Fréttablaðið - 29.12.2008, Blaðsíða 18

18 29. desember 2008 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Kristinn Ólafsson skrifar um flugeldasölu
Desembermánuður hefur verið annasam-ur hjá sjálfboðaliðum Slysavarnafélags-
ins Landsbjargar. Þúsundir klukkustunda
hafa farið í aðstoð við samborgarana. Ekki
skiptir máli hvort fergja þurfi þakplötu á
höfuðborgarsvæðinu eða aðstoða fastan bíl á
fjallvegi á Hellisheiði; björgunarsveitirnar
eru alltaf viðbúnar og sinna kallinu.
Uppbygging björgunarmála er einstök hér á landi.
Landsmenn treysta á björgunarsveitirnar þegar
veður eru vond og færð spillist. Alltaf er hægt að
treysta á björgunarsveitirnar og þær leysa alltaf
verkefni sín örugglega án þessa að taka greiðslu
fyrir. Í desember þurfa björgunarsveitirnar að
treysta á að þjóðin standi með þeim í flugeldasölunni.
Flugeldasalan er langstærsta fjáröflun björgunar-
sveitanna og stendur þessi fjáröflun undir stærstum
hluta rekstrar þeirra. Björgunarsveitirnar hafa
byggt upp flugeldamarkaðinn og kennt þjóðinni að
fara með þessa vöru á ábyrgan hátt. Til dæmis hefur
flugeldagleraugum verið dreift síðustu árin til
almennings og er það orðin almenn regla að allir sem
fara með flugelda noti flugeldagleraugu.
Undanfarið hefur samkeppnin á flugelda-
markaðnum aukist verulega og hafa
fjölmargir einkaaðilar komið inn á markað-
inn og farið að keppa við björgunarsveitirn-
ar. Þessir aðilar nota mismunandi aðferðir
til að koma vörum sínum á framfæri og
reyna sumir að líkja eftir flugeldamörkuð-
um björgunarsveitanna með því að skreyta
sölustaðina með blikkljósum og klæðast
fatnaði í skærum litum. Mikilvægt er að
almenningur hugi vel að því hvar flugeld-
arnir eru keyptir og forðist eftirlíkingar. Flugelda-
markaðir björgunarsveitanna eru langoftast vel
merktir og því ætti ekki að vera erfitt að fullvissa sig
um að réttur sölustaður hafi orðið fyrir valinu.
Án stuðnings almennings og velvilja atvinnurek-
enda gætum við aldrei haldið úti svo öflugum
björgunarsveitum. Það hefur myndast sátt um þetta
fyrirkomulag og er mikilvægt að standa vörð um
það.
Óska öllum gleðilegra áramóta og hvet fólk til að
fara varlega með flugeldana og fylgja leiðbeiningum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Slysavarnafélagsins Landsbjargar.
Útkall í desember
KRISTINN
ÓLAFSSON
Ekki gleyma aðalatriðunum
Enginn skyldi fara í grafgötur með
að nóg sé að gera í Seðlabankanum
þessa dagana. Það þarf að endurreisa
eins og eitt stykki efnahag og í mörg
horn að líta við þau störf. Starfsmenn
bankans eru hins vegar fjölhæfir og
gleyma ekki litlu, en gríðarlega mikil-
vægu verkunum.
Þannig greinir bloggarinn Alda
Sigmundsdóttir, á heimasíðu Guardi-
an, frá tölvubréfi sem henni barst úr
bankanum. Alda heldur úti síðunni
The Iceland Weather Report, þar
sem hún skrifar á ensku. Alda
svaraði bréfinu samviskusamlega
en ekkert gerðist. Hún hringdi
síðan í númerið sem gefið
var upp og bankastarfs-
maður, heldur þurr á
manninn, svaraði og jú hann þurfti
nauðsynlega að ná í hana.
