Tíminn - 06.05.1982, Qupperneq 9

Fimmtudagur 6. mai 1982
9
„Kjarasamningum lauk i nóvember mánuði sl. með tiltölu-
lega hóflegum kauphækkunum miðað við það, sem oft hefur
gerst áður. Hins vegar hygg ég að varla fyrirfinnist sá
maður i landinu, sem ekki veit að þessir kjarasamningar
breyttu engu nema gengisbreytingunni sem varð i janúar.
Hún varð meiri en ef engir kjarasamningar hefðu verið
gerðir”.
það, og ekki sist fyrir það að
aldrei er á visan að róa um fram-
leiðslu og sölu skreiðar.
Það er á býsna mörgum sviðum
sem ástæða er til að ætla að
slakað hafi verið á um gæði hrá-
efnis. Erfitt er að fullyrða að það
séu einhverjir ákveðnir þættir
sem valda. Þetta virðist vera
nokkuð breytilegt frá einum stað
til annars, frá einni útgerð til
annarar, frá einu skipi til annars
Þó eru nokkur atriði sem skera
sig úr. Það er i fyrsta lagi að
nokkuð almennt virðist að ekki sé
gengið eins vel frá fiski i kössum
og áður var orðið almennast. Það
er sett of mikið magn i kassana og
of litill is. Þar að auki er röðun i
kassana ábótavant. Það virðist
hafa færst i vöxt að fiskur sé
slægður um leið og hann er blóðg-
aður. Þá hefur það einnig færst i
vöxt að haldið hefur verið áfram
veiðum þó að allt rými til sóma-
samlegs frágangs á fiski sé fullt.
Margt fleira mætti telja, sem
úrskeiðis fer á togveiðum og
þyrftiúraðbæta. Svo eru aðrir
hlutir sem ekki eru ný til komnir
svo sem útivistartimi, togtimi og
of langur timi frá þvi fiskur
kemur um borð þangað til hann er
blóðgaður.
Það hefur hallað verulega
undan fæti i vinnslu humars þar
sem gengið hefur verið lengra til
móts við kröfur sjómanna um
sama fritima og fólk i landi hefur
og á sama tima hefur verið hert á
reglum um vinnu landverkafólks
um helgar. Þetta hefur þýtt það
að i vaxandi mæli er humri land-
að á föstudögum er vinnsla fer
ekki fram fyrr en eftir helgi.
Þetta hefur i för með sér stórkost-
lega verðmætarýrnun.
Netaveiðarnar hafa lengi verið
stundaðar á þann hátt að ekki er
vansalaust. Við höfum lengi
stundað þær veiðar þannig að
50—60% af fiskinum hefur farið i
fyrsta gæðaflokk, um eða yfir
25% i annan gæðaflokk og um eða
yfir 15% i þriðja gæðaflokk.
Ýmislegt hefði átt aðgeta orðið til
þess að þetta ástand batnaði, eins
og t.d. stækkun skipanna sem ætti
að valda þvi að hægt sé að vitja
netanna oftar en áður var og eins
er öll aðstaða betri i stærri
skipum. En þetta hefur ekki
dugað til. Nú eru netin látin liggja
viljandi og reyndar hefur verið
samið um það i kjarasamningum
að gera fiskinn tveggja nátta
oftar en áður.
Mér hefur virst það býsna
undarlegt að þeir eru fáir sem
hrökkva við þó að þeir heyri að
ekki sé nema 50—60% af netafisk-
inum i fyrsta gæðaflokki. Mér
hefur virst að margir geri sér
ekki grein fyrir þvi hvað þetta
þýðir. Aðrir virðast telja að þetta
sé óhjákvæmilegt. En það er mis-
skilningur. AllaD þann fisk sem
veiddur er i net er hægt að veiða á
ódýrari hátt í önnur veiðarfæri.
