Tíminn - 31.01.1982, Blaðsíða 5

Sunnudagur 31. janúar 1982
5
■ Hringboröið ferkantaða i hrókasamræöum. Frá vinstri: Egill Helgason, Elias Snæland Jónsson, Hrafn Gunnlaugsson, Þorsteinn Jónsson, Knútur Hallsson, Jón Ilermannsson
linur á milli, hvort það er verið að gera
heimildarmynd sem íjallar um einhvers
konar sköpun eða hvort verið er að sýna
einhver vinnubrögð. Það er alveg rétt sem
Þorsteinn sagði, að slikt er engin heim-
ildarmynd, ekki meiri kvikmyndalist en
blaðamennska er bókmenntir. Mönnum
hættir til að rugla þessu tvennu saman. Og
Rokk i Reykjavik er i raun og veru fyrsta
heimildarmyndin hingað til, sem ég veit
um, sem hefur sett sér ákveðið takmark.
Sem vill nota kvikmyndaformið til að lýsa
einhverju ástandi.
Elias: En varðandi frumsömdu handrit-
in. Þú hefur gert myndir eftir handritum
sem þú hefur samið sjálfur, er það meiri á-
hætta fjárhagslega? Eða hvers vegna vel-
urðu það form, en ekki að kvikmynda þekkt
bókmenntaverk?
Hrafn: Meginástæðan er liklega sú að ef
maður gengur út frá þvi að maður er að
reyna að yrkja út frá þessu ákveðna list-
formi sem kvikmyndin er, þá verður maður
að hafa svo mikið frelsi gagnvart sjálfu
yrkisefninu, að um leið og maður er kom-
inn með bókmenntaverk þá er maður eigin-
lega of bundinn fyrirfram. Nema að þú
hafir þeim mun fleiri snjalla handritshöf-
unda, sem hefur verið skortur á. Þannig að
þó það skapi meiri áhættu, þá hefur mér
persónulega fundist meira virði að vinna
með Yrumsamin handrit.
Jón: Ég tek alveg undir það sem Þor-
steinn sagði, að það kreppir verulega skó-
inn i sambandi við handritsgerðina. Flestar
þjóðir sem hafa náð verulegum árangri, á
heimsmælikvarða, eiga það að þakka hand-
ritshöfundum og leikstjórum, sem vinna
kannski mjög mikið saman. Kvikmynda-
gerðin á Norðurlöndum hefur verið i mikilli
lægð á undanförnum árum, og ein af á-
stæðunum fyrir þvi er örugglega sú hvað
mikið af þessum ungu leikstjórum hafa
skrifað handritin sin sjálfir. Það er ábyggi-
lega mjög freistandi fyrir leikstjóra að gera
slikt, en menn sérhæfa sig i að gera handrit
og koma siðan ekkert nálægt leikstjórn. Ég
var á ráðstefnu i Noregi þar sem þetta var
diskúterað og menn voru almennt mjög
sammála um að það vantaði talsvert upp á
handritsgerðina á Norðurlöndum. Bæði
handritshöfundana sjálfa og hitt að aðrir
legðu hugmyndir sinar fyrir menn sem
hafa sérhæft sig i að gera handrit.
Egill: Er þetta þá spurning um uppeldi
eða hvatningu?
Jón: Má ég bæta við að ef leikstjóri gerir
sitt handrit undantekningarlaustsjálfur, þá
er hann allt að helmingi lengri tima með
hverja mynd, hann gerir bæði handritið og
leikstýrir. Hann gæti afkastað miklu meira.
En eins og Þorsteinn og Hrafn vita vilja
sumir leikstjórar eingöngu vinna eftir eigin
handritum og vilja alls ekki nota handrit
frá öðrum.
Þorsteinn: Leikstjóri verður auðvitað að
hafa mikil áhrif á handrit áður en það fer i
upptökur. Ég held að það hljóti að vera
æskilegt aðfá efni, mismunandi vel unnið,
frá handritshöfundi sem hefur einhverja
hugmyndum hvernig kvikmynd verður til
og hvernig hún er byggö upp. Þetta vantar
okkur. Við gætum kannski leitað fyrir
okkur hjá rithöfundum, en þá vantar nauð-
synlega reynslu i kvikmyndum og þá
kannski lika hvatninguna til að skrifa kvik-
myndahandrit. Af nokkuð mörgum kvik-
myndahandritum er siðan kannski aðeins
eitt valið til kvikmyndatöku, og hver á þa’
að borga alla vinnuna?
