Fréttablaðið - 18.04.2008, Síða 16

16 18. apríl 2008 FÖSTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Fjármálakreppa
FRÉTTASKÝRING
AUÐUNN ARNÓRSSON
audunn@frettabladid.is
Fram kemur á heimasíðu Seðlabankans að meginmarkmið í starfsemi hans
er stöðugt verðlag. Það er skilgreint sem hækkun neysluverðs um tvö og hálft
prósent á tólf mánaða tímabili.
Hver eru verðbólgumarkmiðin?
Seðlabankinn reynir að hafa áhrif á verðbólgu. Það er stefnt að því að verð-
bólgan haldist sem næst markmiðinu, það er um tvö og hálft
prósent. Ef verðbólgan verður undir einu prósenti, eða fer
yfir fjögur prósent skal Seðlabankinn gera ríkisstjórninni
opinberlega grein fyrir ástæðum þess. Þá skal Seðla-
bankinn jafnframt gera grein fyrir leiðum til úrbóta til
þess að verðbólgan haldist innan viðmiða.
Hvaða tæki hefur Seðlabankinn?
Helsta tæki bankans til að ná aftur verðbólgumark-
miðinu er hækkun og lækkun stýrivaxta. Stýrivextir
eru vextir á sérstökum lánum gegn veði til lána-
stofnana. Með hækkun stýrivaxta hækka vextir á
inn- og útlánum bankanna. Þannig er gert ráð fyrir
að með hækkun stýrivaxta sé hagstæðara að spara,
en dýrara að skulda. Slíkt dragi úr neyslu og dragi þar
með úr verðbólgu. Að sama skapi er reynt að hvetja til
neyslu með lækkun stýrivaxta fari verðbólga undir eitt prósent og verði í raun
verðhjöðnun. Annað tæki Seðlabankans, telji bankinn ástæðu til, er að eiga
viðskipti með gjaldeyri á millibankamarkaði. Seðlabankinn kaupir og selur
gjaldeyri til að hafa áhrif á gengi krónunnar og þar með verðlag í landinu.
Hvað annað gerir Seðlabankinn?
Þótt verðbólgumarkmið Seðlabankans hafi forgang ber bankanum þó að
stuðla að framgangi stefnu stjórnvalda að því marki sem hún brýtur ekki í
bága við verðbólgumarkmiðið. Enfremur á bankinn að sinna viðfangsefn-
um sem samrýmast hlutverki hans sem seðlabanka, til dæmis að varðveita
gjaldeyrisvarasjóð og stuðla að virku og öruggu fjármálakerfi að meðtöldu
greiðslukerfi í landinu og við útlönd.
„Fleiri verkefni mætti upp telja, svo sem útgáfu seðla og myntar, framkvæmd
gengismála og fleira,“ segir á heimasíðu Seðlabankans. Heimild: Seðlabanki Íslands
FBL-GREINING: VERÐBÓLGUMARKMIÐ SEÐLABANKANS
Höfuðglíman er stigin
við verðbólguna
Uppboðsfyrirtækið Spink Shreves
Galleries í New York mun hinn 16.
maí næstkomandi bjóða upp safn
sjaldgæfra norrænna frímerkja. Á
meðal þeirra er íslenskt frímerki frá
árinu 1897, sem metið er á andvirði
1,5 til 2,2 milljóna króna. Heildarand-
virði frímerkjanna 110 í safninu er
talið nema minnst 111 milljónum
króna.
Eigandi safnsins er bandarískur
auðkýfingur, Bill Gross að nafni, en
hann hyggst ánafna það sem fæst
fyrir safnið til þróunarhjálparverk-
efnisins Millennium Villages Project
sem rekið er af Earth Institute-stofn-
uninni við Columbia-háskóla. - aa
Íslenskt frímerki á frímerkjauppboði í New York:
Metið á milljónir
AURAMERKI FRÁ 1897 Verðmæta
íslenska frímerkið úr safni Gross.
MYND/AP
Þrautalánveitandi stóru
íslenzku bankanna þriggja
væri ekki fær um að
bjarga svo mikið sem
einum þeirra, ef afskriftir
erlendra eigna myndu
koma einum þeirra í þrot.
Þetta er meginniðurstaða
í nýrri úttekt á vanda ís-
lenzka fjármálakerfisins
eftir Daniel Gros, for-
stöðumann rannsókna- og
ráðgjafarstofnunarinnar
Centre for European Policy
Studies (CEPS) í Brussel.
Í niðurlagi skýrslu sinnar skrifar
Daniel Gros: „Höfuðáhættan fyrir
Ísland liggur í því að erlendar
eignir bankanna, sem voru keyptar
með mikilli skuldsetningu, kunni
að falla í verði niður fyrir það sem
þeir borguðu fyrir þær. Færi svo
ykist erlend skuldabyrði landsins
enn frekar og íslenzk stjórnvöld
yrðu væntanlega að gera það sem
í þeirra valdi stæði til að forða
bönkunum frá lausafjárþurrð. Þar
sem þetta myndi augsýnilega vera
ríkissjóði og Seðlabanka Íslands
fjárhagslega um megn væri bezta
lausnin á þessu yfirvofandi vanda-
máli að selja bankana, sem eru „of
stórir til að vera bjargað“, erlend-
um bankasamsteypum.“
Hæpnar ályktanir
Ásgeir Jónsson, forstöðumaður
greiningardeildar Kaupþings,
segir þessar ályktanir Gros
hæpnar enda virðist frekar grunn
greining liggja að baki þeim; til að
mynda verði ekki greint að hann
hafi skoðað nánar eignir eða árs-
reikninga íslenzku bankanna.
Stærstu erlendu einingarnar sem
bæði Kaupþing og hinir íslenzku
bankarnir eiga erlendis hafi
aðgang að fleiri þrautalánveitend-
um en hérlendum og þær sé jafn-
framt hægt að selja með fremur
hægum hætti eða í hlutum, ef
þannig ber undir. Þannig sé til
dæmis danski fjárfestingarbank-
inn FIH, sem er stærsta einingin
sem Kaupþing hefur yfirtekið
erlendis, á fyrirtækjaskrá í Dan-
mörku og á sem slíkur aðgang að
þrautalánum hjá danska seðla-
bankanum. Það sé þannig fjar-
stæðukennt að reikna saman allar
skuldbindingar bankanna erlendis
og halda því fram að sú staða gæti
komið upp að Seðlabanki Íslands
og íslenzki ríkissjóðurinn þyrftu
að axla ábyrgðir á þeim öllum.
Ásgeir segir ennfremur að sú
gagnrýni hafi enn ekki komið fram
í allri þeirri umfjöllun sem íslenzku
bankarnir hafa fengið að undan-
förnu í alþjóðlegu fjármálapress-
unni og hjá greiningardeildum
erlendra fjármálastofnana að
erlendar eignir þeirra væru vafa-
samar. Þvert á
móti væru þær
taldar mjög
traustar. „Enda
eru umsvif bank-
anna erlendis
viss vörn fyrir þá
gegn íslenzkum
hagsveiflum,“
bætir Ásgeir við.
Þá bendir
Ásgeir einnig á
að tap vegna
erlendra dótturfélaga myndi fyrst
og fremst lenda á hluthöfum bank-
anna. Þeir hefðu margir hverjir,
svo sem lífeyrissjóðir, ágæta burði
til að leggja bönkunum til nýtt
eigið fé. Það sé mjög erfitt að sjá
að bankarnir gætu tapað svo miklu
fé á erlendum starfsstöðvum að
það réttlætti að útmála það sem
eins mikla ógn við þjóðarhagsmuni
og Gros gerir.
Eitraður kokkteill
Í skýrslu sinni, sem ber yfirskrift-
ina „Iceland on the brink? Options
for a Small, Financially Active
Economy in the Current Financial
Crisis Environment“ og er birt
sem svokallað „Policy Brief“ í rit-
röð sem margir stjórnendur í Evr-
ópusambandslöndunum eru áskrif-
endur að, skrifar Gros að íslenzka
bankakerfið hafi svo að segja
vaxið landinu yfir höfuð. Þessi
þróun hafi í reynd „umbreytt land-
inu í vogunarsjóð“. Hann ber
Ísland saman við þrjú önnur Evr-
ópulönd með umsvifamikla fjár-
málastarfsemi, Lúxemborg, Kýpur
og Sviss. Hann bendir á að stjórn-
völd í Lúxemborg hafi forðazt að
axla hlutverk þrautalánveitanda
og í Sviss hafi seðlabankinn ávallt
séð til þess að hann byggi yfir
nógu digrum sjóðum í öllum helztu
viðskiptamyntum og erlendum
eignum til að geta veitt svissnesku
bönkunum nægileg þrautalán ef í
harðbakkann slægi.