Og erindið? Jú, verið var að vitna í
síðuna hennar í erlendum fjölmiðlum
og því vildi Seðlabankinn fá að vita
hver héldi henni úti. Gott að menn
gleyma ekki aðalatriðunum í Seðla-
bankanum.
Leitt hún skyldi vera skækja
Páll Magnússon, formannskandídat í
Framsókn, hefur farið mikinn og kallar
nú Samfylkinguna skækju. Biflíufróð-
ir menn vita að orðin „skækja“
og „hórdómur“ voru notuð yfir
hjáguði. Nú er spurning hvort í
þetta megi lesa pólitíska trú Páls?
Að Samfylkingin sé hjáguð en
hinn eini sanni guð sé þá …
tja, Sjálfstæðisflokkurinn?
Tillitsleysi
Þó eru þeir til sem gleyma aðalatrið-
unum. Styrmir Gunnarsson, fyrrum
ritstjóri Morgunblaðsins, bendir á að
það eigi við um Bandaríkjamenn.
Hann minnir á að Bandaríkjamenn
hafi horfið með lið sitt héðan af landi
án þess að virða stöðu vina sinna:
Sjálfstæðisflokks og Moggans. „Þetta
hirðuleysi Bandaríkjamanna er ekki
gleymt,“ segir Styrmir sár.
Bush gerði sér nefnilega ekki grein
fyrir því að helsta ástæða veru banda-
rísks hers á Íslandi
væri tillitssemi
við tilfinningar
Moggafólks.
kolbeinn@
frettabladid.is
Glópagullöldin
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG | Um áramót
Hér gæti verið fyrirmyndar-samfélag. Þetta er fámennt
millistéttarsamfélag þar sem
obbinn af fólki hefur það býsna
gott og ætti að vera nóg afgangs til
að rétta þeim hjálparhönd sem
standa höllum fæti, reka fyrir-
myndarskóla, trausta spítala og
hlýleg elliheimili, leggja beina og
breiða vegi, starfrækja öflugt
almannaútvarp, efla nýsköpun,
hlúa að sprotum í atvinnulífi … og
svo framvegis. Það hvernig komið
er fyrir þjóðinni er algerlega
fáránlegt. Það er yfirgengilegt. Það
er óskiljanlegt.
Hér eru rúmlega þrjú hundruð
þúsund manns og þetta gæti
hæglega verið fyrirmyndar-
samfélag. Dugnaður og ósérhlífni
eru almennt taldar höfuðdyggðir
og frá vöggu til grafar þrá menn
það unnvörpum að skapa verð-
mæti. Menntun er almennt ágæt,
hugvitið ærið, einstaklingsfram-
takið samfara sköpunargleði.
Útsjónarsemi og verksvit í
umgengni við vélar eru verðmætt
veganesti úr sveitamenningunni
þar sem ekki er hægt að fara með
vélarnar á verkstæði. Auðlindir
eru miklar: landið sem forðum
skemmdi sín börn er nú gjöfult og
gott, fagurt og frítt. Hér ríkir
sterk samkennd og ekki að undra
hjá slíku þjóðarkríli – dálítið
bernsk trú á íslenskan sérleik,
ýmist sérstöku erindi í heiminum
eða fullkominni erindisleysu. Setn-
ingarnar „Við erum æðisleg“ og
„Við erum ömurleg“ eru sín hvor
hliðin á sömu hugsun um sérstöðu.
Því að mannanna eiginleikar
eiga sér plúshliðar og mínushliðar;
og hið sama gildir um þjóðarein-
kenni. Það er undir stjórnvöldum
komið hvort tekst að draga fram
plúshliðarnar á eiginleikunum eða
mínushliðarnar.
