Tíminn - 08.11.1981, Blaðsíða 16

16
* *
'uwiÁClt

ÚtiHm

Fæst í hljómpiötuverslunum um land allt.
FALKIN N
Suðurlandsbraut 8 - Sími 84670
Laugavegi 24 - Simi 18670 Austurveri - Sími 33360
jí'SS'i*
Sunnudagur 8. nóvember 1981
Sunnudagur 8. nóvember 1981
ISÍ'ISSSí
Af
geðveiki
og
geð-
sjúkrahúsum
Frakklandi
Kaffihús við
Götu heilsunnar
Oti aftur þurftum viö enn, á
leiðinni á kaffihiís, að leita skjóls
fyrir rigningu og lentum inni á
Móttökudeildinni. Þar eru veggir
og hurðir bólstruð. Tveir
verðandi sjilklingar voru ný-
komnir: kona sem fannst ekki og
hafði engan farangur, og karl
með fleiri töskur og poka, sem sat
bljúgur inni i litlu herbergi með
hurðina ihálfagátt— eins og fölk
biður áskrifstofu þegarsá sem er
aö afgreiðaþarfað skreppa frá að
sækja stimpil. Sjálfur var hann
skrifstofumannslegur og vel til
fara, nema hann hafði klætt sig
upp i tilefni dagsins. Oti á gangi
sást stúrið skrifstofufólk og til
ungra hjiikrunarkvenna sem eru
þama margar og mikið meðfram
og sem hluti af námi þvi sem m ið-
ar aö hjiikrun og gæslu geðveikra
og tekur þrjú ár. Svo til allt
starfsfólk er þannig menntað —
flest konur. Læknar og salfræð-
ingareru hinsvegar að meirihluta
karlar.
Frá Móttökunni lá leið okkar i
kaffihUs sem er í næstu götu,
,,Götu Heilsunnar”, og hefur
flesta viðskiptavini sfna frá
sjúkrahúsinu: sjUklinga og
starfsfólk. Þar sátum við á fjórða
tima meö kaffi og bjór, ég fylgdi
henni heim rúmlega klukkan sex.
Geðgæsla
íFrans
Það erekki auðveltaö átta sig á
ástandi geögæslu hérlendis. Ar-
lega leita fleiri milljónir til lækna
og fræðinga með geöræn vanda-
mál sín, og um 250 þús. manns
leggjast inná sjúkrahús og hæli —
flestiraffúsumog frjálsum vilja,
og halda þá sjálfsforræði og eru
frjálsir ferða sinna aö mestu
leyti, sumir fyrir tilstilli fjöl-
skyldu sinnar eða annars þriðja
aðila, og aðrir aö tilskipan og
skiklcan yfirvalda. Að jafnaði eru
ávallt rúmlega 100 þús. manns á
slikum stofnunum, sem eru á
sjötta hundrað — opinberar og i
einkaeign — og hvar vinna um
3500 læknar og um 70 þús. hjúkr-
unarkonur og -menn. Þó má
segja, að ástandið er slæmt: viö
liggur að allt sé f rusli. Sáilæknis-
þjónusta sú sem fyrir er megnar i
engu að bregðast viö auknum og
breyttum þörfum og kröfum al-
mennings: þróun hennar hefur
verið með öllu eftirlits- og stjóm-
laus i að minnsta kosti siðustu
tuttugu ár: henni hefur litiö sem
ekkert verið sinnt af stjórnvöld-
um,sem hafa veriö nær algerlega
blind á að nokkuð væri aö þangað
til fyrirstuttu. Það kemur enginn
nokkru bættari út af þeim stofn-
unum sem ætlað er að lækna og
lina þau meinsem andann hrjá og
þjaka: þaö er ekkert gert fyrir
fólk þarna, og væri jafnvel ekki
nemailla hægt þó vilji væri fyrir
hendi.
„Hlægilegt,
fáránlegt,
ógeðslegt”
Tökum Evu. Hún er mjög
þunglynd, og getur ekkí búiö ein,
hún vill það ekki og treystir sér
ekki til þess. Það yrði úr þvi ann-
aö sjálfsmorö. Og á meðan hún
biður eftir þvi aö f jölskylda henn-
ar — tveirsynir i Róm og Buenos
Aires, systkini og aðrir ættingjar i
Argentinu — ákveði hvaö eigi að
gera og geri ráðstafanir með
hana svo henni verði mögulegt að
hefja tilveru sina á ný, situr hún
þarna — greind sem hún er og
með fullri vitund um stöðu sina —
innan um fávita og kolruglað fólk
sem fæst er viöræöuhæft. Sú með-
ferð og sú aðstoð sem veittar eru,
eru meira en nöturlegar, hæfileg
orð væru ,,hlægilegt, fáránleg.
ógeðslegt”.
Oftar en einu sinni á dag er út-
býtt pillum, þar sem sérhver
sjúklingur fær sinar tegundir, af
ákveöinni stærð og ákveðinni lög-
un, með ákveðnum litum. Ekkert
er sagt um þaö til hvers hver
þeirra er eða hvernig þær verka.
Tvisvar iviku eöa svo eru fundir
starfsfólks og sjúklinga þar sem
sjúklingar bera hvern annan sök-
um um að hafa stoliö epli, um að
hafa kveikt á náttlampa fram eft-
ir nóttu og þar fram eftir götum.
Reglulega er sérhver sjúklingur
sóttur í viðtal við lækni og tvær
hjúkrunarkonur og látinn tala:
einn.
Hin steinþegja og svara ekki
einu sinni spurningum. Engin
viöbrögð, ekkert samtal: Þögn.
Læknirinnflokkar, nefnir ogskip-
ar niður. Þaö er talaö um sjúkl-
inginn, en aldrei viö hann. 1 dag-
legriönn hefur starfsfólk svo ekki
tóm — þeir fáu sem vilja og hafa
áhuga á — til að sinna einstökum
sjúklingum sérstaklega. Sem
sagt: engin hjálp, enginn sem
hægt er að leita tii og fá hjá alúö,
hlýju og einlægt samband. Sjúkl-
ingurinn er látinn einn um aö liða
illa.
Það er sjaldan að milli þeirra
innbyröis takist vinátta, og þá
óvist að það nægi.Og eins og þessi
einsemd sé ekki nægileg kvöld, þá
erhittekkibetra: aö það er aldrei
friður, aldrei næði. Sjúklingurinn
er aldrei einn. Eva er á herbergi
meö fjórum öðrum konum.Þaö er
sifelldur umgangur og stöðugur
kliður. Flestar stundir er einhver
konan á deiidinni veinandi eða
æpandi. Fyrir nokkru fékk hún
leyfi til að fara inn á eina skrif-
stofu starfsfólks tilaö skrifa bréf
— þvi þaö géra sér allir grein
fyrir þvi að hún er enginn „venju-
legur” sjUklingur: tvivegis
heyrði ég starfsfólk segja ,,þér
eruð sér á parti frú Chiesa” — en
þau forréttindi missti hún er fleiri
konur fóru fram á það sama. Aö-
stæður eru þvi ekki beint vænleg-
ar: aðframkomin og bjargarlaus,
alein og þó aldrei I friöi, innan um
fólk sem ýmist vill ekki tala við
hana eöa getur það ekki.
Gildandi lög
frá 1838
Þvi fer fjarri aö nokkur leið sé
að alhæfa Ut frá dæmi þessarar
konu sem ég var svo heppinn að
hitta og kynnast, fæstir geðsjúkl-
ingareru búnirþvisem hægt væri
að kalla gáfur og yfirvegun, og
aðeinsfáir eru listamenn. En svo
mikiö er ljóst, aö þær hugmyndir
sem tilvist geðsjúkrahúsa eins og
þeim er nú háttað byggir á eru
brenglaöar, rangar og rangsnún-
ar, það fólk sem starfar f þeim er
meira og minna óhæft: reynslu-
lltið, skilningssljótt og áhuga-
laust, og þaö starf sem þar fer
fram er þvimikið til einskis. Eigi
fólk þaðan afturkvæmt — fjórö-
ungur þeirra sem nú eru vistaðir
á slikum stööum hefur verið þar i
yfir tíu ár, og annar fjórðungur
lengur en tvö ár — hefur þaö viö
sama vanda aö striöa og áöur, er
litlu bættara og engu nær.
Nú eru auðvitað til undantekn-
ingar á þessu, og það ekki svo fá-
ar. Mikiðog gottstarf hefur verið
Már Jónsson
skrifar frá París

O
unnið af góöu og fúsu fólki í heppi-
legar höguðum stofnunum og um-
hverfi víðsvegar um landið, og
sumstaðar með góðum árangri.
