Tíminn - 23.05.1982, Blaðsíða 20

Sunnudagur 23. mai 1982
I „Max” Euwe hét réttu nafni
Machgielis og fæddist i Watcr-
graafs-meer, sem nú er úthverfi
Amsterdamborgar, þann 20. mai
1901. ÞaO var móðir hans sem
kenndi honum mannganginn.
Hann náOi smátt og smátt valdi á
leiknum og er hann var tvitugur
varð hann I fyrsta sinn
Hollenskur meistari, en næstu
áratugina vann hann þá tign ótal
sinnum, og árið 1955, er hann var
54ra ára, sigraði hann Jan Hein
Donner, stórmeistara sem þá var
á hátindi sinum i einvigi um
hollenska meista ratitilinn: vann
fjórar skákir, gerði sex jafntefli
og tapaði aldrei.
Euwe byrjaði reyndar snemma
á þvi að skora á þekkta meistara
til einvigis og réðist hann jafnan á
garðinn þar sem hann var hvað
hæstur. Arið 1921 hélt hann til að
mynda jöfnu gegn Geza Mardczy
sem þá var einn allra sterkasti
skákmaður heims. Annars ein-
beitti hann sér að námi á þessum
árum en eftir að hann var orðinn
doktor árið 1926 tók hann að tefla
af miklum krafti. Þaö ár gerðist
hann svo djarfur að skora á
Alekhine — sem innan árs varð
heimsmeistari — f einvlgi og
tapaði aðeins með litlum mun, 2-3
og fimm jafntefli. Ari siðar tapaði
hann fyrir Bogoljubow með sama
mun. Þó hann væri aðeins áhuga-
maður I skák var hann kominn I
hóp þeirra allra bestu og várð si-
fellt sterkari. Nokkru siöar vann
hann Spielman í einvigi og gerði
jafntefli gegn Flohr.
A mótum náði Euwe ekki eins
góðum árangri. Hann vann að
visu nokkrum sinnum góða sigra
(Hastings 1930-31 þar sem hann
varð á undan Capablanca, Berne
1932 og Zurich 1934 en á báðum
mótunum varð hann á undan
Alehine), en þess á milli mistókst
honum hrapallega og lék oft illa
af sér i ágætum stööum. Var
varla við þvi að búast aö hann
hefði sama Uthald og þol og at-
vinnuskákmennirnir sem gerðu
ekkert annað en að liggja yfir
skákboröinu.
Þaö virðist aldrei hafa hvarflaö
að Euwe að veröa atvinnuskák-
maður en hann starfaði ýmislegt
á þessum árum. Hann lærði að
fljúga, var mikill sundkappi og
boxari, og kunni mörg tungumál.
Aðalstarf hans var kennsla en
hann hélt einnig fyrirlestra um
skák og skrifaði margar skák-
bækur auk þess em hann fór yfir,
leiðrétti og betrumbætti fjölda
bóka eftir aöra höfunda.
Ariö 1935 varö Euwe efstur á
Hastingsmótinu ásamt.Flohr og
Sir George Thomas, en neðar
komu Capablanca, Lilienthal og
Bótvinnik, og þessi árangur varð
til þess að Euwe skoraði á
Alekhine til heimsmeistaraein-
vigis. Alekhine var fljótur aö
samþykkja enda voru allir vissir
um aö ungi Hollendingurinn ætti
ekki möguleika, en öllum á óvart
tókst honum að sigra og verða
heimsmeistari. Vissulega áttu
slæmt forna Alekhines og
drykkjuskapur hans þar hlut að
máli en Euwe tefldi oft frábær-
lega vel. Eftirfarandi skák, sem
menn geta skemmt sér við að
skýra sjálfir, er fyrirtaks dæmi.
Þetta er 26. skákin, Euwe hafði
vinningsforskotog Alekhine tefldi
hollenska vörnsem hann beitti oft
þegarmikiðlá viö. Alltferibál og
brand á skákborðinu, en Euwe
reynist vandanum vaxinn og
vinnur mjög fallegan sigur. Skák-
in var kölluö „Perlan frá
Zandoort” en þar fór einvigið
fram. Euwe hefur hvitt.
1. d4 — e6 2. c4 — f5 3. g3 —
Bb4+ 4. Bd2 — Be7 5. Bg2 — Rf6 6.
Rc3 — 0-0 7. Rf 3 — Re4 8. 0-0 — b6
9. Dc2 — Bb7 10. Re5 — Rxc3 11.
Bxc3 — Bxg2 12. Kxg2 — Dc8 13.
d5 — d6 14. Rd3 — e5 15. Khl —c6
16. Db3 — Kh8 17. f4 — e4 18. Rb4
— c5 19. Rc2 — Rd7 20. Re3 — Bf6
21. Rxf5 — Bxc3 22. Rxd6 — Db8
23. Rxe4 — Bf6 24. Rd2 — g5 25. e4
— gxf4 26. gxf4 — Bd4 27. e5 De8
28. e6 — Hg8 29. Bf3 — Dg6 30.
