Fréttablaðið - 10.11.2008, Blaðsíða 14

14 10. nóvember 2008 MÁNUDAGUR
UMRÆÐAN
Ólafur Darri Andrason
Útgangspunkturinn í öllum vangaveltum um
framtíðarfyrirkomulag
gengismála er sú staðreynd
að við getum ekki komið á
efnahagslegum stöðugleika
til framtíðar og byggt upp
þau lífskjör sem við viljum
með íslenskri krónu. Við þurfum
því að finna framtíðarlausn á fyrir-
komulagi gjaldmiðilsmála. Sam-
hliða þurfum við að svara því
hvernig við ætlum að búa við
íslenska krónu þar til við tökum
upp nýjan gjaldmiðil.
Sú leið að taka evru upp einhliða
hefur nokkra kosti. Leiðin er fljót-
virk og við tökum ekki áhættuna af
því að við sitjum eftir skuldsett
með ótrúverðugan gjaldeyri ef ekki
tekst að byggja upp traust á krón-
unni. Gallinn er hins vegar
sá að slík lausn er ekki
framtíðarlausn. Evrópu-
sambandið hefur gefið til
kynna að við séum vel-
komin í sambandið og að
við getum þá tekið upp
evru eftir gildandi leik-
reglum en ef við tökum
evru upp einhliða þá kall-
ar það á hörð viðbrögð frá
sambandinu. Auk þess
yrðum við af hlutdeild í þeim ávinn-
ingi sem hlýst af því að sameinast
um gjaldmiðil með öðrum ríkjum.
Við fengjum t.d. ekki hlutdeild í
myntsláttuhagnaði. Við ættum ekki
aðild að stjórn Evrópska seðlabank-
ans og þar með ekki aðkomu að
mótun þeirrar peningamálastefnu
sem við myndum þó búa við. Seðla-
banki Evrópu yrði ekki bakhjarl
okkar og Seðlabanki Íslands yrði að
koma sér upp töluverðum varasjóði
í evrum til að tryggja innlendum
viðskiptabönkum lausafé. Síðast en
ekki síst þá myndi slík einhliða upp-
taka evru gerast án þess að við
myndum vinna markvisst að því að
laga okkur að nýju myntumhverfi.
Skynsamlegasta leiðin í stöðunni
er að taka nauðsynleg erlend lán til
að byggja upp sterkan gjaldeyris-
varaforða sem er forsenda þess að
við getum opnað gjaldeyrismark-
aðinn að nýju. Samhliða eigum við
að lýsa því yfir að við ætlum að
sækja um aðild að ESB og taka upp
evru svo fljótt sem verða má.
Þannig aukum við trúverðugleika
okkar og lágmörkum áhættuna af
því að krónan falli mikið þegar við
opnum gjaldeyrismarkaðinn aftur.
Með slíkum samstilltum aðgerðum
getum við lifað með krónuna þar til
við tökum upp evru sem framtíðar-
gjaldmiðil.
Ólafur Darri Andrason, hagfræð-
ingur ASÍ
Nauðsynleg erlend lán
ÓLAFUR DARRI
ANDRASON
UMRÆÐAN
Manuel Hinds
Það er rúmt ár síðan við Benn Steil heimsóttum
Reykjavík í ágúst 2007 og
mæltum með að evran yrði
tekin upp á Íslandi. Við
sögðum að í upptöku evru
fælist tækifæri til að koma
í veg fyrir þá alvarlegu peninga-
kreppu sem við sáum vofa yfir
framtíð landsins. Við samþykktum
að evruupptaka myndi ekki minnka
skuldir þjóðarinnar, sem voru þá
þegar of miklar; 180 prósent af
landsframleiðslu. Samt, eins og við
bentum á, myndi sterk mynt koma
í veg fyrir neikvæð áhrif óstjórn-
legs verðfalls gjalmiðilsins, sem
myndi verulega auka byrðarnar af
fjárhagsskuldbindingum íslensku
þjóðarinnar.
