Tíminn - 31.01.1982, Blaðsíða 6

6
Sunnudagur 31. janúar 1982
99Af Öskubuskustiginu á Þyrnirósarstigið"
innan 16 ára, eða þá mynd sem byggðist á
einhverjum afstrakt vangaveltum um
kvikmyndaformið?
Þorsteinn: Það er á hreinu að menn
leggja ekki út i að gera afstrakt myndir eða
tilraunamyndir, myndir sem er hætt við að
áhorfendur geti ekki skilið nema með ein-
hvern stuðning á bak við sig. Þetta verður
ekki fyrr en Kvikmyndasjóður hefur meira
bolmagn til að styrkja gerð tilraunamynda.
Það gæti orðið einhvern tima i framtiðinni,
en það er ekki núna.
Elias: Þá erum við eiginlega komnir að
fjárhagshliðinni. Nú er ljóst að tilkoma
Kvikmyndasjóðs hafði góð áhrif á þróunina
siðustu árin. Nú stendur yfir endurskoðun á
lögum um kvikmyndagerð og kvikmynda-
sjóð, hverjar eru framtíðarhorfurnar i fjár-
stuðningi við islenska kvikmyndagerð?
Knútur: Það heíur gætt talsverðrar bjart-
sýni i sambandi við kvikmyndamálin og
húner i sjálfusér ágæt. Nú er loks eitthvert
lifsmark með islenskri kvikmyndagerð,
maður getur sagt að hún hafi risið eins og
lik upp frá dauðum, hún er komin af ösku-
buskustigjnu yfir á þyrnirósarstigi'ð, en er
þt enn með báða fætur i öskustónni. Ég á
við að enn er langur vegur framundan þar
til komin er hér upp kvikmyndagerð sem
hefur þær ytri aðstæður sem annars staðar
er boðið upp á. Náttúrulega er það að vissu
leyti hlutverk hins opinbera og Kvik-
myndasjóðs að skapa þessar aðstæður.
Sjóðurinn er auðvitaö ekkert annað en
þjónustu aðili við kvikmyndaframleið-
endur. 1 fyrstu var framlagið til sjóðsins 30
milljónir gamlar krónur, i dag er það 1
milljón og 500 þúsund. Þessi fjárhæð er
náttúrulega óravegu frá þvi að vera
fullnægjandi, en þvi má að visu bæta við að
sjóðurinn nýtur nú söluskatts af islenskum
kvikmyndum, en það er óviss tekjuliður og
ég reikna ekki með þvi að hann verði
varanlegur, þvi eðlilegast er auðvitað aö
söluskattur af islenskum kvikmyndum
verði felldur niður. Það sem hefur helst
gerst nú upp á siðkastið er þessi nefndar-
skipan samkvæmt þingsályktum. 1 nefnd-
inni sem falið var að endurskoða kvik-
myndalögin og finna leiðir til að efla Kvik-
myndasjóð áttu sæti fulltrúar allra þing-
flokkanna og fulltrúar menntamálaráð-
herra, fjármálaráðherra og kvikmynda-
gerðarmanna. Þessi nefnd er búin að skila
áliti i fomi nýrra kvikmyndalaga og að þvi
mér virðist á þessu frumvarpi ættu tekjur
kvikmyndasjóðs að nema 5 milljónum...
Þorsteinn: i styrki eru hugsaðar fimm
milljónir, aðrar fimm i lán og þriðju i á-
byrgðir. Fimm milljónum verður varið tii
beinna styrkja, svo er lánsíjárheimild allt
að 5 milljónum frá Framkvæmdasjóöi og
siðan rlkisábyrgðir fyrir þriðju 5 milljón-
unum. Þannig að fjármagn og velta sjóðs-
ins yrði i allt 15 milljónir, en kostnaðurinn
samt ekki nema um 5, þvi að lánin og á-
byrgðirnar skila sér aftur.
Knútur: Það er ljóst að héðan af koma
þessi lög ekki til framkvæmda fyrr en 1983,
það hefur ekki verið gert ráð fyrir fjárveit-
ingum samkvæmt frumvarpinu á þessum
fjárlögum. En ég hef orð menntamálaráð-
herra fyrir þvi að hann muni stefna að þvi
að kynna þetta frumvarp i siðasta lagi i vor
og reyna að fá það lögfest næsta haust
þannig að unnt verði að gera ráð fyrir fjár-
veitingu á fjárlögum 1983.
