Tíminn - 14.03.1982, Qupperneq 4

4
Sunnudagur 14. mars 1982
lögreglunnar:
ÆSKI-
LEGUR -
HÆTTU-
LEGUR?
1-4-3-7-7
Bíp, bíp.
Kvenmannsrödd: „Þetta
er sjálfvirk hljóðritun upp-
lýsinga um fíkniefnamál í
næstu sjö minútur og hefst
með hljóðmerki. Ef óskað
er að tala lengur en í sjö
minútur þarf að hringja
aftur".
Bííip... Upptaka hefst
Siöustu dagana hefur birst i
dagblöðum svohljóöandi smáaug-
lýsing: „FtKNIEFNI — lögregl-
an i Reykjavík móttaka upp-
lýsinga, simi 14377”. Al-
menningur sem lumar á upp-
lýsingum um sölu og misnotkun
fikniefna er sumsé hvattur til að
hringja i ofanskráð simanúmer
og tala þar inn á segulband. Við-
komandi þarf ekki aö láta nafns
sins getið og lögreglan fullyrðir
að ekkert veröi gert til að reyna
að komast að þvi hverjir þaö eru
sem hringja inn upplýsingar. Nú
má kannski segja sem svo að
réttlætanleg i baráttunni við
fikniefnadrauginn en þó fer ekki
hjá þvi að nafnleyndin veki
spurningar og efasemdir. Býður
þetta ekki upp á misnotkun er
ekki hætta á þvi aö menn noti
simsvarann til aö ná sér niðri á
nágranna sinum? Gæti ekki hugs-
ast að saklausir borgarar yröu
fyrir óþægindum, þyrftu jafnvel
að sæta gæsluvarðhaldi? Einhver
minnti á að eitt sinn heföi veriö
kassi I Markúsarkirkjunni i Fen-
eyjum þar sem menn gátu kært
nágranna sinn undir nafnleynd
fyrir rannsóknarréttinum ill-
ræmda. Og siðferðilega hliöin —
er ekki alltaf óskemmtilegt að
hvetja fólk til klögumála?
Helgar-Timinn leitaði svara við
þessum spurningum og öðrum
um fikniefnasimsvarann hjá
mönnum innan dóms- og lög-
gæslukerfisins, lögfróðum mönn-
um og svo auðvitaö hjá fulltrúa
óbreyttra fikniefnaneytenda.
Ótti við að
ljóstra upp um
þessi mál
Eölilegast var auðvitað að leita
fyrst svara hjá fikniefnadeild lög-
reglunnar. Þar fundum við að
máliBjarnþór Aðalsteinsson full-
trúa. Við spurðum hann hvernig
lögreglan myndi fara með þær
ábendingar sem berast i gegnum
simsvarann?
„Við verðum náttúrulega aö
hafa trú á þvi að þæf upplýsingar
sem berast meö þessum hætti séu
á einhverjum rökum reistar. En
við munum náttúrulega ekki láta
til skarar skriöa fyrr en eftir ná-
kvæma athugun á þvi hvort þarna
sé eitthvað raunverulegt á ferð-
inni.”
— Munið þiö þá kalla menn til
yfirheyrslu eftir þessum
ábendingum?
„bað verður alls ekki i öllum
tilvikum og náttúrulega algjört
matsatriði hvernig við störfum
eftir þessum upplýsingum. Það
verður án efa ýmislegt sem þarna
kemur upp og ekki gott að svara
þessu fyrirfram. Enn eru ekki
komnar inn neinar upplýsing-
ar eftir þessari leið sem hefur
verið unnið eftir, þannig að ég get
ekki sagt um hvernig þetta
veröur i framtiðinni. En ég á von
á þvi aö flestir sem hringja geri
það án þess að láta nafns getið og
þannig munum viö ekki hafa á
ööru að byggja en þessum um-
mælum. Og auðvitað verður ekki
hægtað hlaupa i fólk og yfirheyra
það nema eitthvaö bitastæðara
liggi fyrir”.
— Hver er ástæðan fyrir þvi að
þið setjið upp þennan simsvara?
„1 þessum málaflokki rikir
ákveðinn ótti við að ljóstra upp
um menn og málefni.hann hefur
alltaf verið til staðar og fólk
forðast heldur að blanda sér i
þessi mál. Stundum vilja til
dæmis sekir aöilar gefa upp-
lýsingar um aðra seka aðila sem
þeir telja kannski aö séu með
hættulegri efni en þeir meðhöndla
sjálfir. Það er ein forsendan aö
þessir inenn geti komið upp-
lýsingum til okkar. Nú, annað
markmið er aö fólk geti komiö
upplýsingum á framfæri, nafn-
lausum upplýsingum, án þess að
eiga á hættu að vera spurt i þaula
eins og yrði ef það hringdi beint til
okkar, en þá reynum við auðvitað
að knýja á um frekari upplýsing-
ar”.
— Hvað hefur helst komið ykk-
ur á sporið hingað til?
„Mál byrja með ýmsum hætti.
Kannski er maður tekinn með
efni og gefur svo skýringu á hvar
hann keypti það og svo koll af
kolli þar til viö klófestum
dreifingaraðilann. Nú, í annan
gang koma til dæmis upplýsingar
frá mönnum sem hafa verið
sviknir i viðskiptum, þær hafa oft
komið okkur á sporiö. En oft er
mestur fengur i upplýsingum sem
koma frá hinum almenna borg-
ara. Þar má til dæmis nefna for-
eldra unglinga sem neyta fikni-
efna, nágranna og svo fólk sem
verður vart við þetta með ýmsum
hætti”.
— Þekkirðu einhverjar
hliðstæður við þennan simsvara
erlendis?
„Ég treysti mér ekki til aö
segja um það. En ég veit að er-
lendis hefur oft verið opnuð svona
simsvörun i alvarlegum málum,
þegar verið er að reyna að afla
sem viötækrasta upplýsinga”.
— Nú er það stóra spurningin
um misnotkunina, fólk sem
hringir inn vafasamar og jafnvel
lognar upplýsingar?
„1 sambandi við það verðum
við að benda á aö það er hringt i
alla sima lögreglunnar mörgum
sinnum á dag og gefnar upp-
lýsingar sem eiga sér enga stoð i
raunveruleikanum. Náttúrulega
er það lögreglunnar að vega þaö
og meta og þessi simi breytir þvi
engan veginn aðlögreglan hileypur
auðvitað ekki á eftir hverju sem i
hana er hent”.
— En hver yrði þá ábyrgur fyrir
þvi ónæði sem einstaklingur yrði
fyrir að tilhæfulausu?
„Það mundi aldrei koma til að
einstaklingur yrði fyrir ónæði af
hendi lögreglunnar af þeirri
ástæðu einni að einhver tilkynnti
eitthvað um hann hér, það mundi
aldrei verða nema ásakanirnar
ættu við einhver rök að styðjast.
Það verður ekki hlaupið eftir
þessum upplýsingum einum
saman. Ég held að menn verði að
staldra við og treysta lögreglunni
fyrir þvi að meta þær upplýsingar
sem berast á þennan hátt, rétt
eins og aðrar upplýsingar sem
henni berast. Við getum náttúru-
lega átt von á þvi að þarna ægi
öllu saman alls konar bulli og vit-
leysu og svo upplýsingum sem
einhver fengur yrði i”.
— Hverjir tóku ákvörðun um að
simsvarinn yröi settur upp?
„Þessi simsvari er náttúrplega
hjá embætti I ögreglustjórans i
Reykjavik. Og það er lögreglu-
stjórinn i Reykjavik sem tekur
endanlegar ákvaröanir um allt
sem hér er gert. Þaö er svarið,
það er lögreglustjórinn i Reykja-
vik sem ákveöur þetta. En þess
verður að gæta að þetta er bara
gert i tilraunaskyni til aö byrja
með, ef þetta gefur ekki góða
raun verður þvi einfaldlega hætt.
Framtiðin verður að skera úr um
það”.
— Áttu von á þvi aö þessi við-
leitni beri einhvern ávöxt?
„Ég treysti mér alls ekki til að
fullyrða neitt um þaö. Það byggir
auðvitað mikið á þvi hvað þetta
vprður vpl anolvst ”
„Hlynntur
þessari tilraun”
Asgeir Friðjónsson.dómari viö
fikniefnadómstólinn hafði þetta
um málið að segja:
„Ég fer ekki dult með það aö ég
var hlynntur þessari tilraun áöur
en til hennar kom og það er ekki
hægt að segja að hér hafi verið
flanað að neinu. Hins vegar veit
ég ekki hver reynslan af þessu
hefur verið hingað til, mér sýnist
að þið á Timanum hafið einir
blaða sett þetta upp og kynnt
þannig að til fyrirmyndar sé, svo
það er náttúrulega ekki vel aö
marka árangurinn á meðan aðrir
nefna þetta ekki”.
— Þú segir að aðdragandinn
hafi verið langur?
„Já, þetta hefur veriö rætt öðru
hverju siðustu árin og verið lengi
i bigerð eins og þar stendur.
Mönnum hafa alltaf verið ljósir
vissir angúar á þessu eins og til
dæmis að þarna er ekki um jafn
traustar heimildir að ræða og
væri ef fólk þyrfti aö koma i eigin
persónu. En fyrst og fremst er
þetta viðleitni til aö ná til sem
flestra aðila og auðvitað verður
aldrei byggt á þessu á sama hátt
og á staðfestum skýrslum.”
— Gæti hugsast aö það væri ein-
hverjar lagalegar veilur i fram-
kvæmdinni?