Eins og við sáum það, var spurn-
ingin hvort Ísland vildi takast á við
skuldavandamálið, eða vildi auka
vandamálið með gjaldmiðlakreppu.
Ég tók röksemdirnar okkar saman
í grein sem ég birti í íslensku dag-
blaði stuttu eftir heimsókn okkar, í
september 2007. Í þeirri grein
sagði ég að gjaldmiðlakrísa yrði að
veruleika ef fólk myndi óttast
verulegt fall krónunnar. Óttinn
myndi hvetja þá til að selja krón-
una og kaupa aðra gjaldmiðla til að
verja sig gegn fallinu. Þetta hefði
tvennar afleiðingar. Fyrir það
fyrsta yrði áhlaup á krónuinnlagn-
ir í bönkum, þegar fólk hleypur til
að ná í það lausafé sem það gæti til
að kaupa evrur, dollar eða pund. Í
öðru lagi myndi aukin ásókn í
erlenda gjaldmiðla valda því að
krónan veikist hratt. Áhrifin af
veikingu krónunnar á skuldavanda-
málið yrði verulegt. Skuldir
íslensku þjóðarinnar, þá 180 pró-
sent af landsframleiðslu, myndu
aukast með falli krónunnar (yrði til
dæmis 360 prósent af
landsframleiðslu, ef krón-
an fellur um 100 prósent)
og á sama tíma myndi
vaxtastig hækka verulega.
Þetta hefði þau áhrif að
ómögulegt yrði að endur-
greiða mörg lán, jafnvel
flest. Eina stjórntækið
sem Seðlabankinn hefði til
að koma í veg fyrir fall
krónunnar yrði að selja erlenda
gjaldmiðla, það er gjaldeyrisvara-
forðann, á markaði. Vandamálið er
að ef gjaldeyrisforðinn þurrkast
upp, eða svo gott sem, þá hefur
Seðlabankinn engin önnur úrræði
en að láta krónuna falla. Seðlabank-
inn hafði aðeins um tíu prósent af
heildarupphæð vaxtamunavið-
skiptanna í sjóðum. Gjaldmiðillinn
færi í frjálst fall.
Því miður rættist þessi spá um
hvað myndi gerast ef Ísland héldi í
krónuna, nema hvað veruleikinn
varð enn svartari. Það þarf ekki að
endursegja hvað gerðist. Nú er
mikilvægt að koma í veg fyrir að
harmleikurinn endurtaki sig og
hefja uppbyggingu efnahagslífs-
ins.
Í greininni, eins og á ráðstefn-
unni, hélt ég því fram að það væri
leið til að koma í veg fyrir peninga-
málahörmungar; að skipta krón-
unni út fyrir alþjóðlegan gjald-
miðil eins og evruna. Það myndi
ekki eyða skuldastöðunni. En samt
sem áður myndi sá möguleiki hafa
þrjá meginkosti. Í fyrsta lagi myndi
það koma í veg fyrir gjaldeyris-
krísu, því enginn hefði áhyggjur af
því að skuldavandamál Íslands
myndi hafa neikvæð áhrif á evr-
una. Í öðru lagi kæmi það í veg
fyrir að skuldabyrðin, miðað við
landsframleiðslu, myndi aukast. Í
þriðja lagi myndi það róa skuldu-
nauta, þar sem þeir myndu ekki
hafa áhyggjur af því að skulda-
byrðin ykist. Það yrði því auðveld-
ara að endurgreiða skuldirnar og
endursemja um þær, ef nauðsyn
krefur. Skuldirnar myndu ekki
hafa aukist, miðað við landsfram-
leiðslu, á jafn dramatískan hátt og
þær gera með dramatísku falli
krónunnar. Ég sagði einnig að upp-
taka evru myndi bjóða upp á lengri
tíma kosti. Til dæmis myndi hún
lækka vexti niður í gildandi vexti í
Evrópu, og þannig minnka skulda-
byrðina, ekki bara nú, heldur til
framtíðar. Þessi áhrif koma sér vel
miðað við núverandi kringumstæð-
ur. Enduruppbygging efnahagslífs-
ins þarf á lágum vöxtum að halda.