Ilrafn: Mér finnst þetta bera allan keim
af þvi að þeir aðilar.sem tefja svona lengi
að leggja þetta í'rumvarp sem var tilbúið i
október fyrir, séu að tryggja aö þeir verði
komnir úr ráðherrastólum loksins þegar
þarf að taka ábyrgð á að þetta fari i gegn.
Mér finnst þetta óskaplega slæleg frammi-
staða og seinagangurinn I stil við allt annað
sem þar hefur verið aö gerast.
Elias: Setjum sem svo að þetta verði
samþykkt á haustþingi, hvað þýðir það þá
fyrir islenska kvikmyndagerð?
Jón: Viðverðum náttúrulega að lita að-
eins á þá þróun, sem hefur orðið i kvik-
myndagerð i Evrópu. 1 allflestum vestræn-
um löndum standa kvikmyndasjóðir að
verulegu leyti straum af gerð kvikmynda.
A Norðurlöndunum greiða þeir svona frá 40
upp 160 prósentog i Noregi 80 til 90 prósent.
Knútur: Og þeir gera verstu myndir i
heimi...
Jón: Það er kannski ekki það æskileg-
asta, Norðmenn hafa gert þetta af illri
nauðsyn, þvi annars yrðu ekki gerðar
neinar myndir i Noregi.
Hrafn: Það nennir enginn að sjá norskar
myndir i Noregi.
Jón: Það eru ýmsar ástæður fyrir þvi að
þeim gengur svona erfiðlega að halda uppi
kvikmyndagerð. En ég held að í svona fjár-
frekri listgrein, tvimælalaust þeirri fjár-
frekustu, verði þetta að koma til ef á annað
borð á aö myndast einhver kvikmyndasaga
eða kvikmyndamenning i landinu. Það er
svo ótrúlega mikið happdrætti að gera
kvikmynd að ég held að fáir sem ekki hafa
verið beint viðriðnir slikt geri sér grein
fyrir þvi um hversu mikla áhættu er að
ræða. Égséekki beturen þessi nýju lögséu
öll af hinu góða. Og ef þær upphæðir sem
þarna eru nefndar standast, þá held ég að
það sem ég sagði áðan um 2-3 myndir á ári
geti verið raunhæft. Á Norðúrlöndunum
þykir nokkuð eðlilegur kostnaður við kvik-
myndir á bilinu 2-6 milljónir.
Elias: Dæmiö frá Noregi vekur aðra
spurningu. Er of mikil fyrirgreiðsla af
hálfu hins opinbera kannski til ills þegar
kvikmyndagerð á i hlut?
Hrafn: Aðaiatriðið er auðvitað það að
menn skapimyndir með þeim metnaði að
þeir nái með sinu listaverki til fólks. Það
skiptir i raun engu máli hvernig þú ferð að
þvi, en þetta metnaðarelement verður
alltaf að vera fyrir hendi. Það er náttúru-
lega ómögulegt ef menn geta gert tiu von-
lausar myndir á rikisstyrk.
Jón: Sem enda i dósum...
Hrafn: Málið er að þarna þarf að fara
mjög vandrataða leið. Mér sýnist þetta
frumvarp, sem ég hef ekki mikla trú á að
verði samþykkt, mjög raunhæft og tel aö
þessi nefnd hafi unnið feiknarlega gott og
merkilegt starf. Þarna er að meginhluta
um lán og ábyrgð að ræða og styrkir ekki
nema einn þriðji hluti sem ég held að sé
■ Þorsteinn Jónsson, Knútur Hallsson
mjög raunhæf leið. Þá verða menn sem
lenda i þvi að gera mjög vonda mynd
kannski að stoppa i bili og hugsa sinn gang.
En ástandið núna er allt annað. Ég er að
gera mynd og er búinn að leggja undir
svona þrisvar sinnum allt sem ég á. Það er
náttúrulegamjögerfið aðstaða til að vinna
við og á endanum hefur hún lika sálrænt
vond áhrif á þig — þú ert farinn að spara á
kolvitlausum póstum undir lokin, sem kem-
ur niður á gæðum þó þú sért með tiltölulega
gott hráefni i höndunum. Þú hættir að geta
matreitt það eins og þú ætlaðir.
Þorsteinn: Ef við litum aðeins á þær
leiðir sem hið opinbera hefur farið til að
styrkja kvikmyndagerð, þá er það i fyrsta
Jagi sú aðferð sem var tekin upp i Sviss og
siðan i Þýskalandi, að opinberar sjónvarps-
stöðvar borguðu helming kostnaðar við
myndir fyrir eina sýningu i sjónvarpi.
