Fréttablaðið - 10.11.2008, Blaðsíða 12

12 10. nóvember 2008 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Það að kommúnisminn skyldi bregðast gerir kapítalismann í
sjálfu sér ekki gáfulegri. Fall
kommúnismans gerir brölt í
mönnum ekki sjálfkrafa rétt bara
af þeim sökum einum að einhver
kunni að græða á því.
Við erum alin upp við þetta
andstæðupar: kapítalismi/kommún-
ismi. Önnur stefnan gerir ráð fyrir
sameign framleiðslutækjanna sem
stjórnað sé „að bestu manna
yfirsýn“, og útkoman verður fljótt
alræði fulltrúanna. Hin stefnan
gerir ráð fyrir einkaeign fram-
leiðslutækjanna þar sem hvatinn
sem knýr hagkerfið er hagnaðar-
von einstaklinganna – útkoman
verður fljótt alræði braskaranna.
Og hér á landi alræði verktakanna.
Eina samfélagið sem vit er í
virðist hið blandaða hagkerfi
Norðurlanda. Í öfgamyndum sínum
spegla kommúnismi og kapítalismi
hvor aðra. Hvor tveggja nauð-
hyggja, knúin ást á hugmyndum en
skeytingarleysi um líf mannanna
og stjórnast af sams konar
hugsjónum um stórfenglegar
framkvæmdir: belgingi. Í báðum
stefnum ríkir oftrú á tæknilausnum
og vanmat á viti hugar og handa,
oftrú á hagvexti – en hagvöxtur er
ekki annað en mæling á hávaðanum
í hagkerfinu – en vanmat á gildi
daglegs lífs fjarri framleiðslunni;
oftrú á rányrkju, eyðileggingu,
brölti, bara einhverju brölti.
Níðstöngin
Krossgötur Hjálmars Sveinssonar
á rás 1 höfðu síðastliðinn laugardag
að geyma sérlega átakanlegt dæmi
um afleiðingar þess óðakapítalisma
sem ríkt hefur hér að undanförnu,
en þar var rakið hvernig gróið og
indælt hverfi rétt utan við miðbæ
Reykjavíkur var eyðilagt með
fáránlegum framkvæmdum við
Höfðatorg, þegar borgarstjórn
sjálfstæðismanna og Framsóknar
fór í typpakeppni við Kópavog um
turnbyggingar í trássi við vilja
íbúa og ráð skipulagsyfirvalda.
Ömurleg drög að nauðljótum
turni standa nú á Höfðatorginu
eins og háðung – eins og níðstöng –
eins og minnisvarði um takmarka-
lausa verktakaþjónkun sjálfstæðis-
manna sem víluðu ekki fyrir sér að
skrökva blygðunarlaus að íbúum
hverfisins. Þetta er ekki eina
dæmið um algjört alræði verk-
takanna hér á höfuðborgarsvæðinu
og glundroða í framkvæmdum:
bara uppbyggingin á skrifstofuhús-
næði á höfuðborgarsvæðinu virðist
hafa gert ráð fyrir því að hingað
flyttust senn höfuðstöðvar
Evrópusambandsins og Sameinuðu
þjóðanna með allri starfsemi.
Turninn í Borgartúni og
Smáranum eru vitnisburður um
það hversu óskynsamlegur
óðakapítalisminn er.
En talsmenn hans hafa ekki bara
gert tilkall til skynseminnar heldur
líka hinnar náttúrulegu niðurskip-
unar hlutanna í heiminum. Lengi
hafa þeir predikað um gildi
óréttlætisins og lögmæti dauða-
syndanna.
Réttlætið kann að vera gott og
blessað, sögðu þeir, en það er bara
svo óhagkvæmt. Það er hreinlega
hættulegt. Með jöfnuði erum við
nefnilega að grípa inn í sjálft
gangverk kapítalismans, sem er
náttúrulegt og lögmálsbundið.
Svona er lífið; réttlætið er rangt,
„fair is foul“.