Allavega, það sem mestu varöar
erað það er á lifi fullt af fólki sem
á við þvflika erfiðleika að etja
gagnvart sjálfu sér og andspænis
öðrum að þaö þarf á verulegri aö-
stoð að halda.
Máliö er að auövelda þessu
fólki og gera þvf kleift aö lifa sem
ánægjulegustu og fyllstu lifi æv-
ina i gegn, og þá sem virtir þátt-
takendur i þvi sjónarspili sem
mannlifið er, en ekki vera til
óþurftar og ama, öðrum til byröi.
Það er engum til góðs aö setja
slikt fólk í gym slu, loka það af og
fela. Eitthvað er hægt að gera og
eitthvaö veröurað gera.Svo mik-
ið er víst, og þess sama sinnis er
núverandi og nýlega skipuö rikis-
stjórn landsins.
Heiibri gðismálaráöherrann,
kommúnistinn Ralite, lýsti stefnu
sinni í ræðu núna 12. október:
Málin væru i ólestri og gagngerra
umbóta væriþörf. Anþess að fara
út i smáatriði — þaö kemur
seinna — sagöi hann nauösyn
bera til þess aö afnumin yrðu lög
frá 1838 varöandi geðsjúka sem
enn gilda aö talsveröu leyti, og
sett ný lög i staðinn sem gættu
frelsis sjúklinga jafnt sem þau
tryggöu aðstoð og meðferð.
Ennfremur að það þyrfti að
halda fram þeirri stefnu svæða-
skiptingar sem mótuö var uppúr
1960 en hefur illa verið framfylgt,
og skipta landinu i 50 þús. manna
einingar sem sérhver hefði
ákveðna og tiltekna þjónustu
fyrir geðsjúka.
„Einn er góður
góður vilji”
Ómögulegt er að segja hvað
verður úr og hvernig muni takast
til, en ljóst er aö ekki verður fariö
að dæmi ftala frá 1978 — sem
nokkur hópur geölækna hér er
hlynntur — aö loka geðsjúkrahús-
um alveg og „sleppa” sjúklingun-
um. Likast til veröur reynt að
draga eins og hægt er saman og
minnka notkun geðsjúkrahús-
anna, ogfrekar lögð áhersla á að
sinna fólki heima fyrir, að koma
upp dagsjúkrahúsum og að minni
hópum sjúklinga veröi auöveldaö
að búa saman innan um annað
fólk og í „eölilegu” umhverfi. Og
svo fram vegis, og svo framveg-
is: möguleikar eru óteljandi.
Vonandi er og að vel gangi og aö
eitthvað verði úr, aö minnsta
kosti eru viöleitnin og viljinn
viröingarverö. „Einn er góður
góður vilji” (Kant).
Már Jónsson
„Dvalargestur”
á Spítala
heilagrar Önnu
Ég hitti hana um eittleytið
fimmtudaginn 22. október, sem
ég var aö taka ljósmynd af
spjaldi, hurð og þrem gluggum á
einum veggja einnar deildar
Eva de Muschietti-Chiesa.
Fædd I Buenos Aires áriö 1925, af
forriku foreldri. Bestu skólar, ár-
legar feröir til Evrópu: allt það
besta. Hún giftist 17 ára guðfööur
sinum, vellauðugum vini foreldra
hennar: af ást. Frá þvi skömmu
eftir seinna strið bjuggu þau
mikiö til I Paris og áttu þar ibúð i
þvi hverfi sem finast þykir og er
dýrast. Hún var þá þegar orðin
færljósmyndari og gerðist frétta-
maöur fyrir itaiska sjónvarpiö og
ýmis stórblöð evrópsk. Vakin og
sofin um viða veröld vaktaöi hún,
skrifaði um og myndaði helstu
viöburði og merkustu fyrirbæri
mannlifsins. Þetta var gott lif:
hún var ung, falleg og rik: átti
góðan mann og var i ánægjulegri
vinnu. Hvað er þetta annað en
„hamingjan”?