Þetta kom af stað kvikmyndaiðnaði i þess-
um löndum. Nú skandinaviska formið er
tvenns konar — annars vegar styrkir sem
Þorsteinn: „Það er
sennilega
flöskuhálsinn
hjá okkur í dag, það
vantar fólk sem getur
skrifað handrit”
renna til valdra verkefna sem eru dæmi
eftir handritum og hins vegar sjálfvirkur
stuðningur eins og er i Noregi, en þar er
alveg sama hvaða mynd þú gerir eða
hvernig hún er, hún fær alltaf sjálfkrafa
stuðning i gegnum aðgöngumiðasölu. Ég
held að það sé alveg á hreinu að þessi sjálf-
virka aðferð sé af hinu illa, algjörlega
ástæðulaus. Þetta frumvarp er hugsað
þannig að mynd geti til dæmis fengið 20
prósent af kostnaðarverði meðalmyndar i
styrk, önnur 20 prósent i lán og þá hefur
sjóöurinn lagt fram 40 prósent. Siðan gæti
hann útvegaö rikisábyrgö fyrir öðrum 20
prósentum á lánum sem viðkomandi fram-
leiðsluaöili tekur. Þarna eru komin 60
prósentaf framleiðsluverði. Restina ætti að
vera hægt að fá i bönkum eða eftir einka-
fjármagnsleiöum. Þannig ætti að vera
tryggt að hægt sé að gera kvikmyndir án
þess aö leggja undir ibúðir eða sina fjár-
hagslegu tilvist. Nú ef mynd ekki skilar
neinum fjárhagslegum hagnaði eða ef
verður tap sem næmi 40—60 prósent af
kostnaðarverði er hægt að hugsa sér aö
sjóðurinn greiði lánin upp I styrkjum eftir
á. Náttúrulega með þvi fororði aö myndin
hafi veriö gerð af einhverjum alvarlegum
ásetningi og hafi eitthvað til að bera.
Elias: Ef þessar prósentutölur eiga aö
standast þýðir þaö þá ekki aö sjóöurinn geti
aöeins lánað út á örfáar myndir á ári?
Þorsteinn: Ég held að flestir séu sam-
mála um að það sé tilgangslaust að leggja I
of margar myndir á ári. Þetta liggur á
bilinu 2—4 af leiknu gerðinni og kannski
5—10 af hinni geröinni.
Jón: Ég vildi koma einu að sem kannski
hefði átt að vera fyrr i okkar umræðu. Ég
vil leggja mikla vigt á það að kvikmyndin
virkar sem eins konar Þjóðleikhús alls
landsins. Við höfum möguleika á hlutum
sem leikhúsið hefur ekki i sama mæli. Við
getum komið frá okkur verkum til allra
Islendinga á mjög skömmum tima. Við
getum farið yfir landið á þremur mánuð-
um.
Hrafn: Við náum sama áhorfendafjölda á
eina islenska mynd og Þjóðleikhúsið á allar
sinar sýningar á einu ári. Spurðu svo hvað
Þjóðleikhúsið hefur i styrk og hvað kvik-
myndagerðin fær i styrk. Og spurðu svo
hvort fjölmiðlun og tækni nútimans ætti
ekki að breyta þessum hlutföllum jafnt og
það breytir öörum hlutföllum i þjóðfélag-
inu. Sitjum viö ekki þarna uppi með ein-
hvers konar steinaldarskepnu? En það er
einn hængur þarna á, ég held að hvernig
Jón: „í Útlaganum
útilokuðum við 20% af
þeim sem mundu
normalt fara í bíó”
sem sjóöurinn starfar og hverjir sem sitja i
stjórn hans verði hann alltaf að vara sig á
að dæma kvikmyndir út frá handritum, þvi
handrit er allt annað en kvikmynd, það er
texti. Þetta benti Jörn Donner á þegar hann
var hér og þegar hann var forstjóri sænsku
kvikmyndastofnunarinnar lagöi hann ein-
mitt sérstaka áherslu á ab veðja á fram-
leiðendur sem hafa reynslu og hafa sýnt að
þeir eru færir um að klára sitt verk þokka-
lega og svo leikstjóra sem hafa sannað það
áður i einu tveimur verkefnum að þeir væru
færir um að gera mynd. Þetta hefur lyft
frekar undir sænsku kvikmyndagerðina
rétt núna i lokin. En það kann hins vegar
aldrei góðri lukku aö stýra að dæma kvik-
myndir út frá handritum, þvi að gera yfir-
leitt pólitiskt skipaðar nefndir eða nefndir
sem fara fyrst og fremst að blaöa i texta og
samtölum o.s.frv. Og þvi meiri samtöl og
texti, þeim mun hæfari telur nefndin sig til
að dæma handritið — og á endanum eru
menn farnir að kvikmynda sjónvarpsleikrit
úti i haga. Þaöerheldur ekki kostur.