Vaxtastigið sem þörf er á til að laða
fjármagn til Íslands yrði mun
lægra í evrum en í krónum.
Að skipta krónunni út fyrir evru
myndi jafnvel hafa aðra kosti. Eins
og Heiðar Guðjónsson og Ársæll
Valfells bentu á í greininni; Val-
möguleikar eru fyrir hendi í geng-
ismálum, sem birtist í Fréttablað-
inu á laugardag, yrði það ekki
nauðsynlegt að taka erlend lán til
að byggja upp gjaldeyrisvaraforða,
einungis til að veita krónunni trú-
verðugleika, ef evran yrði tekin
upp. Núverandi gjaldeyrisvara-
forði en nægjanlegur fyrir upp-
töku evru. Reyndar myndi Seðla-
bankinn standa uppi með
umframforða, eftir að hafa keypt
nauðsynlegar evrur. Og hægt væri
að nota erlend lán til að byggja upp
efnahagslífið, í stað þess að byggja
undir veikan gjaldmiðil.
Ísland ætti aftur að huga að upp-
töku evru. Í stað þess að spyrja af
hverju Ísland ætti að taka upp evru,
ætti spurningin að vera af hverju
landið ætti að halda í krónuna, sem
hefur reynst Íslandi dýr og mun
reynast enn dýrari í framtíðinni.
Manuel Hinds er fyrrum fjármála-
ráðherra El Salvador. Hann hefur
unnið sem efnahagsráðgjafi, meðal
annars fyrir Alþjóðabankann.
Af hverju að halda í krónuna?
MANUEL HINDS
UMRÆÐAN
Edda Rós Karlsdóttir
Ég er í grundvallar-atriðum sammála
greiningu Ársæls og
Heiðars á vandanum.
Ég deili einnig áhyggj-
um þeirra af því að við
gætum setið uppi með
lánin frá IMF og ónýt-
an gjaldmiðil ef okkur mistekst
að endurskapa traust á krón-
una. Reynsla annarra þjóða af
gjaldeyriskreppum kennir
okkur að samstiga stjórnvöld
og risastór gjaldeyrisvaraforði
er lykillinn að því að afstýra
slíkum örlögum. Staðan hér
heima gefur því fullt tilefni til
að hafa áhyggjur.
Ég er með tvær efnislegar
athugasemdir við tillögu þeirra
félaga, en vil þó fyrst hrósa
þeim sérstaklega fyrir að
kveðja sér hljóðs með rök-
studda tillögu. Fyrri athuga-
semdin snýr að gjaldmiðla-
skiptunum sjálfum sem ég tel
að kalli á töluverða lántöku. Ég
tel að gjaldeyrivaraforðinn sé
nokkuð minni en þeir nefna í
grein sinni, því í honum voru
meðal annars víxlar sem gjald-
féllu í október, en er engu síður
sammála því að forðinn dugi til
að skipta út mynt og seðlum í
umferð. Ég tel hins vegar að
við þyrftum að auki að hafa til
reiðu evrur til að afhenda
erlendum eigendum ríkis-
skuldabréfa, íbúðabréfa og inn-
stæðubréfa á gjalddaga bréf-
anna. Sömuleiðis til að afhenda
þegar erlendir aðilar vilja
leysa út innlán sín í íslenskum
bönkum. Mjög gróft áætlað
gætum við verið að tala um 500
milljarða króna. Þótt þetta sé
há fjárhæð, þá er hún samt
lægri en þyrfti til að tryggja
vel heppnaða fleytingu krón-
unnar.