Hrafn: Ég held að það sé eitthvað grund-
vallaratriði sem ekki hefur komið nógu
skýrt fram. 1 Skandinaviu er hellingur af
mönnum sem hafa farið á alls konar kúrsa
og lært að skrifa handrit út um allt. Það er
ekki bara nóg af þeim, það er lika nóg af
kvikmyndatökumönnum og tæknimönnum
og allt til. Vandamálið sem þeir hafa átt við
að striða, er hvort mönnum liggur eitthvað
á hjarta. Eru þeir að gera kvikmynd af ein-
hverri innri þörf, finnst þeim að þeir verði
aðgera kvikmynd alveg eins og maður sem
sest niður og yrkir ljóð af innri þörf eða eru
þeir bara hagyrðingar, eru þeir bara að
taka eitthvað sem liggurá borðinu og leika
sér að þvi að búa til biómynd? Það er
óskaplega mikill afstöðumunur þarna á
milli, hvort maður gerir kvikmynd vegna
þess að eitthvað yrkisefni brennur á hans
skinni,sem honum finnsthann nauðsynlega
þurfa að fjalla um sem listamaður eða
hvort maður er að leika sér að þvi að búa til
þriller, eingöngu til þess að hárin á áhorf-
andanum i salnum risi. Ég held að þetta
tvennt verði alltaf að haldast i hendur. Það
er alveg sama hversu góða tækni við höf-
um, hversugóða handritshöfunda við fáum,
á meðan yrkisefnið vantar og menn hafa
ekki einhvern innri eld eða sannfæringu um
að þeir verði að gera mynd verður aldrei til
sú tegund af kvikmyndagerð sem e'g held að
skipti okkur mestu máli. Það er náttúru-
lega enginn vandi aö leigja handritshöf-
unda og biðja þá að skriia handrit eins og
eru framleidd i stórum stil i Hollywood, en
þá erum við bara komnir út i iðnað, sem er
munurinn á höggmyndalist og húsgagna-
iðnaði.
Jón: Við höfum náttúrulega þessi stóru
fjárhagsvandamál við að gera myndir fyrir
þetta fátt fólk og það verður ekki auðveld-
ara eftir þvi sem lengra liður. En ég er
alveg sammála Hrafni og vona að i fram-
tiðinni sjáum við meira af frumsömdum
handritum og að við eigum eftir að færa
okkur nær nútimanum i okkar kvikmynda-
gerð. En það skiptir ekki öllu máli þegar
verið er að gera mynd eftir bókmennta-
verki að það sé einhver metsölubók eða
metsöluhöfundur. Meira máli skiptir að
sögurnar séu filmiskar, að það sé hægt að
skýra eitthvað út frá þeim. Svo er annar
handlegguraðþaðeralltafmikil hætta á að
kvikmynd sé dæmd eftir forsendum bókar-
innar sem hún er gerð eftir. Það er ákaf-
lega slæmt fyrir kvikmyndaformið sem
slikt, þvi kvikmyndin er auðvitað sjálfstætt
verk og á ekki að dæmast eítir sögunni sem
hún var upphaflega gerð eftir.
Þorsteinn: Ég veit ekki hvort það er jafn
mikill munur á þessu og gæti virst i fljótu
bragði. Viðhljótum alltaf að gera þær kröf-
ur þegar kvikmynd er gerð eftir verki i öðru
formi að það sé aðlagað kvikmyndinni sem
slikri, hvort sem kveikjan er eitthvað sem
einhver hefur heyrt út i bæ, glaðagrein, bók
eða leikrit. Það held ég að skipti ekki
meginmáli. Og ég veit ekki betur en flestar
Hollywoodmyndir séu gerðar eftir skáld-
sögum sem hafa birst, og ef ekki, þá er
fenginn maður til að gera handrit, siðan
tekurannar við, og ailt upp i tiu liði áðuren
endanlegt form er komið á kvikmyndina.
Þessi spurning um frumsamin verk sem
eru kannski búin til á staðnum eða skrifuð
einum mánuði áður en myndatakan fer
fram er kannski ekki sú allramikílvæg-
asta. Nauðsynlegast er að við séum að
fjalla um málefni sem okkur koma við
núna, i nútimanum, og þar með er ég ekki
að segja að það þurfi að hafa gerst i nútim-
anum. Ég held að þetta sé fyrst og fremst
spurning um það hvort þetta segir okkur
eitthvað um okkar lif eða ekki.
Hrafn: Ég hef kannski ekki orðað það
alveg nógu nákvæmlega sem ég var að
reyna að segja áðan. Ég átti við að menn
finni eitthvað innra með sér, að það sé ein-
hverhugsjón eða listrænn vilji sem kemur
verki af stað' Þá getur auðvitað alveg eins
veriðum bókmenntaverk eða blaðagrein að
ræða. Envaliðá viðíangsefninu, hvort sem
það er bók eða eitthvað annað, hlýtur þá að
stjórnast af þvi að viðkomanda finnist hann
geta komið erindi verksins til skila eða að
það eigi eitthvað sérstakt erindi við sam-
timann. Ég var alls ekki að segja aö það
væri ekki rétt að taka svona verk. En ef
menn eru aftur á móti íarnir að leita i
bókaskápnum heima hjá sér að einhverri
bók til að filma, þá getum við alveg eins
hætt. Þá erum við komnir i sömu stöðu og
Hollywood-pródúsentarnir sem segja
„hvað voru best seldu bækur á sfðasta ári,
getum viðekki fengið einhverja menn til að
gera handrit úr þeim. Þannig byggir litil
þjóð aldrei upp sjálfstæðan kvikmyndaiðn-
að. Þá er hún farin að keppa á kolvitlausum
fronti.