Elias: En stjórnin metur þetta eftir
handritum, er það ekki reglan i dag?
Knútur: Nei, þaö er ekki hægt að segja að
við bindum okkur við handrit. Það er
náttúrulega margt annað sem kemur til
greina Ég er alveg sammála Hrafni um
það sem hann var að segja áðan. Það vegur
auövitað mjög þungt þegar leikstjórar og
fólk sem hefur sýnt og sannað að það getur
gert myndir sækir um stuðning frá
sjóðnum. Það er ekki einblint á handrit,
enda held ég þó að ég sé ekki fagmaður að
það sé hægt að gera handrit meö mjög
margvislegu móti. Það sé ákaflega hæpið
og kannski alveg út i loftið að dæma eftir
handritum einum saman.
Elias: Eitt af þvi sem Þorsteinn kom inn
á áðan var hlutur sjónvarpsins i kvik-
myndamálum erlendis. Hvaða áhrif hefur
islenska sjónvarpið haft til að efla islenska
kvikmyndagerð?
Hrafn: Sjónvarpið hefur auðvitaö orðið
til þess að hér hefur skapast viss tæknileg
þekking og einstaka menn hafa fengið sitt
fyrsta tækifæri þar. Lengi vei var málum
þannig háttað i sjónvarpinu að þar gátu
ekki orðið neinar framfarir I kvikmynda-
gerð. Við bjuggum við aldagamalt kerfi um
aö tækni og leikur, það er að segja kvik-
myndatæknin, myndmálið, og leikarar
væri tvennt óskylt. Þegar ég byrjaði að
starfa sem leiklistarráðunautur við sjón-
varpið setti ég mér það markmið að reyna
að eyða þessum misskilningi, að myndmál
og leikur myndu þar eftir haldast i hendur
og stefna að þvi að ungir islenskir leik-
stjórar sem hefðu lært kvikmyndagerð sér-
staklega kæmust að. Þennan stutta tima
sem ég hef verið þarna hefur stofnunin
verið i algjöru fjársvelti og ekki verið um
mörg verkefni að ræða. Þó hafa menn eins
og Ágúst Guðmundsson, Lárus Ýmir
Óskarsson, Sigurður Pálsson, Þráinn Bert-
elsson og nú Viðar Vikingsson fengið sin
fyrstu tækifæri þar. Ég held að sjónvarpið
ætti að reyna að halda þessari stefnu til
streitu. Það verður ekJci til nein kvik-
myndabylgja nema upp komi einhver
hópur af leikstjórum og ég held að sjón-
varpiö ætti aö leggja grundvallaráherslu á
að rækta þá upp. Það tekur sinn tima. En
þvi miður er ekki hægt að segja aö sjón-
varpið sem við getum talað um i alvöru, og
það hefur oft jafnvel virkað sem dragbitur
þar á. En það er kannski von um að þetta sé
að einhverju leyti að breytast. Hins vegar
hefur verið gifurleg þröngsýni meðal þeirra
manna sem óttuðust það mest að missa
spón úr sinum aski þegar þessi stefna var
tekin upp. Og þeir hafa náttúrlega gert allt
til að halda i sina vasapeninga En svo lengi
sem ég fæ einhverju um þokað og gefið
einhver ráð, þá held ég að þarna hafi sjón-
varpið miklu uppeldishlutverki að gegna.
Jón: Þaö má náttúrlega ekki vanmeta hlut
sjónvarpsins i þvi að stuðla að ákveðinni
tæknilegri uppbyggingu. Nánast allir
tæknimenn sem hafa starfað að þessum Is-
lensku myndum hafa fengið hluta af sinu
uppeldi i sjónvarpinu. Fóiksflóttinn frá
sjónvarpinu hefur auðvitað komið út i kvik-
myndagerðina. En ég held að margir
þeirra hafi einmitt farið þaðan vegna þess
Knútur: „Maður getur
sagt að kvikmynda-
gerðin hafi risið eins
og lík upp frá dauðum,
hún er komin af Osku-
buskustiginu yfir á
Þyrnirósarstigið...”