eða
orkunýting
Guðmundur G. Þórarinsson
alþm. ritaði athyglisverða grein
um orkumál i siðasta þjóðhátið-
arblað Timans. 1 upphafi grein-
arinnar eru færð rök að því að
hagnýting orkulindanna verði
meginverkefni þjóðarinnar
næstu áratugi. Það geti þvi haft
grundvallaráhrif hvernig að þvi
verki verði staðið.
Sfðan er vikið að mismunandi
afstöðu stjórnmálaflokkanna til
þessa máls. Um það efni farast
greinarhöfundi m.a. þannig
orö:
„Sjálfstæðisflokkur og Al-
þýðuflokkur hafa lagt meginá-
iherzlu á að hið fyrsta verði
gerðir samningar við erlend
ístórfyrirtæki um orkusölu.
bessirflokkar hafa talið jafnvel
háskalegt, að Islendingar eigi
sjálfir i kostnaöarsömum iðn-
fyrirtækjum, sem nýta orkuna.
Slik stefna hefuri för með sér
að nokkur erlend stórfyrirtæki
eigi hér miklar verksmiðjur,
greiða fyrir orkuna og veita
nokkrum tslendingum vinnu, en
arður af fýrirtækjunum renni að
ööru leyti Ut úr landinu.
Þessi stefna er alveg vafa-
laust háskaleg.
Litum á Kanada, Kanada er
íiuðugt af orku og hráefnum.
Bæði orkulindir og hráefnanám-
ur eru þar viða nýttar af erlend-
um stórfyrirtækjum, sem
greiða fyrir orkuna og veita
Kanadamönnum vinnu, en arð-
ur og afskriftir fara út úr land-
inu.
Árangurinn er sá, að Kanada,
sem notar liklega mesta orku
pr. ibúa allra landa, hefur lágar
þjóðartekjur miðað við þau
lond, sem við viljum helzt bera
okkur saman við.
Með þeirri stefnu, sem Sjálf-
stæðisflokkur og Alþýðuflokkur
hafa haft, verður Island fremur
orkusöluland, þar sem erlend
stórfyrirtæki hafa vaxandi áhrif
á atvinnulif og þar meö þjóölif
allt.
Það má aldrei verða. Þá er
illa haldið á spilunum.
Orkusala er þvi ekkert skyn-
samlegt markmið sem slfkt.
Hagnýting orkunnar er auðvitað
aðalatriðið.
Viðhorf Alþýðubandalags
hafa hins vegar verið að virkja
hægt og þar hefir gætt fordóma,
sem geta haldið niðri lifskjörum
i landinu.”
Afstaða Fram-
sóknarmanna
Guðmundur G. Þórarinsson
vikur siðan að afstöðu Fram-
sóknarflokksins og segir:
„Framsóknarmenn hafa á
flokksþingum sinum lagt
megináherzlu á meirihluta
eignaraðild íslendinga að fram-
leiðslufyrirtækjum i orkufrek-
um iðnaði. Framsóknarmenn
it-bgja áherzlu á að hagnýta
orku landsins þannig og gera
það eins hratt og frekast er unnt
með skynsamlegum hætti.
Helztu mótbárur andstæðinga,
Framsóknarflokksins hafa ver-
ið, að við munum ekki hafa bol-
magn til að byggja iðjuver sjálf-
ir, þvi fylgi of mikil áhætta, við
höfum ekki næga tækniþekkingu
og getum ekki ráðið við
markaðsmálin”.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar
Greinarhöfundur hrekur
þessar mótbárur og tekur jafn-
framt fram að framsóknar-
menn séu ekki mótfallnir sam-
vinnu við útlendinga um þessi
mál og eignaraðild þeirra að
vissu marki.
Minni fyrir-
tækin
Þótt unnið verði að þvi að
auka orkufrekan iðnað, má ekki
gleyma minni iðnaðarfyrirtækj-
unum og hinum hefðbundnu at-
vinnuvegum, landbúnaði og
sjávarútvegi.
Landbúnaöurinn veröur alltaf
mikilvægur fyrir fæðuöflun
landsmanna og vissar iðngrein-
ar. Sjávarútvegurinn mun lengi
enn halda áfram að vera sú
undirstaða, sem þjóðarbúið
byggist mest á. Aukin friðun
mun tryggja vöxt hans og aukn-
ingu fiskiðnaðarins. Það er
fávitahjal, þegar talað er um,
að atvinnumöguleikar sjávarút-
vegs og fiskiðnaðar hafi verið
nýttir til fulls
Minni iðnfyrirtæki og meðal-
stór hafa lika áfram miklu hlut-
verki að gegna. ólikir flokkar
hafa nýlega komizt til valda i
Frakklandi og i Noregi. Það er
hins vegar sameiginlegt með
þeim báðum, að þeir leggja
mikið kapp á eflingu slikra
fyrirtækja.
Litlu fyrirtækin og meðal-
stóru fyrirtækin hafa tyo kosti.
Þau skapa möguleika fyrir
framtak margra. Þau skapaJ
fleiri atvinnutækifæri en stór-
iðjan. Yfirleitt hafa þau svo
staðið sig betur i efnahags-
kreppunni aö undanförnu en
stóru fyrirtækin.
Islendingar mega gjarnan
minnast þess, að á áratugunum
1960-1980 fjölgaði ibúum lands-
ins um 52 þúsund, án þess að
teljandi stóriðja eða atvinnu-
leysi kæmi til sögunnar. Það var
að þakka framtaki hinna
mörgu, einstaklinga og félaga,
sem ruddu aukinni atvinnu
braut. Þennan framtaksanda
þarf að styrkja og efla áfram
við hlið stóriðjunnar.