Nú vitum við að þessu er einmitt
öfugt farið og tilfinning okkar var
allan tímann rétt: að það var alltaf
ranglætið sem var rangt en
réttlætið rétt. Og sú markvissa og
andstyggilega tilraun sem hér var
gerð til að stórauka stéttaskipt-
ingu, með ofsaríkum í sérhverfum
með sérskólum – soldið ríkum á
öðrum stað – og svo pakkinu utan
við allt – hefur til allrar hamingju
mistekist. Lítill stéttamunur og
mikill hreyfanleiki milli stétta –
upp og niður stigann – hefur alla
tíð verið styrkur íslensks samfé-
lags, og sambýli stéttanna eins og
það var í Vogahverfinu í mínu
ungdæmi, þar sem hristust í einn
graut krakkar frá fátækum
heimilum og ríkum, heimilum
háskólaborgara og iðnaðarmanna,
sjómanna og listamanna. Ukust að
íþrótt og frægð, undu svo glaðir við
sitt.
Íslandskokkteillinn teygaður
Kannski að Íslendingar kunni ekki
að vera ríkir. Frá því að kapítalismi
fór að láta á sér kræla á Íslandi
upp úr aldamótunum 1900 virðist
segin saga að ríkir Íslendingar hafi
ekkert kunnað með peninga að fara
– og því meiri peninga sem þeir
fengu, því minna. Sönnunargagn 1:
eftir því sem danska blóðið
þynntist út í Thors-ættinni
minnkaði peningavitið að sama
skapi. Lýsingar Halldórs á
Íslandsbersa í Guðsgjafaþulu og
aðförum hans, dellugangi og
fylleríi í útlöndum gætu sem
hægast átt við um það fólk sem
delerað hefur í útlöndum í nafni
okkar hinna undanfarin ár.
Því ber að fagna sérstaklega
framkominni tillögu VG á Alþingi
(Alþingi muniði, húsið þarna við
Austurvöll sem þjóðin kaus
fulltrúana til) um að lækka laun
forseta Íslands og annarra
háttsettra embættismanna. Þetta
er ekki bara eitthvert ómerkilegt
lýðskrum heldur miðuðust þessi
fimbullaun við auðmennina sem nú
eru horfnir, og því hægt að klípa
milljón hér og milljón þar, ekki síst
til að endurheimta jöfnuðinn.
Landið er fagurt og frítt,
auðlindir nógar, fólkið vel menntað
og gott, tækifæri um allt. En við
verðum að fá að kjósa nýtt þing.
Sem starfar.
Rétt reyndist rétt
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG | Efnahagsástandið
Bloggað til að gleyma
Hangs starfsmanna á netinu er vel
þekkt vandamál meðal atvinnurek-
enda, og eru nýju ríkisbankarnir þar
engin undantekning. Þó hefur heyrst
að starfsfólk þar á bæ sé ekki að sóa
dýrmætum tíma í að lesa um enska
boltann, ógnvekjandi rassinn á Jane
Fonda – myndir eða uppfæra status-
inn á facebook, heldur eigi vefsíða
ein, sem reglulega er uppfærð með
krassandi fréttum og upp-
lýsingum um persónu-
legar deilur þjóðþekktra
aðila, hug þeirra allan.
Gengur síðan góða undir
nafninu „Seðla-
bankabloggið“
meðal hörðustu
aðdáendanna.
Betra of en van
Ýmsir vilja meina að lögreglan leggi
í vana sinn að vanmeta fjölda þeirra
sem láta sjá sig í vikulegum mót-
mælafundum á Austurvelli stórlega.
Lausnin gæti hæglega verið sú að ráða
Pál Óskar Hjálmtýsson í talningar-
djobbið, en eins og margir muna
sýndi popparinn fádæma færni við
að ofmeta mannfjölda á tuttugu
ára afmælistónleikum Kaupþings á
Laugardalsvellinum í ágúst á
síðasta ári. Páll Óskar var
kynnir kvöldsins og básúnaði
nýjum áhorfendatölum, sem
virtust hækka sem nam
þúsundum á örfárra
mínútna fresti, yfir
gáttaða gestina sem
rúmt var um á hálf-
tómum leikvanginum. Ólíkegt er þó að
mótmælendur Íslands kvitti undir það
lof sem Páll Óskar hlóð Kaupþing við
sama tilefni, og allsendis óvíst hvort
diskóboltinn sé sama sinnis í dag.