Gros heldur því ennfremur
fram að þenslan á húsnæðismark-
aðnum hérlendis, sem sé hlutfalls-
lega meiri en bólan sem nú er
sprungin bæði á Spáni og í Banda-
ríkjunum, bæti gráu ofan á svart;
samverkun húsnæðisbólu, mikill-
ar erlendrar skuldsetningar, geng-
isfalls gjaldmiðilsins og banka-
kreppu skapi eitraðan kokkteil
sem geri að verkum að landið eigi
á hættu að fara sérstaklega illa út
úr alþjóðlegu fjármálakreppunni.
Evruvæðing
Gros rekur hvernig hinar miklu
gengissveiflur íslenzku krónunn-
ar valda öllu hagkerfinu vandræð-
um. Sérstakt áhyggjuefni sé hið
nána samhengi sveiflna á gengi
krónunnar og hlutabréfa í íslenzku
kauphöllinni. Þetta komi ekki sízt
til af því að við gengisfall krón-
unnar eiga íslenzk fyrirtæki erfið-
ara með að þjónusta lán sem þau
hafa tekið í erlendri mynt (í gegn
um íslenzku bankana). Augljós-
asta leiðin til að losna við þennan
skaðlega óstöðugleika væri evru-
væðing, og þá með fullri aðild að
Efnahags- og myntbandalaginu
(sem ekki fæst nema með fullri
aðild að Evrópusambandinu).
Núverandi vandi myndi að mestu
leysast við að fá Seðlabanka Evr-
ópu sem bakhjarl íslenzka fjár-
málakerfisins. Gengissveiflur
krónunnar yllu því reyndar, að
erfitt væri að ákvarða „rétt“ gengi
hennar gagnvart evrunni þegar
Ísland gengi inn í hana. En hvort
sem litið væri á vöru- eða fjár-
málaviðskipti myndi evruaðild
koma Íslandi vel og stuðla bæði að
stöðugleika, hækkuðu hlutfalli
utanríkisviðskipta af þjóðarfram-
leiðslu og hagvexti til lengri tíma.
Bankarnir of stórir til að
vera bjargað í þrautum?
ÁSGEIR
JÓNSSON
SKJÓL Í EVRUNNI Gros segir evru-
væðingu vera augljósustu lang-
tímaleiðina út úr vanda íslenzka
fjármálakerfisins.
Centre for European Policy Stu-
dies, CEPS, er rannsókna- og ráð-
gjafarstofnun í Brussel, „hugveita“,
sem vinnur að rannsóknum sem
„leiða til lausna
á áskorunum
sem Evrópa
stendur frammi
fyrir“, eins og
segir í kynningu
á heimasíðu
stofnunarinnar.
CEPS er ein
þekktasta óháða
stofnunin sem
sérhæfir sig í
rannsóknum á Evrópumálum. Hún
var stofnuð árið 1983 og nýtur
fjárstuðnings frá stofnunum ESB,
ríkisstjórnum ýmissa Evrópuríkja,
óháðum sjóðum, einkasamtök-
um, eigin útgáfu, skipulagningu
viðburða á borð við málfundi, og
aðildargjöld. Á vegum CEPS starfar
bæði fastráðið starfsfólk, rann-
sóknafélagar við samstarfsstofnanir
við háskóla í ýmsum Evrópulönd-
um og starfsþjálfunarnemar.
Þýski hagfræðingurinn Daniel
Gros hefur starfað við stofnunina
frá árinu 1990 og veitt henni for-
stöðu undanfarin ár. Helstu rann-
sóknasvið hans eru áhrif evrunnar
á fjármála- og vinnumarkaði og
alþjóðleg áhrif evrunnar, einkum
og sér í lagi í nýjustu aðildarríkjum
Evrópusambandsins.
Fréttablaðið birti viðtal um evru-
mál við Gros 9. júlí 2006 og hann
fjallaði um þau einnig á fundi á
vegum Samtaka atvinnulífsins í
janúar sl.
EVRÓPUHUGVEITAN CEPS
DANIEL GROS