Fréttablaðið - 15.10.2008, Blaðsíða 30
MARKAÐURINN 15. OKTÓBER 2008 MIÐVIKUDAGUR6
S K O Ð U N
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Hólmfríður Helga Sigurðardóttir, Ingimar Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson,
Magnús Sveinn Helgason, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG:
rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@
posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands byggðinni.
Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
bjorn.ingi@markadurinn.is l holmfridur@markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l jonab@
markadurinn.is l msh@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
Göfugt er að fyrirgefa og þá er iðrunin ekki síður mikilvæg þegar
fólk hefur farið út af sporinu og rangar ákvarðanir verið teknar.
Mikilvægt er hins vegar, áður en til slíkra uppgjöra kemur, að fyrir
liggi hvað er verið að fyrirgefa eða hvers sé iðrast.
Í þeim ógöngum sem þjóðin hefur ratað í með fjármálakerfi sitt
hefur síðustu daga stundum verið haft á orði að nú sé ekki rétti
tíminn til að leita sökudólga. Nú sé tími aðgerða og viðbragða til að
forða meiri skaða. Til lítils er að segja þetta fólki sem horfir upp
á sína nánustu eða er sjálft að missa vinnuna, eða býr við nagandi
óvissu um ævisparnaðinn. Fólk vill vita hvernig hlutir gátu farið
svo aflaga og það vill draga einhvern til ábyrgðar.
Þá er leitin að sökudólgi hluti af viðleitninni til að læra af reynsl-
unni og af henni verður ekki dreginn mikill lærdómur nema upp-
lýst verði hvar hlutir fóru aflaga. Reiði yfir því sem aflaga fór er
eðlileg tilfinning og getur verið hluti af ákveðnu bataferli, jafnvel
drifkraftur til aðgerða. Gæta þarf samt að því að hún verði ekki
niðurrifsafl beint að ósekju á einstaklinga, eða í röngu hlutfalli við
þá sök sem viðkomandi kann að bera. Gildir þá einu hvort þar er
um að ræða „útrásarvíkinga“ eða embættis- og stjórnmálamenn.
Tilfellið er að það er tiltölulega auðvelt að vera vitur eftir á. Út-
rásarvíkingarnir sem byggðu upp öfluga banka og fyrirtæki í út-
löndum hefðu átt að fara varlegar úr því að á brast heimsfjármála-
kreppa. Umfang hennar sá bara enginn fyrir. Ekki heldur stjórn-
endur risastórra útlendra banka sem farið hafa á hausinn, eða
ríkisstjórnir annars staðar á Vesturlöndum sem nú veita milljörð-
um í tugþúsundatali inn í fjármálakerfi landa sinna í von um að
snúa megi við þróuninni og forða enn alvarlegri hamförum fyrir
heimshagkerfið.
Hér heima höfum við hins vegar búið og búum enn við brotalamir
sem gerðu lausafjárkreppu heimsins enn þungbærari. Gjaldmiðill-
inn er lítill og brothættur og látið hafði verið hjá líða að byggja upp
það bakland sem þörf var á fyrir fjármálastarfsemina sem þjóðin
þó var svo stolt af og átti að vera einn af helstu tekjustofnum henn-
ar til framtíðar.
Þá hlýtur að vera eitthvað bogið við regluverk sem heimilar
einkafyrirtæki að setja smáþjóð í ábyrgð fyrir svo umfangsmik-
illi starfsemi í útlöndum að komið geti alvarlega niður á þjóðarhag,
líkt og raunin virðist hafa verið með innlánastarfsemi Landsbank-
ans í Bretlandi og Hollandi. Hafi verið farið fram úr heimildum
eða eftirlitsstofnanir, hvort heldur það er hér heima eða erlend-
is, sofið á verðinum þarf það líka að koma upp á yfirborðið, um
leið og regluverkið sjálft kemur til endurskoðunar. Þá þarf líka að
horfast í augu við ábyrgð ráðamanna þegar kemur að yfirlýsing-
um sem ýtt hafa getað undir vandann, já eða skorti á yfirlýsing-
um, líkt og þegar heill dagur var látinn líða án þess að svara yfir-
lýsingum breskra stjórnvalda um að Íslendingar ætluðu ekki að
standa við skuldbindingar sínar varðandi innstæðueigendur í út-
löndum. Fara þarf ofan í saumana á peningamálastefnunni og því
hvernig Seðlabankinn stóð að því að tryggja hér (já, eða ekki) fjár-
málastöðugleika.