Egill: 1 framhaldi af þessu, hvaða list
ræna áhættu geta islenskir kvikmynda-
gerðarmenn leyft sér að taka þegar e.t.v.
50-60 þúsund manns þurfa að sjá meðal-
mynd til að hún beri sig? Hvað geta menn
leyft sér að spila djarft með áhorfendur?
Timamyndir: Róbert.
Hrafn: Það fer bara eftir afstöðu hvers
og eins, ef þú ert reiöubúinn að leggja ibúð-
ina þina, íjölskylduheill og lramtið uudir
geturðu auðvitað leyft þér lullt listrænt
frelsi. En þá getur vel verið að þú gerir
bara þessa einu mynd og aldrei neina meir.
En þetta er grundvallarvandamál. Til þess
að hér komi upp leikstjórar og sterk hefð
þurfum við einmitt að geta tekið verulega
stóra áhættu i þvi að segja sögu i kvikmynd.
Það er ekki vist að það lakist i fyrstu skipt-
in, en þetta er eina leiöin til aö komast
eitthvað áfram. Það gerist eðlilega ekki
neitt ef leikstjórinn er alla tið bundinn af
þvi hvað hann lær marga áhrofendur og
hvernig hann matreiöir þetta i þá og ef
hann reynir alltaf að segja þetta á þann
hátt sem áhoríandinn skilur i gegnum sjón-
varpið, sem hann er oröinn m jög spilltur af.
Jón: Innihaldið verður náttúrulega að
höfða til fólks, en ég held aö það sé frekar ó-
öruggt happadrætti að ákvarða alltaf bein-
linis út frá væntanlegum áhorlendahóp.
Þorsteinn: Ég held að það sé alveg á
hreinu að allar þessar myndir hafa verið
gerðar meö það i huga að þær höfðuðu til
allra aldursflokka og allra hópa þjóð-
félagsins o.s.frv. o.s.frv.
Jón: Ekki allar...
Ilrafn: Ég er ekki alveg sammála þessu,
við geröum óðal feðranna til dæmis meira
sem svona privatflipp...
Þorsteinn: Ég er ekki að tala um tilgang-
inn,en i reynd hölða þær til ailra hópa þjóð-
félagsins.
Jón: 1 Útlaganum útilokuðum við 20
prósent af þeim sem mundu normalt fara i
bió.
Elias: Já, hún var bönnuð innan tólf ára.
Jón: Það er erfitt fyrir okkur að sætta
okkur við að mynd skuli bönnuð á meðan
sjónvarpiö, sem við erum nú oft að benda á,
getur sýnt nánast „ócensorerað” og gerir
það eitt að tilkynna að myndir séu ekki við
hæfi barna. 1 almennri sýningu eru lögin
um þetta ákaflega hrein og bein, það eru
gæslumenn sem passa upp á aö yngra fólkið
fari ekki þarna inn. Tökum Útlagann sem
dæmi af þvi hann er bannaður, i honum er
nákvæmlega ekkert atriði sem er i likingu
við það svæsnasta sem sjónvarpið sýnir.
Ilrafn: Það er mikið ósamræmi i öllum
þessum boðum og bönnurn. Tökum bara
frábæra kómediu eins og „The Good, the
Bad and the Ugly”. Hún var bönnuð innan
16 i' bió og siðan sýnd i sjónvarpinu og ekki
veit ég hverjum hún var bönnuð þar. Ég
held að það veröi að þurfa alveg feiknar-
lega mikiötil aðbanna islenska mynd. 1 Út-
laganum var til dæmis ekkert sem ekki
þætti sjálfsagt og bara heilsusamlegt að
sýna börnum.
Egiil: Ekkert sem börnin geta ekki lesið i
bókinni hvort eð er. En segjum sem svo að
nú væri gerö mynd sem siðan yrði bönnuð
Hrafn: „Gróskan er Jón: „Við verðum að Hrafn: „... þó við Hrafn: „Við höfum
ágæt og áhorfenda- gæta okkur á þvi að gerum heimildar- komið okkur upp
fjöldinn líka, en hvað við getum ekki búist myndir um einhverja fiskveiðilögsögu sem
varðar íslenskan við jákvæðum sauðaleggi og við erum afskaplega
kvikmyndastíl er undirtektum torristur, þá erum við íhaldsamir á, en við
ekkert i þessum almennings ekkert nær þvi að þurfum að koma
myndum sem er endalaust...” búa til islenska okkur upp
ástæða til að hrópa kvikmyndalist” kvikmyndalögsögu”
húrra fyrir. | 1