„Simsvarinn er auðvitað ekki
annað en hjálpargagn fyrir lög-
regluna og hennar er að sann-
reyna upplýsingarnar nánar áður
en hugsað er um að halda lengra.
En hvað lagalegan status varöar,
þá held ég að sé alls ekki á dag-
skrá að þetta sé ólöglegt. Þarna
er jú bara veriö að leita eftir
sjálfviljugri samvinnu borgar-
anna.”
— En hver er ástæðan fyrir þvi
að talin er þörf á nafnleynd?
„Þar getur ýmislegt komið til,
reynslan i gegnum árin sýnir að
margir setja verulega fyrir sig að
þurfa að koma hingað i eigin per-
sónu og skrifa undir einhverja
hluti og láta spyrja sig út úr. Það
virðist býsna algeng skoðun að
menn geti komið sér i óþægindi og
klándur með þvi að gefa upp-
lýsingar um fikniefnamál, þeir
eigi jafnvel á hættu að fá yfir sig
einhvers konar refsi- eða
hefndaraðgerðir. betta er megin-
ástæðan fyrir þvi að loks var
ákveðið að láta til skarar skriða
og prófa þennan simsvara”.
— Nú hafa heynt raddir um að
þetta fyrirkomulag bjóði upp á
misnotkun?
„Við reiknum auðvitað með þvi
að það verði i einhverjum mæli,
en þá verða menn bara að hafa
hugfast að þetta eru ekki stað-
festar upplýsingar.”
— En gæti hugsast að saklausir
borgarar yröu fyrir ónæði?
„Þaö á ekki að vera ef rétt er að
staðið og þessu er tekið með hæfi-
legri gát, en ekki sem heilögum
sannleika. Hin hættan er kannski
nærtækari aö einhverjir af þeim
sem hafa lent hér i meðhöndlun
hjá okkur noti þetta tækifæri og
skjóti visvitandi að okkur ein-
hverjum hæpnum ábendingum”.
— Má ekki búast við þvi að
fikniefnaneytendur notfæri sér
þetta i öðrum tilgangi?
„Það er vel hugsanlegt, neyt-
endur eiga auðvitað erfitt með að
koma sjálfir og klaga náungann
og skrifa undir skýrslur, oft eru
þeir lika ekki einu sinni i aðstöðu
til þess, til dæmis þegar þeir eru
sjálfir viðriðnir málið”.
— Áttu von á þvi að fikniefna-
simsvarinn skili einhverjum ár-
angri?
„Ég vona það besta, við rædd-
um þetta mikið áður en til kast-
anna kom, en nú er bara að biða
og sjá hver reynslan verður.”
Fíkniefnamálin ■
lítið kærð
Hjalti Sophoníasson, fulltrúi i
dómsmálaráðuneytinu, hefur
haft talsverð afskipti af fikniefna-
málum og meðal annars setið
ráðstefnur og þing erlendis þar
sem þau hafa verið rædd. Við
báðum hann aö segja okkur hvort
simsvarar af þessu tagi ættu sér
einhverja hliöstæöur erlendis.
„Ég veit til þess að þetta hefur
verið sett upp þó nokkuð viða i
Evrópu, meðal annars i Dan-
mörku og Sviþjóð fyrir mörgum
árum og mér hefur skilist á þeim
mönnum sem starfa að fikniefna-
málum þar að með þessu móti
hafi komiö inn mikilsverðar upp-
lýsingar. Þar var tilgangurinn
einkum að auðvelda foreldrum og
öðrum, sem annars hefðu kinokað
sér við að láta bendla sig við
svona mál, að koma upplýsingum
á framfæri. Og þá ekki sist for-
eldrum barna sem eru á kafi i
þessu og vilja hafa samband við
lögregluna án þess að koma sin-
um eigin börnum i klandur.
Þannig geta þeir hringt og þurfa
ekki að segja til nanfs fremur en
þeir vilja, en þó eru alltaf ein-
hverjir sem láta nafns sins getið
og það er auðvitað betra i öllum
tilvikum.
Jú, vitaskuld getur alltaf verið
að einhverjir hringi inn upp-
lýsingar af bjánaskap eöa hefni-
girni. Það krefst vinnu að fara i
gegnum þær ábendingar sem
koma inn á þennan hátt, en það er
hald manna hér að ef siminn
verður nógu vel auglýstur muni
koma inn ómetanlegarupplýsing-
ar. Eitt af sérkennum ffkniefna-
mála ereinmitt hvað þau eru litið
kærð, það erekki beint eins og um
umferðarslys væri að ræða, yfir-
leitt byrjar lögreglan með tvær
hendur tómar og þarf að leita
upplýsingarnar uppi.”
Ekki æskilegt,
en kannski
nauðsynlegt
Jónatan Þórmundsson,
prófessor i lögfræði, kom nánast
af fjöllum þegar Timamaður