Eftir stendur að regluverk það sem við búum hér við er það sama
og er í gildi á Evrópska efnahagssvæðinu og ekki er vitað betur en
að fyrirtæki landsins hafi starfað innan þess ramma sem þeim er
settur. Nú ríður á að horfast í augu við mistökin og taka um leið
stefnuna til nýrrar framtíðar. Og þá þarf að koma til verka fólki
sem líklegt þykir til að koma í veg fyrir að sagan endurtaki sig.
Ómarkviss reiði yfir ógöngum þeim sem þjóðin hefur
ratað í er lítt gagnleg. Yfirveguð gagnrýni er farsælli.
Til að læra þarf að
upplýsa um mistökin
Óli Kristján Ármannsson
Innherji er hver sá sem býr yfir eða hefur að-
gang að trúnaðarupplýsingum vegna eignaraðild-
ar, aðildar að stjórn, rekstri eða eftirliti eða vegna
annarra starfa á vegum útgefanda verðbréfa sem
skráð hafa verið í kauphöll eða á skipulegum til-
boðsmarkaði.
Þá getur líka sá talist innherji sem hefur feng-
ið vitneskju um trúnaðarupplýsingar og
hafi viðkomandi vitað eða mátt vita
hvers eðlis upplýsingarnar voru.
Ef innherji á viðskipti með hluta-
bréf félagsins, kallast það inn-
herjaviðskipti. Slík viðskipti
eru ólögleg ef þau eru byggð
á trúnaðarupplýsingum, það
er upplýsingum sem ekki
hafa verið tilkynntar með op-
inberum og viðurkenndum
hætti á verðbréfamarkaðn-
um. Ólögleg innherjaviðskipti heita á lagamáli inn-
herjasvik.
„Reglulega heyrast fréttir af ólöglegum inn-
herjaviðskiptum víða um heim og má nefna við-
skipti stjórnenda í fyrirtæki sem er komið í slæma
rekstrarstöðu og stefnir í gjaldþrot en fjárfestar
og hlutafjáreigendur vita ekki af þeim vanda. Þar
geta stjórnendur selt sín bréf og hvatt
vini og kunningja til að gera slíkt
hið sama. Svo þegar þær
upplýsingar um stöðu mála
berast aðilum á markaði
getur hlutabréfaverð fé-
lagsins hrunið og fjár-
festar í félaginu tapað
eign sinni,“ segir í fjár-
málahugtakaskýring-
um á vef MP fjárfest-
ingarbanka.
O R Ð S K Ý R I N G I N
Innherjaviðskipti
Mikilvægt er við þær aðstæð-
ur sem nú ríkja að menn fari sér
ekki hraðar en þörf er og hugi
eftir bestu getu til framtíðar.
Sumar ákvarðanir eru nefnilega
þannig að afleiðingum þeirra
verður aldrei breytt.
Við Íslendingar stöndum
frammi fyrir þeirri staðreynd að
fjármálaumhverfi okkar hefur
beðið skipbrot og nú hefst upp-
bygging á nýjan leik. Við viljum
ekki sóa tíma á þessari stundu í
að hugsa um hver gerði stærstu
mistökin í fortíðinni heldur verð-
ur öll okkar áhersla og athygli að
beinast að því sem fram undan
er.
EINN RÍKISKRANI
Eitt það mikilvægasta í tilveru
sjálfstæðra þjóða er að hafa val.
Annað gríðarlega mikilvægt at-
riði er að geta stundað viðskipti
með vörur og þjónustu við önnur
lönd. Ég held að við þurfum öll að
horfast í augu við þá staðreynd
að umfang viðskipta og kaupgeta
íslensks almennings verður með
öðru sniði þegar rykið sest eftir
þær hamfarir sem ganga nú yfir.
Þrátt fyrir það megum við ekki
missa valkostinn.
Nú liggur fyrir að Seðlabank-
inn mun ábyrgjast viðskipti rík-
isbankanna við bandaríska risa-
bankann JP Morgan Chase. Á
því leikur enginn vafi að þar fer
afar frambærilegur banki sem
getur veitt alla mögulega banka-
þjónustu. Það er hins vegar mikil-
vægt að skilja að ríkisbankarn-
ir munu ekki í fyrstu atrennu og
væntanlega ekki um margra ára
skeið ná að byggja upp sjálfstæð
viðskiptasambönd án beinnar að-
komu og ábyrgðar ríkisins. Staf-
ar þetta af þeirri staðreynd að
fyrirrennarar þeirra eru nú að
hlaupast undan skuldum sínum
og skilja lánardrottna sína eftir
með sárt ennið. Við verðum því
að átta okkur á því að hér er
verið að setja á laggirnar nýtt
fjármálakerfi með einum ríkis-
krana – guð forði okkur frá því
að hann stíflist.