Ekki þarf að hafa mörg orð um
það hvernig til hefur tekist við það
hin seinni árin. Dugnaðurinn og
ósérhlífið einstaklingsframtakið
hefur brotist fram í tilviljana-
kenndri hjarðgræðgi sem lýsti sér
í taumlausum húsabyggingum eins
og holir steinkofar vitna um
hundruðum saman þar sem enginn
býr nema vindurinn gnauðandi um
glópsku mannanna. Útsjónarsemin
og vélavitið hefur einkum birst í
einhverju ískyggilegasta bílablæti
á byggðu bóli þar sem menn þjösn-
ast um þröngar götur á marg-
breyttum jöklabílnum. Og
menntunin, bókvitið ærna sem
ekki yrði í askana látið – fór þetta
ekki meira og minna í að upphugsa
verðbréfabrellur og leikfléttur til
að skálda auð, sjúga peninga úr
fyrirtækjum sem störfuðu í
raunverulega heiminum við að
gera eitthvað raunverulegt fyrir
raunverulegt fólk gegn raunveru-
legu gjaldi? Og samkenndin okkar:
þessi fallegi eiginleiki Íslendinga
sem kemur fram svo sterkt í
baráttunni við náttúruöflin – þessi
samkennd hefur hin seinni árin
einkum komið fram í samþöggun.
Vissulega heyrðust gagnrýnis-
raddir á framferði gullglópanna
en þær voru strjálar og jafnvel
útbreidd það viðhorf að smáræðis
glæpastarfsemi væri ekki nema
hvimleiður fylgifiskur hins
dásamlega eftirlitsleysis með
viðskiptum sem hér var ruglað
saman við frelsi.
Samfélagið okkar steytti á skeri
um síðir – stefna óhófs og hinnar
glöðu græðgi leiddi til óhjákvæmi-
legrar niðurstöðu: hruns. Og nú
getum við sem sé byggt upp
fyrirmyndarsamfélagið sem svo
hæglega gæti verið hér ef okkur
tekst að losa okkur við hina
landlægu spillingu sem hér hefur
þrifist undir radörum alþjóðasam-
félagsins, klíkuveldið, Flokksræð-
ið, ósýnilegu bræðralögin sem
saman breiða yfir „uppsafnað
vanhæfið“ eins og Stefán Jón
nefndi það í snjallri grein hér í
blaðinu í fyrradag.
Ýmislegt jákvætt kemur út úr
hruninu. Unga fólkið streymir út á
göturnar og finnur að það hefur
söguna undir fótum sér þar sem
það þrammar í átt að kröfunni um
réttlæti og skynsemi. Aftur beinir
fólk augunum að raunverulegum
verðmætum – mannlegu samneyti,
skjóli, visku, kærleika – og horfir
furðu lostið á þá furðutíð sem
hvarf í haust, þessa gullöld sem
færði okkur ekkert nema gull –
ekkert nema glópagull – og skildi
ekkert eftir sig nema steinsteypu-
kofana á víð og dreif um höfuð-
borgarsvæðið vofum og vindi að
leik.
Þar með er hrundið að sinni
markvissri tilraun Flokksins sem
hófst með innleiðingu kvótakerfis-
ins og snerist um að gera Ísland að
fyrirmyndarríki óðakapítalismans,
misskiptingar, stéttskiptingar,
græðgi, neysluofboðs, glópagulls.
Hér gæti verið fyrirmyndar-
samfélag – samfélag sem snerist
um jöfnuð og svigrúm, sköpun og
hæfilegan dellugang, samkennd,
frjálsa tjáningu, líf, verðmæta-
sköpun. En áður en það gerist
verða mínusmennirnir að víkja –
stjórnmálamennirnir sem
virkjuðu mínushliðar þjóðarein-
kennanna – og gullglóparnir sem
létu greipar sópa um sparifé
almennings um alla Evrópu −
verða að gjöra iðrun og yfirbót og
setjast allir sem einn á námskeið
hjá Vilhjálmi Bjarnasyni aðjúnkt.
V
iðburðaríku ári fer nú senn að ljúka. Ári sem komandi
kynslóðir eiga eftir að læra um í sinni Íslandssögu og
það er því upp á okkur komið hvernig kennslustund-
in verður. Munum við ná að vinna okkur út úr banka-
hruninu með skynsemi, eða mun kennslustundin fjalla
um hvernig margar rangar ákvarðanir héldu áfram að hlaða undir
vandann í staðinn fyrir að leysa hann?
Vandræði margra heimila hófust ekki nú í október, heldur í mars
þegar gengi krónunnar fór að falla, erlend lán hækkuðu sem og
innfluttar vörur og með því verðbólgan. Nú um áramót horfum við
aftur á móti með pínu söknuði til þess tíma þegar gengisvísitalan
stóð þarna í kringum 160 stigin fram undir septembermánuð. Nú
á meðan verið er að reyna að koma henni aftur undir 200. „Krón-
an verður gjaldmiðill þjóðarinnar enn um sinn, engum til gleði eða
gagns,“ skrifaði Benedikt Jóhannesson hér í Fréttablaðinu í gær.
Það er kórrétt greining hjá honum. Íslenska krónan er ekki gæfu-
leg táknmynd sjálfstæðis eða fullveldis, líkt og unnendur hennar
hafa haldið fram, þegar hún heldur þjóðinni í höftum og ýtir undir
hagsveiflur í stað þess að hvetja til stöðugleika. En í bili höfum við
ekki aðra möguleika á gjaldmiðli. Einhliða upptaka evrunnar mun
væntanlega reynast Íslandi of dýrkeypt, að minnsta kosti mun hún
reynast dýr miðað við heilsufar krónunnar.
Þeir eru reyndar orðnir fáir, unnendur íslensku krónunnar. Við
notum hana, af því við höfum ekki annarra kosta völ, en það bíða
allir eftir andlátinu. Ársins í ár verður minnst sem ársins sem krón-
an lést, þrátt fyrir að úrskurðuð dánarstund verði ekki fyrr en eftir
nokkur ár. Fyrir þá sem það þurfa er hægt að hugga sig við það að
verið er að ræða það innan mun stærri myntsvæða að þeirra myntir
séu í raun andvana, myntir eins og danska krónan og breska pundið.
Hvers á hin örsmáa íslenska króna þá að gjalda?
Leit að lausn þessa gjaldeyrisvanda er eitt af mörgum verkefn-
um nýs árs, verkefni sem verður að takast á við með raunsæi, þó
svo bjartsýnin sé kannski ekki mikil, og leysa með sóma. Öll þau
verkefni snúa að því hvernig við byggjum upp Ísland til framtíð-
ar, land sem við getum verið stolt af og snýst um stöðugleika en
ekki sveiflurnar. Hvernig við getum stýrt landinu til hagvaxtar án
ýktrar þenslu. Hvernig við byggjum upp nýjar atvinnugreinar sem
byggja á menntaðri og hæfileikaríkri þjóð, en látum ekki áfall þessa
árs draga úr okkur kjark. Árið 2009 þarf ekki að vera ár hnípinnar
þjóðar í vanda, heldur skal það verða ár hnarreistrar þjóðar í leit
að lausnum.
Sem stendur er einblínt á ábyrgð og sekt. Skilanefndir bankanna
þurfa að fara að skila af sér, Þeir sem sváfu á verðinum þurfa að axla
sína ábyrgð. Það þarf að komast til botns í því hvort einhver refsi-
verð háttsemi hafi átt sér stað. Réttarríkið þarf að sýna að það standi
sína plikt, þannig að dómstólar götunnar róist. Best hefði verið að
rannsóknir og rannsóknarnefndir hefðu starfað fyrir opnum tjöld-
um, eða að minnsta kosti heyrt undir upplýsingalög. Vonandi verður
afl almennings til að hafa skoðanir og velta fyrir sér samfélaginu
jafn kröftugt þegar umræðan um sökudólga dvínar.
Með nýju ári koma ný verkefni.
Stöðugleiki í stað
eilífðarsveiflna
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR