Tíminn - 02.12.1981, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 2.. desember 1981
■ Gils Guðmundsson.
Þörf
endur-
útgáfa
Gils Guðmundsson: Frá ystu
nesjum II.
Skuggsjá 1981. 2. útg. aukin.
256 bls.
■ A árunum 1942 — 1953 safnaði
Gils Guðmundsson og gaf út
verstfirska sagnaþætti. Birtust
þeir I sex heftum og báru heitið
Frá yztu nesjum. Langt er siðan
þessi hefti urðu ófáanleg i bóka-
búðum og var þvi horfið að þvi
ráði að gefa þættina út aftur. 1
fyrra kom fyrsta bindi hinnar
nýju útgáfu út og annað nú i ár, en
alls munu þau verða þrjú.
Fyrirferðarmest i þessu bindi,
eða um helmingur þess, er löng
ritgerð um kirkju-og sögustaðinn
Vatnsfjörð við isafjarðardjúp og
höfðingja, sem hann hafa setið.
Þetta er stórfróöleg ritgerð,
skipulega og skemmtiléga samin.
Þá er þarna væn grein um
Skúlamálin svonefndu, aðför
yfirvalda að Skúla Thoroddsen
sýslumanni Isfirðinga. Höfundur
hennar er Kristján Jónsson frá
Garðsstöðum. Hann greinir frá
upphafi Skúlamála og þeim deil-
um, sem þau vöktu á læsilegan
hátt, en eins og flestum mun
kunnugt hefur meira verið um
þau mál fjallað en flest önnur
deilumál á Islandi á siöari tim-
um.
Þá er að nefna ágæta grein um
upphaf og forsögu þéttbýlis i
Bolungarvik og er hún eftir Jó-
hann Bárðarson. Einnig er hér að
finna skemmtilegan þátt af Álfi
Magnússyni, sérkennilegum
hæfileikamanni sem uppi var á
ofanverðri 19. öld. Alfur var vel
gefinn maður og skáldmæltur en
þótti helsti hallur undir Bakkus
konung og nýttust ekki hæfi-
leikarnir sem skyldi. „Endalok”
hans urðu þau að hann hvarf á
dularfullan hátt af þilskipi og var
talinn hafa fyrirfarið sér, en siðan
komust á kreik sögur um að hann
hefði komist á útlent skip og til
Ameríku. Góð grein er gerð fyrir
þessum málum i ritinu og birt
nokkur kvæði Alfs og ljóðabréf,
mörg bráðskemmtileg. Auk þessa
er ýmislegt smælki að finna i rit-
inu.
Ég hef það fyrir satt, að mörg-
um hafi þótt góður fengur að
endurútgáfu þessa rits og munu
þeir vafalaust taka þessu bindi
fegins hendi. öðrum, sem ekki
þekkja til ritsins skal bent á, að
hér er samankominn mikill og
skemmtilegur fróðleikur að vest-
an. Allur frágangur ritsins er með
ágætum.
Arbók Is-
lands 1980
Steinar J. Lúðviksson: Hvað
gerðist á tslandi 1980. Arbók
lslands.
Myndaumsjón: Gunnar V.
Andrésson.
örn og örlygur 1981.
348 bls.
■ A siðastliðnu ári sendi Bókaút-
gáfan örn og örlygur frá sér Ar-
bók Islands fyrir árið 1979, og
hafði hún að geyma frásagnir i
fréttastil af mörgum helstu at-
burðum þess árs hérlendis. Þeirri
bók var vel tekið og nú hefur út-
gáfan sent frá sér Arbók ársins
1980, og er hún mun stærri og
efnismeiri en Arbókin 1979.
I þessari bók eru margir efnis-
flokkar og flest tint til, sem á
annað borð varð fréttamatur á
Islandi árið 1980. Mest er eölilega
fjallað um forsetakosningarnar
og stjórnarmyndun Gunnars
Thoroddsens, enda munu aðrir
atburöir ekki hafa dregið að sér
athygli Islendinga i viölika mæli
þetta ár, nema ef vera skyldi
dómsuppkvaðning i sakamáli,
sem einnig er f jallað rækilega um
I bókinni.
