Fréttablaðið - 14.09.2008, Qupperneq 48

MENNING 6
L
eikstjóri heimildarmynd-
arinnar „Í skugga hinnar
heilögu bókar“, Finninn
Arto Halonen, hefur gert
fjölda kvikmynda, bæði
leiknar myndir og heimildarmynd-
ir og komið víða við á ferli sínum.
Myndir sínar hefur hann tekið á
Kúbu, í Kína, Malasíu, Tíbet, Rúss-
landi og víðar. Nýjasta mynd hans
fjallar um viðskipti stórfyrirtækja
í einræðisríkinu Túrkmenistan.
Af hverju gerðir þú þessa mynd um
Ruhnama, hina heilögu bók Túrk-
menistans?
Ég hef lengi fylgst með því
hvernig stórfyrirtæki skipta við
einræðisríki þar sem fólk er pynt-
að og myrt fyrir skoðanir sínar. Ég
kynntist því í Tíbet og Kína fyrir
tíu árum en hafði ekki fundið rétt-
an farveg til að nálgast það. Þegar
ég las greinarflokk í Helsingin
Sanomat um Túrkmenistan þá
skildi ég að þessi bók, Ruhnama,
var tilvalin leið til þess að segja frá
tvöfeldni stórfyrirtækja í viðskipt-
um. Þeir eru að láta þýða þessa
fáránlegu bók sem Turkmenabasi
skrifaði sjálfur og allir verða að
lesa. Hún er blanda af áróðri um
yfirburði hans, sögum og trúar-
brögðum. Bókin hefur rústað
menntakerfið í landinu. Menn
þurfa meira að segja að læra hana
utan að til þess að fá að taka bíl-
próf.
Og hvað gera erlend stórfyrirtæki?
Þau láta þýða hana yfir á sín
tungumál og færa einræðisherran-
um að gjöf. Hann notar það í sínum
áróðri. Til dæmis var sagt að þýska
þjóðin væri búin að láta þýða
Ruhnama og að þetta væri mikil-
vægt tákn um vináttu landanna.
Sannleikurinn var sá að Siemens
lét þýða bókina til að fá viðskipta-
samninga. Þeir eiga stóran þátt í
því hversu öflugar hlerunargræj-
urnar eru nú í landinu. Tyrkneska
fyrirtækið Chalik fékk stærsta
hluta köku Turkmenabasis. Það
reisir hallir í höfuðborginni á
meðan almúginn lifir undir fátækt-
armörkum úti á landsbyggðinni.
Chalik sjálfur var gerður að ráð-
herra þótt hann væri ekki einu
sinni túrkmenskur ríkisborgari.
Chalik lét, eins og Siemens, Cater-
pillar og fleiri, þýða báða hluta
Ruhnama á sína tungu.
Hvernig gekk ykkur að ná sam-
bandi við þessi fyrirtæki ?
Enginn vildi tala við okkur og
þetta er greinilega mjög neyðar-
legt fyrir fyrirtækin, en engu að
síður það sem þau hafa gert.
Ruhnama hefur verið þýdd á 40
tungumál en enginn vildi ræða um
það við okkur. Að lokum samþykkti
fulltrúi finnsks fyrirtækis að veita
okkur viðtal. Hann sagði að þeir
hefðu hafið þýðingu á bókinni en
hann hefði fljótlega skilið að það
væri siðferðilega rangt að smjaðra
fyrir einræðisherra á þennan hátt.
Því hafi fyrirtæki hans hætt við
þýðinguna og þar með einnig misst
milljónasamning við Túrkmenist-
an. Þessi fulltrúi finnska fyrirtæk-
isins Asco var sá eini sem vildi tjá
sig um málið.
Hvernig gekk að kvikmynda í Túrk-
menistan?
Bara að komast þangað var mjög
erfitt, en okkur tókst það tvisvar
sem ferðamenn í hóp. Okkur var
fylgt út um allt en tókst að plata
leiðsögumanninn. Þeir sem vildu
hitta okkur og segja frá gerðu það
meðvitaðir um hættuna. Í mynd-
inni eru einnig viðtöl við Túrkmena
hafa setið í fangelsi en lifa nú í
útlegð. Við höldum sambandi áfram
og reynum að aðstoða þeirra bar-
áttu eftir fremsta megni. Eftir að
hún var sýnd hér í Finnlandi hefur
finnska stjórnin sett á stofn nefnd
sem á að semja reglur um siðferði
finnskra fyrirtækja. Finnski utan-
ríkisráðherrann hringdi í mig um
daginn áður en hann fór í heimsókn
til Túrkmenistan nýlega. Ég benti
honum á það sem við erum að segja
í myndinni og siðferðilega ábyrgð
finnskra fyrirtækja. Það var nefnd
í gangi fyrir nokkrum árum á
vegum Sameinuðu þjóðanna sem
vann að mjög ákveðnum reglum
sem átti að gilda fyrir öll fyrirtæki
landa sem eiga aðild að þeim. En
vegna þrýstings frá alþjóðlegum
stórfyrirtækjum var nefndin lögð
niður. Nokia-Siemens Network
gerði nýlega risasamning við nýjan
einræðisherra Túrkmenistans,
Gurbanguly Berdymukhammedov,
um símkerfi. Siemens hefur einnig
selt þeim hlerunarkerfi sem er
notað til að njósna um erlend sendi-
ráð og hjálparstofnanir.
Ég vil vekja umræðu um þessi
mál og því erum við einnig með
vefsíðu: www.Freedomforsale.org
þar sem við vekjum athygli á starfs-
aðferðum stórfyrirtækja í einræð-
isríkjum. Þar kynnum við einnig
heimildarmyndir sem fjalla um
þessi mál.“
Engin finnsk heimildarmynd
hefur hlotið jafn mikla dreifingu og
„Í skugga hinnar heilögu bókar“.
Hún hefur farið á yfir 20 kvik-
myndahátíðir og er seld til fjölda
sjónvarpsstöðva víða um heim.
HIN HELGA BÓK
Heimildarmyndin „Í Skugga hinnar heilögu bókar“ verður sýnd á alþjóðlegu
kvikmyndahátíðinni í Reykjavík sem hefst eftir tíu daga. Myndin varpar ljósi á
framkomu alþjóðlegra stórfyrirtækja í viðskiptum sínum við einræðisherra Túrk-
menistans, hins olíu- og gasauðuga lands.
KVIKMYNDIR HELGA BREKKAN
Arto Halonen verður gestur Alþjóðlegrar kvikmyndahátíðar í Reykjavík.
MYND HELGA BREKKAN
SURTSEY – jörð úr ægiHANDRITIN – saga handrita og hlutverk um aldir SÍÐBÚIN SÝN – ljósmyndir Halldórs Laxness
H
va
lfj
ör
ðu
r.
Lj
ós
m
yn
d
: H
al
ld
ór
L
ax
ne
ss
, 1
9
57
©
F
jö
ls
ky
ld
a
H
al
ld
ór
s
La
xn
es
s
Þjóðmenningarhúsið – The Culture House
National Centre for Cultural Heritage
Hverfi sgötu 15 · 101 Reykjavík
Sími 545 1400 · www.thjodmenning.is
Sýningar - leiðsögn - verslun
Opið daglega kl. 11.00 – 17.00
Leiðsögn án endurgjalds í boði fyrir skólahópa.
Leiðsögn á ensku um handritasýninguna kl. 15.30
alla virka daga nema miðvikudaga.
Veitingar á virkum dögum.
SÝNINGAR Á
ÖLLUM HÆÐUM
Auglýsingasími
– Mest lesið