Hgl — Bxgl 31. Hxgl — Df6 32.
Rg5 — Hg7 33. exd7 — Hxd7 34.
De3 — He7 35. Re6 — Hf8 36. De5
— Dxe5 37. fxe5 — Hf5 38. Hel —
h6 39. Rd8 — Hf2 40. e6 — Hd2 41.
Rc6 — Hel 42. e7 — b5 43. Rd8 —
Kg7 44. Rb7 — Kf6 45. He6+ —
Kg5 46. Rd6 —Hxe7 47. Re4+ og
frekari barátta Alekhine var
þýðingarlaus, hann gafst þviupp.
Næstu tvö árin náði Euwe oft
prýðilegum árangri þó afleikirnir
létu hann aldrei I friði. Tvisvar
náöi hann fyrsta sæti á undan
Alekhine. Euwe tefldi siðan
annað heimsmeistaraeinvígi
gegn Alehine 1937 og mátti þá lúta
i lægra haldi.
í striðinu tefldi Euwe aldrei
undir stjórn Þjóöverja sem þó
beittu hann miklum þrýstingi.
Hann tefldi raunar aðeins einu
sinni, sigraöi þá Bogoljubow
örugglega i einvigi. Eftir striðið
virtist Euwe i fyrstu ekki hafa
týnt neinu niður. Hann stóð sig að
visu fremur illa á Hastingsmótinu
1945—46 (Tartakower 9.5, Ek-
ström 9, Euwe, Denker og
Steiner 7) en vann siðan góða
sigra á I London, Maastricht,
Leiden og Zaandam, og varð
annar á geysisterku skákmóti i
Groningen, aöeins hálfum
vinningi á eftir Bótvinnik. Hann
tefldi eins og sannur heims-
meistari. Enekkilengi. Arið 1948
fór fram heimsmeistaramótið
sem FIDE haföi skipulagt til aö
finna arftaka Alekhines. Kepp-
endur voru Euwe, Kéres,
Reshevsky, Botvinnik og
Smyslov og tefldu fimm sinnum
innbyrðis. Euwe vann aðeins eina
skák og varö langneðstur, með 4
vinninga, en næstneðstir voru
Keres og Reshevsky meö 10.5.
Frammistöðu hans fór að hraka
en er hann tefldi á móti i New
York 1951 þar sem allir bestu
skákmenn Bandarikjanna voru
með tókst aöeins Reshevsky að
verða á undan honum. Tveimur
árum síðar tókst Euwe naumlega
að komast hjá neðsta sætinu á
kandidatamótinu i Zurich en hann
vann þófallegar skákir innanum.
Fyrir þessa hér fékk hann
fegurðarverðlaun, hann hefur
hvitt móti Najdorf.
1. d4 — Rf6 2. c4 — g6 3. g3 —
Bg7 4. Bg2 — 0-0 5. Rc3 — c5 6. d5
— e5. (Meö þessum leik hafði
Najdorf unnið Reshevsky i 28
leikjum ieinvígi þeirra ári áður.)
7. Bg5 (Eftir 7. dxe6 — fxe6 gat
svartur undirbúið — d5 og hann
hefur nærri náð að jafna taflið.) 7.
— h6 (Svartur verður aö svara
leppun riddara sins strax, þvi
annars kemur 8. Dd2 og svartur á
óhægt um vik. Hann fær biskupa-
parið en I lokaðri stöðu sem þess-
ari eru riddaramir oftast sterk ari
en biskuparnir. Siðan þessi skák
vartefldhefur komiöiljós að7.—
d6 er aö likindum betri leikur.) 8.
Bxf6 —Dxf6 9. d6! (Umþettapeð
mun skákin snúast. Peðiö gæti
tapast er fram liða stundir en
Euwe reiknar með að það kljúfi
menn svarts i tvo hópa nógu lengi
til aö hann geti skapaö sér taktisk
færi. Og þó svartur fái nú reitinn>
c6 fyrir drottningarriddara sinn
þá vega afnot hvits af d5 fyrir
riddara ogbiskupsinn þyngra.) 9.
— Rc6 10. e3 — b6 11. Bd5 (Æski-
legt væri að halda þröun
mannanna áfram með þvi að
leika 11. Rge2 en þá myndi peðið
tapast eftir 11. — Bb7 og 12. —
Ra5. Nú má ekki taka peðið (11. —
Dxd6? 12. Bxf7+) og hvitur hötar
aö verja það samtimis þvi að reka
drottninguna til baka með 12.
Re4.) 11,—Kh8 (Til að losna við
leppunina á f-peðinu og leika — f5
eftir að drottningin hefurhörfað.)
12. Re4 — Dd8 13. h4! (Til að
svara 13. — f5 með 14. Rg5! og
siðan e.t.v. h5.) 13. — f5 14. Rg5 —
Bb7 15. g4 (Varla væri rétt að
eltast við skiptamuninn með
Rf7+ þar sem 15. — Hxf7 16. Bxf7
— Rb4 færir svörtum of mikið
mótspil og gildir þá einu hvort
framhaldið verður 17. Bd5 —
Rxd518. cxd5—Df6 eðal7.f3 —
e4, eða 17. Hh2 — Df6 18. Bd5 —
Bxd5 19. cxd5 — e4. Þess i stað
eykur Euwe sök*n slna á kóngs-
væng.) 15. —e4 (Hann opnarská-
linuna fyrir biskup sinn en nú fær
riddarihvits sem hingað til hefur
veriö til litils gagns tak á f4.) 16.
Re2 — Bxb2
17. Rf4! (Þessi leikur er jafnvel
enn djarfari en hann viröist við
fyrstu sýn, þar sem eftir 17. —
Bxal 18. Dxal+ — Df6 19. Rxg6+
— Kg7 fær hann ekki nóg fyrir.
Hann var tilbúinn til að reyna 18.
gxf5 — Bc3+ 19. Kfl en ekki á ó-
svipaða lund tefldist skákin i raun
og vem. I skýringum sinum
sneiddi Bronstein hjá þessu og
sagði aðeins að hvitur fengi
fjölda tækifæra til árásar, til
dæmis Rxg6+ og Dh5, eða Dg4,
„sem aðminuáliti væri ekkihægt
að svara i kappskák”. Njadorf
kýsaðverja g-peðsitt.) 17. — Df6
18. gxf5! (Leiöir til mikillar
flækju sem Euwe virðist ekkert
hræddurvið.) 18. — Bxal (Þetta
erbaktrygging fremur en græðgi.
Með hrók yfir gæti hann förnað
drottningu sinni fyrir riddara til
að slæva árásina. Ef 18. — gxf5,
19. Hbl — Be520. Dh5.) 19. Rxg6 +
— Kg7 20. Rxe4 (Þessi leikur olli
Bronstein vonbrigðum en hann
hafðináttúrlega nógan tima til að
rannsaka hina flóknu möguleika.
Hann komst að þeirri niðurstöðu
að hinn einfaldi leikur 20. Rf4
hefði valdið Najdorf svo miklum
erfiðleikum aðskákinni hefði lok-
ið miklu fyrr. Til dæmis: 21.
Rh5+, eða 21. Dh5, eða 21. Hgl,
eða 21. Bxe4. „Euwe vill tak-
marka valkosti Najdorfs, sér-
staklega 20. — Dc3+ 21. Kfl, en
að nfilnu áliti væri það þvert á
móti hvitum ihag, til dæmis 21. —
Hxf5 22. Dg4, eða 21. — hxg5 22.
hxg5 — Hxf5 23. Hh7+ ”.) 20. —
Bc3+ (Ekki 20. — Dxf5 vegna
DxaH----Kxg6 og siðan Hgl+.
Svartur skákar þvi fyrst með
biskupnum.) 21. Kfl — Dxf5 22.
Rf4 (Ekki 22. Rxc3 — Dxf2mát!)
22. — Kh8! (Ekki 22. — Be5 23.
Rg3 — Dh7 (eini reiturinn) 24.
Dg4+ — Kh8 25. Rg6 + . Ekki
heldur 22. — De5 23. Dg4+, né 22.
— Bf6 23. Rg3 eða 23. Hgl+.
Najdorf ákveður réttilega að gefa
eitthvað af liðinu til baka.) 23.
Rxc3 — Hae8 (Betra var 22. —
Rd8 segir Bronstein:
„Þrýstingur biskupsins frá d5
hefur verið óþolandi of lengi.”
Hann stingur upp á 24. Bxb7 —
Rxb7ogfstaðhins veika 25.Rce2
vill hann 25. Rcd5 sem „réði Ur-
slitum”. Sem svar við 23. — Rd8
litur 24. Hgl hins vegar mun
betur út: 24. — Bxd5 25. Rg6H-
Kh7 (Hlýtur að vera best?) 26.