Seinni athugasemdin snýr að
lánveitanda til þrautavara, en
fall íslenska bankakerfisins má
einmitt rekja til þess að Seðla-
banki Íslands gat ekki veitt
þrautavararlán í alvöru
gjaldmiðli. Þótt
íslenska bankakerfið
hafi minnkað mikið og
erlend umsvif nánast
þurrkast út, þá verður
áfram þörf fyrir lán til
þrautavara. Mikilvægt
er að hægt sé að auka
lausafjárfyrirgreiðslu
hratt og vel ef kerfis-
læg vandamál koma
upp. Þetta atriði er sérstaklega
mikilvægt á meðan við erum
að vinna okkur upp úr banka-
og gjaldeyriskreppunni. Því tel
ég afar mikilvægt að upptaka
evru gerist með fullum stuðn-
ingi Evrópska seðlabankans.
Mér finnst mjög spennandi
að menn velti fyrir sér hvort
hægt sé að stytta sér leið inn í
evruna, til að koma í veg fyrir
að gjaldeyriskreppan hrindi af
stað nýrri bankakreppu sem
auki enn á efnahagskreppuna.
Ég velti hins vegar fyrir mér
hvort svona útskipti á gjald-
miðlinum jafngildi ekki í raun
umsókn í Evrópusambandið. Ef
við ætlum ekki að fara í pólit-
íska ónáð hjá ESB, þá hljótum
við að þurfa að lýsa yfir stað-
föstum vilja til að undirganga
Mastricht-ákvæðin. Værum við
þá ekki að ganga fram hjá lýð-
ræðinu, þar sem þjóðin ætti að
hafa síðasta orðið?
Edda Rós Karlsdóttir er
hagfræðingur
Vantar bakland
EDDA RÓS
KARLSDÓTTIR
Í grein Heiðars Más Guðjónssonar og Ársæls Valfells, sem birtist í
Fréttablaðinu á laugardaginn eru færð rök fyrir einhliða upptöku á ann-
arri mynt en krónu. Segja þeir að hægt sé að taka upp aðra mynt, með
einhliða aðgerð og með mun minni gjaldeyrisforða en þurfi til að verja
krónuna, þegar hún verð sett aftur á flot. Sá forði sem nú sé í Seðla-
bankanum, um tveir milljarðar evra, ætti að duga vel fyrir skiptunum.
Þeir benda á að mikil áhætta sé falin í að taka sex milljarða dollara lán
til að stórefla gjaldeyrisforðann. Í núverandi árferði sé mikilvægt að
búa til festu. Hún fáist ekki með óbreyttu gengisfyrirkomulagi. Heiðar
Már og Ársæll segja að einhliða upptaka annars gjaldmiðils brjóti ekki
í bága við EES-samninginn en þó sé betra að hafa Alþjóðagjaldeyr-
issjóðinn og viðeigandi seðlabanka með í ráðum. Hér á síðunni gera
þau Ólafur Darri Andrason, hagfræðingur Alþýðusambandsins, Manuel
Hinds, fyrrum efnahagsráðgjafi í Alþjóðabankanum og Edda Rós Karls-
dóttir hagfræðingur grein fyrir skoðunum sínum á hugmyndum Heiðars
og Ársæls
EINHLIÐA UPPTAKA NÝRRAR MYNTAR
Blaðberinn bíður þín
Þú færð Blaðberann þinn í Skaftahlíð 24
alla virka daga frá kl. 8-17.
...góðar fréttir fyrir umhverfiðBlaðberinn...
Ég velti hins vegar fyrir mér
hvort svona útskipti á
gjaldmiðlinum jafngildi ekki
í raun umsókn í Evrópusam-
bandið. Ef við ætlum ekki að
fara í pólitíska ónáð hjá ESB,
þá hljótum við að þurfa að
lýsa yfir staðföstum vilja til
að undirganga Maastricht-
ákvæðin.