ÖRYGGISVENTILLINN
Með fullri virðingu fyrir hinum
annars ágæta JP Morgan banka
hljótum við að staldra við í þess-
ari stöðu og velta fyrir okkur
hvað er hér á ferðinni. Öll eðli-
leg áhættustýring í viðskiptum,
verkfræði eða hverju sem er
kennir okkur að alltaf er nauð-
synlegt að hafa valmöguleika –
einhvers konar öryggisventil ef
þörf er á. Nú svo eigum við eldra
dæmi í sögu Íslands um einokun-
arverslun sem öll börn þekkja.
Til þess eru vítin að varast þau.
Það sem ég vil benda á er
að við eigum valkost. Við eigum
banka sem enn stendur uppi án
þess að hafa fallið á greiðslu
eða skuldbindingum gagnvart er-
lendum bönkum og öðrum lán-
ardrottnum. Við eigum banka
sem enn getur framkvæmt milli-
færslur frá einum banka til ann-
ars úti í hinum stóra heimi og
stundað virka gjaldeyrismiðlun
fyrir íslenskar stofnanir, fyrir-
tæki og heimili.
Icebank (Sparisjóðabanki Ís-
lands) sem stofnaður var í okt-
óber 1986 hefur frá ársbyrjun
1990 séð um alla erlenda lántöku
og greiðslumiðlun sparisjóðanna
í landinu. Á þessum tæplega tut-
tugu árum hefur bankinn byggt
upp mjög öfluga og hagkvæma
einingu og hjá bankanum starfar
fólk með mikla reynslu og þekk-
ingu á þessu sviði.
NAUÐSYNLEG LÍFLÍNA
Allar erlendar greiðslur til og
frá landinu fara um SWIFT-gátt
bankans (LSICISRE) og hefur
hann byggt upp og viðhaldið þétt-
riðnu neti erlendra tengslabanka
um alla Evrópu, í Austur-Asíu og
í Bandaríkjunum. Þessi greiðslu-
miðlun hefur lengst af verið
kjarninn í starfsemi bankans og
eru allir gjaldkerar sparisjóð-
anna og netbanki þeirra tengdir
beint við öflugt bakvinnslukerfi
bankans. Þessi búnaður gæti með
hægu móti afkastað miklu meira
færslumagni með litlum fyrir-
vara og tiltölulega lítilli aukn-
ingu mannafla.
Með því að tryggt verði að
bankinn og sparisjóðirnir geti
staðið við allar skuldbindingar
sínar gagnvart erlendum aðilum
gæti bankinn orðið sú „líflína“
sem nauðsynleg er fyrir íslenska
bankakerfið eftir þann erfiða
uppskurð sem nú er gerður á
því. Þannig yrði haldið opnum
greiðslumiðlunarleiðum um víða
veröld án þess að hætta sé á tjóni
vegna tafa eða annarra hindrana
sem ella geta orðið meðan óljóst
er um afdrif erlendra skuldbind-
inga viðskiptabankanna þriggja.
Í fyrstu atrennu er nauðsyn-
legt fyrir bankann að eignast
erlendan gjaldeyri sem hann er
reiðubúinn að kaupa gegn stað-
greiðslu.
Auk framangreinds skal hér
fullyrt að bankinn hefur innan
sinna vébanda öflugustu og
reynslumestu ábyrgðardeild
(trade finance) íslenska banka-
kerfisins í heild og hefur hún
annast þjónustu í áraraðir við
öll helstu útflutningsfyrirtæki
landsins alveg óháð viðskiptum
þeirra við sparisjóði.
Reynum nú að hemja mátt eyði-
leggingarinnar.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama.
En orðstír
deyr aldregi
hveim er sér góðan getur.
Frelsi, val og greiðslumiðlun
HAMFARIR VIÐ BANKA Verkamaður virðir fyrir sér hvernig umhorfs er við JP Morgan
Chase Turninn í Houston í Texas í Bandaríkjunum eftir að fellibylur fór þar yfir í byrjun
síðasta mánaðar. Segja má að ofsaveður hafi áfram ríkt á fjármálamarkaði síðan þá þótt í
óeiginlegri merkingu sé. NORDICPHOTOS/AFP
Agnar
Hansson
forstjóri Icebank
O R Ð Í B E L G