Rxf8-I--Dxf8 27. Dxd5 og hvitur
hefur vinningsstöðu. Najdorf
haföi meiri áhuga á að hindra að
riddarinn kæmist aftur i sóknina
með 24. Re4 en þvi' yrði svarað
með24. — Hxe4.) 24.Rce2 (Betra
en24.Hgl — Hf6) 24. — Hg8 25. h5
(Báðir álita aö 25. Bxg8 — Hxg8
væri rangt þar sem þrýstingurinn
á kóng svarts minnkaði og ridd-
arinn væriekki lengur leppaður.)
25. — Hg5 26. Rg3 — Hxg3
(Þvingað. Ef 26. — Dg4, þá 27.
Bf3, ogef26. —Df6, þá 27. Re4, og
ef 26. — Dh7, þá 27. Rg6+ — Hxg6
28. hxg6 — Dxg6 29.Dal+ — Kh7
30. Rh5.) 27. fxg3 — Hxe3 28. Kf2
— He8 (28. — Ha3 29. Hel —
Hxa2+ 30. He2— Hxe2+ 31. Dxe2
ogsvarturerglataður.) 29.Hel —
Hxel (Najdorf hefði átt að reyna
29. — Hf8 t.d. Kgl — Dg5. Meðtvo
menn móti fjórum hefði hann
ofurlitið meiri möguleika en með
einn gegn þremur.) 30. Dxei —
Kg7 (Ekki 30. — Re5 i von um 31.
Bxb7—Rd3+, vegna 31. Dxe5+!
.Og 30. — Rd8 myndi fylgja
þvingaðmát eftir 31. De8+.) 31.
De8 — Dc2+ 32. Kgl — Ddl+ 33.
Kh2 — Dc2+ 34. Rg2 — Df5 35.
Dg8+ — Kf6 36. Dh8+ — Kg5 37.
Dg7+ og svartur gafst upp, þvi
ef 37. — Kxh5, þá 38. Bf7H-Dxf7
30. g4 mát!
A sama móti sást annað dæmi
um fléttusniUi Euwes. GeUer
hafði hvítt gegn honum og er
þessi staða kom upp var Sovét-
maðurinn að því er virðist kom-
inn með hættulega sókn. Hann
hefur auk bess fórnað peði til að
styrkja sóknina. Siðasti leikur
Euwesvar — Db6,en Gellerlék:
1. e5 (Gætir d-peðs sins og
opnar skálinuna fyrir biskupinn.)
I. — Rxe5 2. fxe6 — Rxd3 3. Dxd3
— Dxe6 (Djörf ákvörðun. Hann
lætur árásina ráða ferðinni og
virðist ekki fá neinar bætur.) 4.
Dxh7-|---Kf7 5. Bh6 — Hh8!
(Hvitur verður að þiggja þessa
fórn sem Euwe hefur greinilega
haft i huga er hann lék Dxe6.
Hann gefur hrók sinn til að hinn
hrókurinnkomisttilc2) 6.Dxh8 —
Hc2 (Ekki 6. — Dd5? 7. He4.) 7.
Hci (Heil herdeild af skákskýr-
endum hefur legið yfir þessari
stöðu og þó hún sé flókin og mögu-
leikarnir gysimargir hafa þeir
aðeins fundið eina leið sem
hugsanlega, aðeins hugsanlega,
bjargar hvitum. Eftir 7. d5 —
Bxdðkemur ekki8. Hd4—Hxg2+
9. Kfl — Dh3! 10. Bxg7 — Hgl+
II. Kxgl — Dg2 mát, heldur
verður hvitur að leika 8. Hdl —
Hxg2+ 9. Kfl og árás svarts er
ekki lengur afgerandi. Hann yrði
þvi að leika 9. — gxh6. Til dæmis:
10. Hxh6 —Hxg3 11. hxg3 — Bc4+
12. Kg2 — De2+, eða 10. Hxd5? —
Dxd5 11. He4 — Rg7 12. Kxg2 —
f5, eða (besta leiðin) 10. Dxh6 —
Rg7. Svartur hefur tvö peð fyrir
skiptamuninn og ágæta stöðu.) 7.
— Hxg2+ 8. Kfl — Db3 (Hótar 9.
— Dd3+ eða 9. — Df3+, hvort-
tveggja banvænir leikir.) 9. Kei
— Df3 og hvitur gafst upp. Ef 10.
Hf4 til að koma i veg fyrir 10. —
Df2, þá kæmi 10. — De3+.
Enn eitt dæmi skulum við
athuga um snilld Euwes sem svo
oft er vanmetin. Skákin var tefld
á hollenska meistaramótinu 1956
og Jan Donner hafði hvitt. Byrj-
unin var næsta hefðbundin kóngs
indverskvörn ená stöðumyndinni
hefur Donner leikið nýjum leik,
c5. Þó Donner hafi sjálfsagt
kannað þennan leik vandlega
heima hjá sér er það Euwe sem
reynist sterkari á svellinu, hann