Allan þann fisk sem veiddur er i
net er hægt að veiða i önnur
veiðarfærisem betri og verðmeiri
vöru. Allan þannfisk sem veiddur
er i net er hægt að veiða i önnur
veiðarfæri, og framleiða úr
honum verðmeiri vöru en nú er
gert.
Séra Magnús Blöndal Jónsson
segir frá þvi i æviminningum
sinum fyrir hundrað árum að það
hafi verið landlægt að fella fé úr
hor á nánast hverju vori. Þetta
var svo sjálfsagt að menn féllu
úr hor þó að þeir ættu nóg hey og
ættu fyrningar að vori. Nú er það
svo að fátt er ömurlegra og
ómanneskjulegra en að fella úr
hor. En svona getur sljóleikinn og
vanahugsunin orðið rik. Jafnvel
bændur sem ekki máttu vamm
sitt vita á öðrum sviðum létu búfé
sitt svelta i hel ár eftir ár, án þess
að það rumskaði við samvisk-
unni.
Ég held að eitthvað þessu likt sé
að gerast nú. Það er einhver sljó-
leiki sem veldur þvi að menn eru
hættir að taka eftir þvi hvernig
þriðja flokks fiskur litur út og
halda jafnvel að hann geti talist
mannamatur. En þá er ég illa
svikinn ef að hundrað árum liðn-
um verður ekki litið á netaveið-
arnar á niunda áratug tuttugust'u '
aldarinnar svipuðum augum og
horfelli þeirrar nitjándu. Menn
verða að fara að rifa sig upp úr
þessum doða og fara að stunda
þessar veiðar á mannsæmandi
hátt.
Ég sagði áðan að hráefnis-
gæðum hefði hrakað á siðustu
þrem til fjórum árum. A þessum
árum hefur margt verið rætt um
þessa þróun og ýms hörð orð látin
falla. Annað hefur ekki verið gert
til þess að snúa þessu við. A sama
tima og keppinautar okkar eru að
gera stórátak til þess að bæta sin
hráefnis- og vörugæði höfum við
að mestu látið duga að tala. Við
erum að segja það sama öll árin
1979, 1980,1981 og 1982 og enn má
búast við að við höldum áfram að
segja það sama um árabil ef við
tökum ekki af skarið sjálfir og
freistum þess að hefja nýja sókn.
En ástæðan fyrir þvi að við höf-
um beðið og talað er að minni
hyggju sú að við höfum alltaf
verið að biða eftir þvi að stjórn-
völd leystu þessi vandamál, eða
að minnsta kosti aðstoðuðu við að
leysa þau. En ég vil ætla að það
verði nokkur bið á þvi að full-
nægjandi aðstoðar verði að vænta
þaðan. Það eina sem ég minnist
aðhafi komið frá Alþingi er sam-
þykkt laga um takmörkun vinnu-
tima i landi, án þess að lögskipa
sams konar takmarkanir á sjó.
Eða með öðrum orðum að gera
ástandið ennþá verra, auka mis-
ræmið milli veiða og vinnslu i
stað þess að nauðsynlegt er að
auka samræmið milli veiða og
vinnslu. 1 sama knérunn hefur
verið höggvið i gerð kjarasamn-
inga. Samið hefur verið um að
láta net liggja i sjó yfir fleiri
helgar en áður var og skemma
þannig hráefni. Og ég held að ég
geti ekki tekið vægar til orða en
það að ef við ætlum að halda
svona áfram þá erum við að
dæma okkur úr leik sem mat-
vælaframleiðsluþjóð.
Stjórn SAFF hefur að vonum
haft þungar áhyggjur af þróun
þessara mála að undanförnu. En
nú hefur hún tekið þá ákvörðun að
leggja það til við aðalfund að við
tökum þessi mál sjálfir i eigin
hendur. Að við setjum sjálfir
nauðsynlegar og sanngjarnar
reglur um gæði, meðferð og frá-
gang hráefnis og stöndum saman
um að hrinda þeim reglum i
framkvæmd. 1 samræmi við þetta
verði sett á fót nefnd manna til
þess að semja ofangreindar
reglur. Þessi nefnd verði kosin
hér á þessum fundi og ætlast
verði til að hún geti skilað til-
lögum sinum fyrir haustfundinn.
Nú þarf ekki að taka það fram
fyrir þá sem staddir eru hér inni
að þriðja flokks fiskur er ekki not-
aður i frystingu, heldur i aðra
framleiðslu þar sem varan er
greinilega flokkuð sem lakari
tegundir. Hins vegar kunna þau
orð sem hér eru sögð að fara fyrir
auguogeyru fleiri, þannig að rétt
er að það komi fram. En þó
verður það að koma skýrt fram
að þegar eitthvað af fiskinum
hefur legið dauður i netum, þegar
eitthvað af fiskinum er orðinn of
gamall um borð i togara eða i
vinnslustöð þá er alltaf sú hætta
fyrir hendi að eitthvað af honum
fari til annarar vinnslu en ætlast
er til. Og þegar menn venjast þvi
að vinna við fisk af lélegum
gæðum þá er hætta á að mörkin
óskýrist milli þess að er nothæft i
góða vöru og hins sem er aðeins
til framleiðslu úrgangsvöru. Og
þá er voðinn vis”.
Gæðaeftirlitskerfi
„Gæðaeftirlit frystihúsanna
hefur fram að þessu verið þri-
þætt. 1 fyrsta lagi hið opinbera
eftirlit, i öðru lagi eftirlit sölu-
samtakanna og i þriðja lagi eftir-
litið i frystihúsunum sjálfum. Ég
ætla hér að fara nokkrum orðum
um eftirlit frystihúsanna sjálfra,
en láta hina tvo þættina liggja
nokkurn veginn á milli hluta.
Gæðaeftirlit okkar hefur verið
betra en fjölmargra annara þjóða
og hefur meðal annars stundum
verið horft til okkar sem fyrir-
myndar. Nú er hins vegar viða
hafin mikil sókn til betra gæða-
eftirlits og verðum við að fylgjast
vel með þeirri þróun. Við megum
ekki undir nokkrum kringum-
stæðum láta aðra fara fram úr
okkur á þessu sviði, og ef ein-
hverjir eru nú þegar komnir
framúr okkur þá verðum við að
vinna það upp þegar i stað.
Um þessi mál hefur að sjálf-
sögðu mikið verið rætt og kannski
eru ekki allir sammála um hvað
skuli gera og hvert skuli stefna.
Þó finnst mér að flestir séu
þeirrar skoðunar að leggja beri
mesta áherslu á innra eftirlit
frystihúsanna sjálfra. Gæðaeftir-
lit Sjávarafurðadeildar er orðið
mjög öflugt og virkt. Hins vegar
er það i meginatriðum úttekt á
þvi sem þegar hefur verið gert i
húsunum og verður þess vegna
aldrei eins virkt og gæðaeftirlit
húsanna sjálfra, þar sem hægt er
að skoða framleiðsluvörurnar á
vinnslustiginu og hægt er að bæta
úr göllum um leið og þeir koma i
ljós, ef eftirlitið er nægilega virkt.
Það er ljóst að þekking er fyrir
hendi til þess að gera eftirlitskerfi
frystihúsanna virkari en nú er.
Það liggur fyrir að til er tækni,
1 sem gerir kleift að fylgjast betur
með gæðunum en nú er gert, fá
fyrr fram upplýsingar um hvað
úrskeiðis fer. Þessa tækni þarf að
aðlaga aðstæðum i frystihúsum
og búa jafnframt til stjórntæki,
sem tryggi það að gæðunum verði
jafnan stýrt fljótt og örugglega
inn á rétta braut þegar eitthvað
fer úrskeiðis.
Hér á eftir verður borin upp til-
laga um að Sjávarafurðadeild
verði heimilað að ráða sérfræð-
inga til þess að byggja upp gæða-
eftirlitskerfi fyrir frystihúsin og
að reynslukeyra það i einu eða
fleiri frystihúsum nú i sumar.
Það kann að vera að til þess að
slikt eftirlitskerfi komi að fullum
notum verði það fólk sem við það
starfar, eða að minnsta kosti þeir
sem stjórna þvi, að hafa ein-
hverja aðra menntun heldur en
nú er að finna i frystihúsunum.
Tillagan gerir einnig ráð fyrir þvi
að sömu sérfræðingum verði falið
að gera tillögur um hvernig
menntun gæðaeftirlitsmanna, eða
stjórnenda gæðaeftirlits, verði
háttað.
Það fer að sjálfsögðu ekki hjá
þvi að hugleitt hafi verið um
menntun gæðaeftirlitsmanna. Ég
held að það blandist fáum hugur
um að einhvern timann komi að
þvi að matvælafræðingar starfi i
gæðaeftirliti frystihúsanna. Ekki
er örgrannt um að slikt hafi
komið til greina i nokkrum tilfell-
um nú þegar. Hins vegar er
ástæða til að ætla að æði langt
verði þangað til að það verður
orðið almennt. Þess vegna hefur
verið um það rætt hvort ekki sé
nauðsynlegt að koma upp sér-
stakri námsbraut fyrir gæðaeftir-
lit i Fiskvinnsluskólanum. Jafn-
vel geti það orðið nauðsynlegt að
Fiskvinnsluskólinn komi á fót
skemmri námskeiðum i byrjun,
til þess aö leysa brýnasta vand-
ann”.
Fiskiskipastóllinn
„Það er nú orðinn meira en
áratugur siðan skuttogaraöldin
hófst, einhver gleðilegustu þátta-
skil sem orðið hafa i islenskum
sjávarútvegi frá fyrstu tið. Gleði-
legustfyrir það að skuttogararnir
eru öruggari skip en þau skip sem
þau leystu af hólmi, aðbúnaður
betri, tekjur sjómanna eru jafn-
ari og betri en á öðrum veiðum,
aflinn kemur jafnar að landi,
þannig að atvinnutækin i landi
nýtast betur, fólkið sem vinnur i
fiskvinnslustöðvunum hefur jafn-
ari vinnu og meiri laun en áður.
Þjóðfélaginu i heild hefur þetta
svo lyft á hærra stig þar sem kjör
allra þegna þjóðfélagsins hafa
batnaðvegna bættrar nýtingar og
hærra vinnslustigs, sem er bein
afleiðing af þeirri þjálfun sem
fólk fær i stöðugri vinnslu.
A siðasta ári náðist sá merki
áfangi i þessari þróun að segja
má að fyrsta áfanga lyki. Það
voru gerðar ráðstafanir til þess
að skuttogarar kæmu á þá staði
þar sem nauðsynlegt var að svo
stöddu að styrkja hráefnisöflun-
ina til þess að framangreind
markmið næðust. Þó þarf að gera
nokkurn fyrirvara um þróunina
við suðurströndina og mun ég
koma að þvi seinna.
Það er nauðsynlegt að leiðrétta
þann misskilning að togaravæð-
ingin sé eða hafi verið óheppileg.
Það sem gerðist á annan hátt en
æskilegast hefði verið var það að
jafnhliða þvi sem við snerum
okkur að skuttogurunum stóð
bátaflotinn i stað eða fór jafnvel
stækkandi, i stað þess að hann
þurfti að minnka til þess. að eðli-
legt jafnvægi héldist. Lengi vel
kom þetta litið að sök, þar sem
afli fór vaxandi með útfærslu
efnahagslögsögunnar. En nú
þegar loðnuveiðarnar eru úr sög-
unni að miklu leyti, eða kannski
öllu leyti, um það er erfitt að
segja að svo stöddu, er orðið um
mjög alvarlegt vandamál að
glima.