Lokað fyrir Páli
Nokkrir athafnariddarar fyrrinætur
límdu fyrir glugga Ráðherrabústaðar-
ins í Tjarnargötu og strengdu borða við
innganginn með áletruninni „Lokað
vegna aðgerðaleysis“. Róttækari
gárungum hefði líklega þótt við hæfi
að breyta orðalagi borðans í „Lokað
vegna hugleysis“, meðan ábúendur
hússins hefðu vafalítið kosið að
vitna í þekktan dægurlagatexta
Bjartmars Guðlaugssonar;
„Lokað vegna lánleysis“.
kjartan@frettabladid.is
Skipulagt kaos eða skýr sýn?
UMRÆÐAN
Hrafnkell Á. Proppé skrifar um skipu-
lagsmál
Þjóðfélagið stendur nú á tímamótum og almenningur vill í auknum mæli koma að
mótun hins nýja Íslands. Skipulag er verk-
færi til að móta framtíð samfélaga, ekki ein-
göngu að ákvarða staðsetningu gatna og húsa
heldur leggja grunn að alhliða uppbyggingu. Í tilefni
af nýliðnum alþjóðlegum skipulagsdegi er rétt að
skoða hvernig skipulagsmálum er háttað og hvort þar
felist ónýtt tækifæri.
Skipulagsáætlun á að vera uppbyggingaráætlun
hvers sveitarfélags, þar sem mótuð er framtíðarsýn
og stefnt á að uppfylla raunhæf markmið. Sú vinna
hefur þó verið leyst á nokkuð einsleitan máta þar sem
aðaláherslan er lögð á að draga línur á kort en lítið
hugað að stefnumótun. Vissulega eru á því undantekn-
ingar og fer góðum dæmum fjölgandi. Ástæða þessa
er að mínu mati sú að lítil hefð er fyrir faglegri stefnu-
mörkun sem unnin er í samráði við hagsmunaaðila.
Þessi nálgun við skipulagsvinnu hefur leitt til þess
að þröng sjónarmið hafa ráðið ríkjum, sérílagi
á þenslusvæðum. Mörg sveitarfélög hafa spil-
að djarft til að draga að sem flesta íbúa. Vænt-
ingar íbúa og gæði byggðar og umhverfis hafa
því vikið fyrir skjótri uppbyggingu. Afleið-
ingarnar blasa nú við, mörg sveitarfélög horfa
fram á fjárhagslegt tap og hálftóm hverfi.
Nú er einstakt tækifæri til að bæta faglega
nálgun í skipulagsmálum. Liður í því er að inn-
leiða í auknum mæli þá nálgun sem kalla má
„samræðuskipulag“. Sú leið felst í ítarlegri greiningu
skipulagsráðgjafa og auknu samráði hagsmunaaðila
við að móta aðgerðaáætlun sem almenn sátt ríkir um.
Slík áætlun er líkleg til að vera hreyfiafl sem leysir úr
læðingi nýjar hugmyndir um uppbyggingu og skapar
ný tækifæri. Manchester er dæmi um borg sem nýtti
aðferðir samræðuskipulags til að snúa við erfiðri stöðu
eftir hrun atvinnulífsins. Með markvissri stefnumót-
un, sem leiddi saman íbúa, fagaðila og valdhafa, tókst
að blása lífi í glæðurnar, skapa nýja atvinnustarfsemi
og halda í fólk. Er þörf á slíku á Íslandi?
Höfundur er meistaranemi í skipulagsfræðum við
Álaborgarháskóla og ráðgjafi hjá Alta ehf.