*
A geðveikra-
hælum í tveimur
heimsálfum
Þangaö til fyrir fimm árum aö
maöur hennar dó. Við það bugað-
ist hún: sinnti starfi si’nu illa,
lagöist 1 drykkju og þunglyndi. Og
tlminn læknar engin sár, meö ár-
unum veröa minningarnar um
sambúð þeirra áleitnari og
sárari, treginn þungbærari og
sorgin dýpri. Hún hefur siðan
farið I nokkrar feröir fyriritalska
sjónvarpið, meðal annars til suð-
austur Asiu fyrir tveim árum og
til heimalandsins i fyrra — með-
fram þá til að hitta ættingja. Þess
á milli hefur hún veriö á heilsu-
hælum og geðveikrahúsum: á
Italiu, I Sviss, i Frakklandi og i
Argentinu. Eftir dvöl á almennu
sjúkrahúsi i Róm til skoðunar,
kom hún til Parisar i janúar
siðastliðnum. Þar ákvað hún að
nóg væri komið af svo góðu, hún
vildi ekki már. Fáeinum dögum
eftir komuna skaut hún sig i
hjartastaö meö litilli byssu, en
fyrir tilviljun sem annaðhvort er
kraftaverk eða örlög, lifði hún af.
Að lokinni legu á sjúkrahúsi i
Paris var hún sett á helsta geð-
sjúkrahús þeirrar borgar, „Hopi-
tal Sainte Anne”, i eitt af um þús-
und rúmum þess. Þar hefur hún
veriö siðan nema þrjá mánuði I
sumar á heilsuhæli úti á landi.
Sainte Anne sjúkrahússins. Sem
atvinnuljósmyndari hafði hUn á-
hugaáþviaö vitahvaðég væriað
gera. Ég svaraði þvi kurteislega.
HUn hafði vakiö athygli mina
stundarkorn um það bil sem ég
gekk inn á svæðið: litil og sjúsk-
uö, en skarpleg og reist til andlits
og likamsburðar. Háðskt bætti
hún þvi viö að hún væri „dvalar-
gestur ” þarna fyrir aö hafa fram-
ið sjálfsmorö, og nú fengi hún
ekki að fara. Hún sagðist ága i
geymslu inni einar þrjár mynda-
vélar: hún mættitaka myndir að
vild og ættiaðgang aö aðstöðu til
að framkalla og stækka. Það varö
úrað við tókum tal saman og sett-
umst á steinbekk skammt frá,
þar sem lagöist i fang mér litill
brúnbröndóttur köttur sem ekki
vildi aö ég klappaöi sér og hún
kannaðist við. Ekki löngu siðar
fór að rigna og hún bauö mér aö
lita inn á deild sina, „Pavillon
Ferrus”: mér væri það heimilt
sem gestur hennar.
Kuldalegur
aðbúnaður
A deildinni eru um fjörutiu kon-
ur, haldnar margvislegustu sjúk-
dómum sálarinnar — öllu er
blandaö og I litlu skeytt um þarfir
hvers og eins. Þegar við komum
inn tók ég fyrst eftir konu há-
grátandi i' sófa á ganginum.
Nokkrar konur stóðu nálægt
henni, en i engu hjá henni:
sjúklingar og hjúkrunarkonur,
engin sinnti henni, enda er hún
svona alltafog hefur veriölengi. í
setustofunni sat fulloröin kona
hrópandi framan við sjónvarp og
vildi að hjúkrunarkonur kveiktu á
þvi. Mig bað hún um það sama á
meðan sást til min. Aðrar konur
voru I sama herbergi: þöglir og
{x-eytulegir svipir. Loks, I gangi
sem veit út að garði, var ung
stúlka frá Saigon, dauf, niðurlút
og fákunnandi i frönsku. Fyrir
tveim árum, sagöi hún mér, flúði
hún á báti frá Vietnam, ein og
allslaus, og vann hérlendis við
skúringar,ein og yfirgefin, þang-
að til fyrir fáeinum mánuðum að
hún kom, eöa liklegar var sett,
inn áSainte Anne. Hver framtiðin
væri vissi hún ekki, hana langar
að læra mári frönsku og fara Ut
að vinna sér inn peninga. Henni
er haldið innan dyra, og hUn varð
eftir þegar við Eva gengum út
aftur. Eva sýndi mér i annarri
byggingu heldur kuldaleg, en vel
nothæf, húsakynni þar sem að-
staða er fyrir s júklinga til aö spila
á spil, föndra og vinna handverk.
í einu þeirra herbergja var plötu-
spilaragarmur og nokkrar plötur
istafla: Beethoven, ChuckBerry,
The Who, Alan Stivell og fleiri.
í