Eins og að likum lætur eru frá-
sagnir af hinum einstöku atriðum
og atburðum, sem um er fjallað I
bókinni, misjafnlega iangar og
ýtarlegar og virðist sem höfundur
hafi þar látið stjórnast af þvi, hve
mikil umræða varð um atburða-
ina er þeir gerðust og hve mikla
athygli þeir vöktu. Þetta er eðli-
leg aðferð við samningu sliks rits
og ekki hægt að benda á aðra að-
ferð betri. Við vitum ekki á þess-
ari stundu, hvaða atburðir ársins
1980 koma til með að þykja frétt-
næmastir i framtiðinni, en það
gætu allt eins orðið þeir, sem okk-
ur hefur að mestu sést yfir fram
til þessa. Hitt er ég þó nærri viss
um, að sakamáliö, sem áður var
nefnt, og miklu rúmi er varið til
að skýra frá, mun ekki þykja ýkja
minnisvert er fram liða stundir.
Gæti það I sjálfu sér verið næg á-
stæða tii þess að greina rækilega
frá þvi.
Ekki vii ég gagnrýna hér val
höfundar á efni, enda hlýtur á-
vallt að orka tvimælis, hvað skuli
taka með og hvað ekki. Aftur á
móti get ég ekki stillt mig um að
gera athugasemdir við tvö atriði,
sem stungu i augu viö lestur
bókarinnar. A bls. 179 er mynd
frá þvi er Flugleiðum var afhent
ný þota vestur I Bandarikjunum
og sést hvar fulltrúar félagsins
taka við vélinni, en i myndartexta
segir ranglega, að myndin sé frá
þvi er vélin kom til Islands. Þá er
ónákvæmt orðalag á bls. 9, sem
gæti ruglað lesendur framtiðar-
innar. 1 kafla um stjórnar-
myndunartilraun Geirs Hall-
grimssonar segir, að forseti hafi
fyrst falið Geir stjórnarmyndun.
Nú vitum við, að eftir
kosningarnar I desember 1979
var Geir ekki fyrstum falin
stjórnarmyndun, eins og ætla
mætti af þessum texta. Höfundur
mun eiga við það, að Geir hafi
haft umboð til stjórnarmyndunar
er árið 1980 gekk i garð. Þetta er
ekki stórt atriði, en fleiri dæmi
um viðlika ónákvæmni mætti
nefna.
Myndefni bókarinnar er mikið
og vel valið og allur frágangur
hennar með ágætum.
Jón Þ. Þór
Endurminningar
ævintýramanns
Loftur Einarsson: Þá læt ég slag
standa. Loftur Einarsson segir
frá ævintýralegu lifshlaupi sinu
heima og erlendis. Magnús
Bjarnfreðsson skráði.
örn og örlygur 1981.
217 bis.
■ Lifshlaup mannanna er harla
misjafnt. Sumir standa I sömu
sporunum svo að segja alla sina
starfsævi og ná sjaldan að lita út
fyrir götuna heima hjá sér. Aðrir
eru á sifelldri ferð og flugi, stað-
næmast hvergi nema skamman
tima i senn, fara um viða veröld
og reyna ótrúlegustu hluti. Þessir
siðarnefndu eru gjarnan kallaðir
ævintýramenn og vist er að óró-
legt og fjölbreytilegt lifshlaup
þeirra minnir um margt á ævin-
týri.
Einn þessara ævintýramanna
er Loftur Einarsson, nú búsettur
i Höfn i Höfnum. Á bókarkápu
segir, að hann hafi rekið hótel á
Akureyri og Spáni, verið leið-
sögumaður isienskra sjómanna i
Grimsbý, öryggis- og tollvörður á
Keflavikurflugvelli, rekiö nagla-
verksmiðju I Borgarnesi og
stundaðsmygl i Libýu Gaddhafis,
auk annars.
Þegar ég sá þessa lýsingu
grunaði mig, að hér væri nú eitt-
hvað orðum aukið og likast til
auglýsingabrellu að ræða. Við
lestur bókarinnar komst ég þó að
raun um, að hér er sist ofmælt.
Lifshlaup Lofts Einarssonar
hefur verið með fádæmum við-
burðarikt og það, sem talið er á
bókarkápu, og lýst var hér á
undan er ekki nema litið brot af
þvi sem hann hefur ratað i, og
ekki endilega það ævintýraleg-
asta.
Loftur hefur farið úr einu starf-
inu I annaö, úr einu landi i annað.
Hvarvetna hefur hann kunnað að
bjarga sér, oft hugsað hátt,
byrjað á stórfyrirtækjum og
rakað saman fé. Avallt hefur
hann þó horfið á braut slyppur og
snauður, en glaður og reifur, til-
búinn að takast á við næsta ævin-
týri.
Magnús Bjarnfreðsson hefur
skráð sögu Lofts og tekist það vel.
Þótt oft sé sagt frá ótrúlegum
■ Magnús Bjarnfreösson.
atburðum verður frásögnin
aldrei yfirdrifin, iýsingar eru
skýrar og myndrænar og mann-
lýsingar margar i senn hnyttnar
og lýsandi. Margir menn eru
nefndir til sögu og leggur sögu-
maður þeim flestum gott eitt til,
en hinum, sem honum hefur likað
miður við hlifir hann hvergi.
öllum þeim, sem gaman hafa
að ævintýralegum frásögnum,
kimni og ljúfu lifi skal bent á
þessa bók sem tilvalda dægra-
styttingu i skammdeginu. Siða-
vöndu fólki og þeim, sem ekki
geta lesiö nema „alvarlegar”
bækur er jafnframt ráðlagt að
láta hana alveg eiga sig. Hún gæti
truflaö svefn.
Jón Þ. Þór
f rímerk jasaf narinn
■ Þá höfum við fengið fyrstu
jólafrimerkin á íslandi. Ef svo
fer, sem annarsstaðar, þá
verður þetta árviss útgáfa
slikra merkja með ýmsu
myndefni tengdu jólunum.
Þar er vissulega af mörgu að
taka, bæði innlendu og alþjóð-
legu. Þó verð ég að segja, að
ég hefði heldur kosið að kirkj-
ur hefðu orðið okkar fyrsta
myndefni, en matargjörð.
Gömlu torfkirkjurnar okkar
eru ekki orðnar margar eftir
og margt skemmtilegra um
þær fleira en að þar er um
ÍSLAND 200
981 • KRI ST\T 1BÖÐ • 1981
S
M Róðukrossinn úr Álftamýri
við Arnarfjörð
Nýju frímerkja-
útgáfurnar
torfbyggingar að ræða. Má
þar nefna hin bysantýsku
áhrif i innréttingu þeirra,
hversu kór er skilinn frá aðal-
kirkju með þili, nær heilu. Eða
hvaðum kirkjuna að Auðkúlu i
Húnavatnssýslu og hinn sér-
staka arkitektúr hennar?
Kúlukirkja er einstök i sinni
röð þótt hún sé lika um margt
lik Silfrastaðakirkju. Þetta
eru sérkenni sem vert er að
halda á lofti, t.d. með fri-
merkjaútgáfu. En það má
vissulega biða betri tima.
Varðandi frimerkin, sem út
komu þann 24. nóvember, þá
verð ég ennfremur að segja,
að mér finnst þau um of
nákvæm. i teikningunni, svona
fallegt laufabrauð hefi ég ekki
séð nema á örfáum heimilum.
Þá hefði ekki heldur verið úr
vegi að sýna aðrar skreyting-
ar en alsymmetriskar, þvi að
margir skreyta laufabrauð
sitt myndrænna en þarna er
gert. Er enda tekið fram i
fréttabréfi póststjórnar, að
burstabæir. stjörnur og fanga-
mörk, sé að sjá sem skreyt-
ingar á laufabrauðskökum.
„Laufabrauðsskurður þótti
vandaverk ef tilbreytni i
munstri gætti og var notaður
hnifsoddur við það verk en nú
eru notuð svokölluð laufa-
brauðsjárn úr kopar og þykja
þauþægileg. Laufabrauðsgerð
er þjóðlegur siður og virðist
ætla að viðhaldast með yngri
kynslóðinni”, segir þar enn
fremur. Þetta eru vissulega
snotur merki, en nokkuð ein-
hæf i myndvali.
Þá komum við að hinni út-
gáfunni, sem kom á sama
degi. Það var merkið til að
minnast 1000 ára kristníboðs
á Islandi. Myndaval þess
merkis var vel til fundið, róðu-
krossinn úr kirkjunni að Álfta-
mýri. Þessi róðukross er svo
sérkennilega gerður, þar sem
hann er skorinn úr rekavið,
þannig að greinar hans mynda
stigandi arma og hefði hann
sem best getað sómt sér sem
húnn á biskupsstaf. En það
var jú Friðrekur biskup, sem
hingað kom fyrstur til aö boða
islendingum kristni, ásamt
með Þorvaldi viöförla, og voru
þeir fyrst á Giljá, nú stóru
Giljá i Húnaþingi. Þetta var
nitján árum áður en kristni
var lögtekin á Alþingi. Þótt
Þorvaldur hafi kynnst Hvita
Kristi i löndum og lagt af vik-
ingaferðir vegna þeirra kynna
var hann þó engan veginn
fyrstur til að bera kristni til
Islands.
Þvi verður þó ekki
breytt, að þetta var fyrsta
skipulega trúboð á landi hér,
þótt fyrir væri vitað um,
kristna einstaklinga og fjöl-
skyldur i landinu. Þeirra á
meðal var Helgi magri, sem
byggði á Kristnesi við Eyja-
fjörð. Þótti hann að visu
nokkuð blendinn i trúnni, en
heimili sitt á landi hét hann
eftir Kristi, þótt hugsað yrði
honum til Þórs á sjó. Þá má og
geta fleiri staða, þar sem
kristni var um hönd höfð á
landi hér, svo sem undir Esju
og raunar viðar.
Krossmerkið hefir ávallt
verið helsta tákn kristinnar
trúar, tákn sáttagjörðarinnar
milli Guðs og manna, sem og
mannanna innbyrðis. Það er
þvi vel þekkt með öllum þjóð-
um, en viða litið hornauga, af
öðrum trúarflokkum jafnvel á
stundum hefir maður heyrt
þvi fleygt fram i ræðu og riti,
að róöukrossinn ætti að nota
ininna en hinn auða kross, þvi
að vissulega hafi kraftaverk-
ið, að Kristur reis upp frá
dauðum verið það sem mest
var um vert og þá hafi kross-
inn staðiö eftir auður. Þvi
skyldi heldur nota krosstréð
bert, sem trúartákn. Ekki ætla
ég mér að hætta mér út i þá
umræðu meira, en merkið tel
ég sérstaklega vel heppnað,
þótt það eigi kannski ekki,
sögulega séð, heima á jóla-
póstinum.
Snúum okkur nú aftur að
fyrri útgáfunni, þ.e. jólafri-
merkjunum. Ég vil svona i
lokin skjóta þvi að islensku
póstmálastjórninni, að nú
megum viðfara að vara okkur
á þvi að binda ekki of margar
fastar útgáfur á hverju ári.
Við höfum Evrópu útgáfuna
bundna á hverju ári og nú
jólafrimerkin. Þá höfum við
Norðurlandamerki, þegar hin
Norðurlöndin gefa út slik
merki. Hin ýmsu ár Samein-
uðu þjóðanna hafa fengið góð-
an grundvöll i frimerkjaút-
gáfu okkar og hvað kemur svo
næst. Þarna megum við fara
að gæta að málum.
Við rekum til allrar ham-
ingju mjög varfærna fri-
merkjaútgáíu, með fáum út-
gáfum árlega. Réttilega sagt
aðeins til að gefa út þau fri-
merki sem raunþörf er á fyrir
póstflutninga um landið og
stundum vantar okkur jafnvel
nauðsynleg verðgildi langtim-
um saman. Þvi megum við
ekki binda svo fastar útgáfur á
útgáfudagskrá okkar, að að-
eins litill hluti hennar veröi
hreyfanlegur. Við gefum enn
út samstæðuna Merkir Islend-
ingar og brúkunarmerkin með
dýramyndunum, þá væru
komnar 6 fastar útgáfur ef
þetta lenti allt á sama ári. Þá
fer nú að verða litið rými til að
sinna ýmsum öðrum málefn-
um, sem eiga rétt á að sjást á
frimerkjum.
Sigurður H. Þorstcinsson
Sigurður H.
Þorsteinsson
skrifar
Jón Þ. Þór