HRAFNKELL Á
PROPPÉ
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
H
ún hefur verið löng, biðin eftir upplýsingum um hvert
eigi að stefna og hvernig staðan er. „Nú er botninum
náð og viðspyrnan getur hafist,“ hefur ómað, en ekkert
breyttist samt. Á meðan ríkisstjórnin er enn í áfalla-
stjórnun hafa háskólasamfélagið og almenningur gef-
ist upp á biðinni og sýnt hvað í þeim býr. Þar er boðið upp á lausnir
í stað vandamála. Á síðustu dögum hefur það komið í ljós hvernig
hátt menntunarstig Íslendinga verður lausnin í því að byggja upp
nýtt samfélag eftir hrunið.
Það verður þó að viðurkennast að það hefur valdið vonbrigðum
hvað stjórnvöld eru föst í áfallastjórnuninni í stað þess að leiða
landið til framtíðar. Það hvílir mikið á ríkisstjórninni, örfáir ráð-
herrar snúast í erlendum lántökum og milliríkjadeilum. Aðrir
ráðherrar og þingmenn væntanlega einnig uppteknir við að endur-
skrifa fjárlög fyrir komandi ár. En er virkilega enginn sem hefur
tíma til að ráðgast við þá sem hugmyndir hafa um hvernig Ísland
getur byggst upp aftur og miðla því til almennings?
Meðal þess sem hefur komið fram eru hugmyndir Háskólans
í Reykjavík og Listaháskólans um hugmyndahús, þar sem fólk í
nýsköpunarstellingum hefði aðstöðu til að nýta hugmyndir og
þekkingu til að skapa nýjan auð. Meðal þeirra sem eru nú, eða eru
að verða, atvinnulausir er vel menntað fólk sem hefur hugmynda-
auðgina til að skapa ný tækifæri. Það sem vantar til að sprotafyr-
irtækin verði að veruleika er aðstaða og fjármagn. Auð þessa fólks
þarf að nýta áður en það flyst af landi brott og tækifærin glatast.
Hvað ætlar ríkið að gera til að halda í þetta fólk?
Þegar sagan dæmir þetta mikla áfall sem við upplifum nú, mun
krónan verða úttalaður sökudólgur. Deilumálið mun snúast um
hvoru megin er horft á krónupeninginn. Átti fjármálakerfið að sníða
sér stakk eftir vexti og starfa með stærð krónunnar í huga eða átti
að bregðast við og taka upp gjaldmiðil sem hæfði fjármálakerfinu.
Hvort sem verður er niðurstaðan nú að krónan hefur reynst okkur
dýr. Nú um helgina birtist áhugaverð grein um það hvernig hægt
væri að taka upp aðra mynt og spara þannig milljarða dala lántöku.
Um þessa hugmynd þarf að ræða, því stjórnvöld hafa einblínt á
lántöku frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum til að styrkja gjaldmiðil sem
meira að segja Íslendingar hafa enga trú á lengur. Hvernig eiga þá
erlendir aðilar að hafa trú á endurreistri krónu? Hvort sem ákvörð-
un verður tekin um að skipta um gjaldmiðil nú eða síðar þarf línan
að koma frá stjórnvöldum. Hvert skal stefnt í peningamálum? Hve
lengi á að halda í krónuna?
Almenningur sjálfur, þjóðin öll, er farin að skilgreina hver við
erum og hvers konar þjóð við viljum vera. Það keppast allir við að
sverja af sér flatskjáina og annað það sem einkennt hefur neyslu-
hyggju undanfarinna ára. Auðvitað höfum við öll notið góðæranna,
en þegar litið er til baka hefðum við viljað hafa notið þeirra á annan
hátt. Þegar farið er að ræða um ráðdeild Norðmanna með virðingu,
í stað þess að skopast að henni, hefur breyting orðið á skilningi
þjóðarinnar á æskilegum dyggðum. Aftur eru stjórnvöld hvergi til
að vísa veginn og því gerum við það sjálf.
Kannski er það það sem skiptir máli þegar upp er staðið, að þjóð-
in ákveði sjálf hvert skuli stefnt. Ríkisvaldið getur svo fylgt í kjöl-
farið ef það vill.
Framtíð hins endurreista Íslands:
Hugmyndaauðgin
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR