Tíminn - 23.05.1982, Blaðsíða 5

Sunnudagur 23. mai 1982
5
■ „En nú, I þessu sama herbergi i þessu sama húsi, er komib sjónvarpstæki I staðinn fyrir þennan
gamla mann. Og i stað orða er þögn, vegna þess að þarna er sjónvarpstækið sem skipar fólki að
þegja...”
Allt eðli nútlmalifs er andstætt
þessari hefð fólk sem treystir á
bækur og myndir og hefur þekk-
inguna i þægilegu formi allt I
kringum sig hlýtur að glata
sagnaheföinni. En það eru ekki
bara sögurnar, sögurnar eru
tengdar vissum lifsmáta, þær eru
listform — ef maður vill þá á
annað borð kenna þær við list —
sem er inánum tengslum við árs-
tiðirnar. Þegar uppskerunni lauk
var kominn timi fyrir sögur, þá
safnaðist fólk saman á bóndabæj-
um og sagði sögur. Og þessu hélt
fram allan veturinn, þannig hélt
það ógnum vetrarins i skefjum.
Ef við gerum okkur i hugarlund
litið hús, þá sæti maður f miöju
herberginu og segði gamlar
hetjusögur, irskar hliðstæður ts-
lendingasagnanna. En nú, i þessu
sama herbergi f þessu sama húsi
er komið sjónvarpstæki í staðinn
fyrir þennan gamla mann. Og í
staðorða er þögn, vegna þess að
þarna er sjónvarpstækiö sem
skipar fólki að þegja, maður get-
ur ekki kropið fyrir framan þetta
húsgagnog talað — maður verður
aö hengja höfuð og þegja eins og
maður sé að taka við sakramenti
hjá presti. Ég lit á sjónvarpið
sem, ég veit ekki hvort þú getur
skrifað þetta i dagblað, einhvers
konar blöndu af helgiathöfn og
sjálfsfróun. Þetta er einka-löst-
ur, þú ert ekki aö deila neinu með
neinum. Sögumaðurinn mundi
aftur á móti hafa lag á því að
draga þig inn i söguna, hann
mundi segja: ,,Já, þessi maður
gekk eftir veginum og hann var
ekki alveg ólfkur þér, Egill
Helgason, ekki ólíkur, svolitið lat-
ur og tii einskis nýtur náungi...”
Þannig mundi hann gera þig að
þátttakanda I sögunni, hvort sem
hún fjallaði um gamlan risa eða
Tinkara-kerlingu eða tröll eða
álfa. En sjónvarpið heldur þér al-
veg fyrir utan, þar hefurðu ekki
annað en myndir á gráum fleti
með litlum iðandipunktum. Og ég
veit ekki meö þessa punkta — ég
vil auðvitað ekki hræða lesendur
blaðsins þins frá þvi að horfa á
sjónvarp —■ en ég hef heyrt að of
mikið af þessu sjónvarpsglápi
geti skaöað augun.
Glæpir, mengun
og úthverfi
1 ,,Our like will not be there
again” var ég sumsé ekki að
skrifa bara um frásagnarlistina
og munnmælahefðina, ég var að
skrifa um heilan lifsmáta og
hvernig list frásagnarinnar teng-
ist þessum lifsmáta. En nú er
þetta næstum horfið á Irlandi. tr-
land er rétt nýkomið inn f tuttug-
ustu öldina á siðustu fimmtán ár-
um hefur það stokkið fram i tlma
um nokkur hundruð ár, og nú eru
þeir að reyna að vinna upp þann
tima sem glatast hefur. Og það er
mjög dapurlegt, þvi land eins og
Irland sem hefur verið aftarlega
á merinni lengst af og tekur svo
allt í einu stökk inn i núti'mann er i
einstakri aðstöðu til að velja og
hafna hvað það vUl þiggja úr nú-
timanum. Og þetta er raunin með
flest lönd I þriðja heiminum, þau
geta komisthjá mengun, þau geta
forðast ýmiss konar landeyðingu
og alla hamslausa þróun, þvi þau
hafa mistök annarra til aö læra
af. En i staöinn fyrir að læra af
mistökum annarra er þvi miður
eins og írland hafi reynt að apa
eftir mistiSc annarra, allir aðrir
hafa mengun, allir aörir hafa út-
hverfi og glæpi I borgum — við
viljum ekki vera útundan svo við
viljum fá þetta allt, glæði, meng-
un og úthverfi. Jæja, auðvitaðeru
úthverfiekkieins slæm og glæpir.
Ég Ut sömu augum á Island,
kannski vegna þess hvað það er
afskekkt, það er eins og virki
gegn öllum óþverranum sem all-
ur umheimurinn liggur i. Og
vegna þess að Island situr hérna
uppi i Norður-Atlantshafi er það i
dásamlegri aöstöðu til að hleypa
ekki öllu inn, það getur valið og
hafnað eins og nánast ekkert land
annaö. Eðli nútimalifs er einmitt
að það virðir engin landamæri,
þaö virðir ekki þjóðerni, það bara
leggur undir sig hvert landið á
fætur öðru — maður fer til
Júgóslaviu og það minnir mann á
Sviss, maöurfer til Sviss og það
minnir mann á Wyoming, Sviþjóð
minnir mann á Minnesota,
Minnesota minnir mann á Mani-
toba og allt er orðið eins. En ís-
land er i frábærri aöstöðu til að
varðveita sina eigin menningu,
hleypa að þvi sem er gott og halda
úti þvi sem er slæmt. Og mér sýn-
ist lika aö sumpart sé landið
„virgo intacta”, að enn sé það
ekki eyðilagt af hlutum sem eru
að eyðileggja aðra heimshluta.
Tínkarar
— Enþessi sagnamenning irska
er hún svo nákomin irskri tungu
að hún hlýtur að deyja út með
henni?
Hún er nátengd irskunni, já,
nema hjá Ti'nkurunum. Þó
Tinkararnir tali ensku eru þeir að
vissu leyti í sömu aðstöðu og
Irskumælandi fóik. Ég komst að
þvi að frásagnarhefðin hefur
næstum alls taðar dáið út nema
irskumælandi svæðum og hjá
Tinkurunum. Frásagnarlistin
hefur nefnilega sterk tengst við
efnahagsmálin, þvi Irar setja
hana oftast i samband við fátækt
og fortiöina sem skóp þeim tals-
verðar þjáningar. Svo ef maður
stekkur frá i'rsku til ensku, þá
stekkur maður lika frá fátækt il
Imyndaðs rikidæmis og tapar
sögunum ileiðinni. Enskan er tal-
in tungumál þeirra sem eitthvaö
mega sin, irskan er tungumál
þeirra sem þjást.
— Þú skrifar um Tinkara i bók-
inni og þér verður tiðrætt um þá
hér, segðu meira frá þessum kyn-
lega þjóöflokki.
Ég var hjá Tinkurum af og til
þann tima sem ég var á Irlandi og
komstað þvi að þd þeir væru utan
þjóðfélags, þó þeir stæðu neöst i
þjóðfélagsstiganum voru þeir ör-
látasta ftílk sem ég hef nokkru
sinni hitt. Þaö er til gamall orðs-
kviður sem er svo: Þeim mun
stærri sem pyngjan er, þeim mun
hertari er ólin. Það mætti snúa
þessuviðog segja um Tinkarana:
Þeim mun minni sem pyngjan er,
þeim mun lausari er ólin. En ætli
mér hafi ekki tekist að blandast
Tinkurunum vegna þess að eftir
tvöárá feröalagileitégúteins og
Tinkari sjálfur, i rifnum frakka,
götóttum skóm og með skegg —
ég leit út fýrir að hafa gengið i
vegarskólann sjálfur. Eni irskum
fræðum erþað viðhorfið að gelisk
menning sé eina menningin sem
vert er að vernda á Irlandi og að
aðeins þeir sem tali irsku hafi
einhverja menningu. Ef þú ferð
og segir: „Ég er hér með fullt af
sögum sem ég safnaöi hjá
Tinkurunum” — þá hefur enginn
áhuga af þvi Tinkarar eru álitnir
vera svindlarar, lygarar og þjóf-
ar, þeirstela undanþér hestinum,
þeir stela frá þér börnunum og
svo framvegis. En þetta er ein-
mitt ástæðan fyrir þvi að mér
fundust þeir áhugaverðir, maður
sem er svindlari, lygari, barna-
oghestaþjófurgetur vél verið dá-
samlegur sögumaður. Það er sér-
staklega einn maður sem mér er
minnisstæöur, ég breytti nafninu
hans I bókinni til aö vernda hann,
en ég fór til hans á hverju kvöldi
og fyrst mundi hann ekki mikið,
þvi enginn hafði komiö til hans I
tuttugu ár og beðið um sögu.
Hausinn á honum var fullur af
köngurlóarvefjum, en I hvert
skipti sem ég kom mundi hann
fleiri og fleiri sögur. Þessi maður
var sjötiu og fjögurra ára gamall
og kunni hvorki að lesa né skrifa,
en ég hef sjaldan hitt mann sem
var betur talandi. Hann talaði án
afláts á morgnana, daginn og
kvöldin, sagði mér sögur og þess
á milli spáði hann fyrir mér.
Annars rifjast upp fyrir mér
saga þegar ég sit og horfi á þetta
segulbandstæki. Ég var að taka
upp gamalt sönglag hjá Tinkara
nokkrum og það var I fyrsta sinn
sem slikt tæki hafði komið inn i
húsið hjá honum. En hann söng og
i bakgrunninum var konan hans
og hún var aö öskra á ef tir kúnu m
sem höfðu ráfað niður veginn.
Auövitað vildi ég ekki segja henni
að haida kjafti, svo allan timann
öskraði hún á eftir kúnum og það
miklu hærra en maöurinn gat
sungiö, þannig að þegar ég spiiaði
bandið um kvöldið heyrði ég bara
öskrinihenni. Eneftir á komst ég
aö þvi að hún hélt að segulbandið
myndi velja úr, að það myndi að-
eins taka upp þaö sem þaö vildi
taka upp, úr þvi ég vildi taka upp
sönglagiö mannsins myndi það
taka upp sönglagið en ekki öskrin
hennar á eftir kúnum. En þetta
sýnir hvað þetta fólk stendur óra-
langt frá allri nútimatækni, eins
og þessu segulbandstæki sem við
treystum á núna.
Skóli og
vegaskóli
— Það væri kannski rétt aöupp-
lýsa það nánar hverjir Tinkarar
séu.
trskir bændur vita mætavel
hverjir Tinkarar eru, og oftast-
næróska þeir þessaö Tinkararnir
fari noröur og niður, þvi þeir
® „En reiðhjól — þarna hefurðu tvö hjól og mann ofaná og hann hreyf-
ist og hjólin hreyfast, þetta er skelfilcg hugmynd, næstum þvi yfirskil-
vitleg.” Timamyndir: Ella