Ameðan loðnuflotinn gat sinnt
sinu eiginlega verkefni, að veiða
loðnu, var ofvöxtur flotans ekki
afgerandi, eins og ég sagði áðan.
Þó er rétt að taka það skýrt fram
að flotinn var orðinn of stór áður.
Nokkur undanfarin ár hefur þurft
að leggja nokkrar hömlur á
veiðar bæði báta og togara. En
það var ekki óeðlilegt að misræmi
yrði miðað við þá gjörbyltingu
sem var verið að gera. Jafn sjálf-
sagt var hitt að draga smátt og
smátt úr misræminu. En þegar
loðnuflotinn bætist við þorsk-
veiðiflotann þá er þar um ca.
21.000 lesta stækkun að ræða, eða
sem næst 25% stækkun á þorsk-
veiðiflotanum. Það hljóta allir
menn að sjá að við svo búið má
ekki standa. Það verður að
spyrna við fótum.
Enginn taki orð min svo að það
eigi,eða megi, stöðva allar skipa-
smiðar eða skipakaup um langt
árabil. Það væri m jög slæmt bæði
fyrir þróun fiskveiðanna og
einnig fyrir þróun skipasmið-
anna. Ekki þarf þó að óttast um
hag skipasmiðastöðvanna flestra
þó að nýsmiði minnki mjög veru-
lega. Það eru og hafa verið mikil
verkefni i endursmiði fiskiskipa,
sem skipasmiðastöðvarnar hafa
litið viljað sinna að undanförnu.
Þessi verkefni ættu alfarið að
færast til islensku skipasmiða-
stöðvanna. En til þess að svo
megi verða þurfa þær að visu að
endurskipuleggja starfsemi sina i
mörgum atriðum.
Talið er að eðlilegt úrfall eldri
skipa verði ekki langt frá 2.000
lestum árlega. Til þess að flotinn
verði kominn niður undir eðlilega
stærð i lok þessa áratugs (og er
þá gert ráð fyrir að loðnuflotinn
nýtist að verulegu leyti við loðnu-
veiðar og aðrar sambærilegar
veiðar) mega þvi engar viðbætur
verða við flotann. En viö venju-
legar kringumstæður getum við
ekki sett okkur svo strangar
reglur. Það gæti hefnt sin á öðr-
um sviðum. Hins vegar veröur
alveg skilyrðislaust að tryggja
það að á næstu árum veröi viðbót
nýrra skipa ekki umfram 500—
1.000 lestir á ári. Þvi markmiði
ætturr við að geta náð á sóma-
samlegan hátt. Og ef það kemur i
ljós siðar á þessu ári að loðnu-
veiðar dragast saman til fram-
búðar verður að stöðva allar
skipasmiðar og skipakaup. öll
önnur sjónarmið verða að vikja.
Rætt hefur verið um að auka
úrfall skipa verulega frá þvi sem
ætla má að það verði á eðlilegan
hátt. Það yrði gert með þvi að
auka greiðslur úr úreldingar-
sjóði. Mér virðist að hugleiðingar
i þessa átt séu af þeim toga
spunnar að það eigi að auka úr-
eldinguna til þess áð hægt sé að
byggja fleiri ný skip i staðinn eða
kaupa þau. Þarna virðist mér að
sé á ferðinni hugmyndir um að
smiða skip bara til þess að smiða
skip og sýnist að það séu vondar
hugmyndir.
Úreldingarsjóður fiskiskipa var
stofnaður i þann mund að ljóst
var að fiskiskipastóllinn var að
vera of stór. Hann var stofnaður
til þess að flýta fyrir úreldingu
skipa án þess að ný skip kæmi i
staðinn. Nú virðist svo sem þau
góðu áform að hafa hemil á stærð
flotans með Úreldingarsjóði hafi
snúist illilega i hendi. Úrelding
skipa og Úreldingarsjóður hefur
frekar verið til þess að örva
stækkun flotans. Þetta er illa
farið”.