Tíminn - 12.11.1982, Qupperneq 9

FÖSTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1982.
9
JÓN í BLÁTÚNI
menningarmál
Listasafn íslands
Jón Þorleifsson
Yfirlitssýning
107 olíumálverk,
en auk þess teikningar
og vatnslitamyndir
Opin á safntíma til 21. nóv.
Jón í Blátúni
Jón Þorleifsson, listmálari (1891-
1961) hefur verið kominn vel yfir
miðjan aldur er ég sá hann fyrst, en
hús hans, Blátún, stóð þar sem nú eru
nyrstu blokkirnar og raðhúsin við
Kaplaskjólsveg. Þetta var dularfullt
hús og þar var hörbrekka, og við
fónum einu sinni í sérstaka rannsókn-
arferð til að sjá hörinn hjá henni
Rakel, því okkur þótti það lygilegt að
þessi kona gæti ræktað léreft, sem þá
um stundir var álíka mikill munaður á
fslandi og innskotsborðin urðu síðar.
Við bárum djúpa virðingu fyrir
þessu fólki. Húsbóndinn gjörði
málverk, en húsmóðirin ræktaði hið
drifhvíta lín. Og garðurinn umhverfís
húsið var mjög stór og vel gróinn.
Húsið var líka öðruvísi en önnur hús
á þessum slóðum. Grátt tvílyft hús,
með miklum norðurgluggum, en á
þeirri tíð lögðu menn ekki í málverk
nema í norðurbirtunni, er hafði ein
hina réttu samsetningu fyrir liti.
Umhverfis voru fiskreitir, græn tún
og bændabýli, en bæjarmörkin lágu þá
í félagslegum skilningi, við Hring-
brautina. Innanhennar var Reykjavík
og Verkó en utan hennar var eitthvað
allt annað.
En frá þessu er sagt, til að undir-
strika, að mjög fáir áratugir eru
raunverulega síðan það taldist til hins
dularfulla, ef fólk fékkst við myndlist-
arstörf og ræktaði annað en matjurtir.
Við þekktum þetta fólk ekkert.
Það virtist hafa femur lítið samneyti
við aðra í hverfinu, og ég mun hafa
verið kominn undir fermingu, er ég
barði þar fyrst að dyrum, til þess að
sýna þessum langsiglda listamanni
fáeinar vatnslitamyndir og teikningar,
sem gjörðar höfðu verið í birtu, sem
kom víst úr öfugri átt. Listamaðurinn
leit góðlega á þennan ungasnillingmeð
fuglshjartað, og skoðaði myndimar
vandlega. Sagði síðan hvað betur
mátti fara og lagði á ný ráð. Síðan
kvöddumst við með miklum virktum,
og ég mátti koma aftur.
Ekki varð ég þó nemandi Jóns
Þorleifssonar, þótt ef til vill hafi ég
aldrei lært meira í myndlist um mína
daga, en þennan eina dag. En þetta
varð til þess að ég byrjaði að fylgjast
með verki hans, af miklum áhuga.
Sótti sýningar hans og tók hann tali.
Eða ég stóð hljóður hjá, þegar hann
var að mála úti við. Honum virtist
sama. Og ég minnist þess sérstaklega
þegar hann var að mála trén, sunnan
við Miðbæjarmarkaðinn við Aðal-
stræti, sem þá var auðvitað ekki til.
Hann gjörði fáeinar hjálparlínur, og
svo grófmálaði hann myndina. Ég varð
undrandi á fæmi hans og öryggi. Og
þegar því var lokið, sagði hann mér,að
málverkinu lyki hann síðar, heima í
vinnustofunni, þar sem var rétt birta.
Og snillingarnir tveir kvöddust með
virktum og gengu sinn í hvora áttina.
Annar með rétta birtu, en hinn með
ranga. Og lífið hélt áfram, og mikið
léreft óx í Blátúni, bæði í garðinum og
eins inni í hinni réttu birtu, sem kom
úr norðri.
Jón Þorleifsson
Þó ég ráði það af bókum, að Jón
Þorleifsson hafi aðeins vantað fáeina
mánuði til að verða sjötugur, þá fannst
mér hann deyja ungur.
Annars gefa hin stopulu kynni í
æsku engin tilefni til að rita kumpán-
lega um hann, þó tel ég mig hafa fylgt
honum betur en öðrum málurum.
Bæði gcgnum língarðinn og málverkið.
Og eins blöðin, en Jón ritaði um langt
skeið myndlistargagnrýni í Morgun-
blaðið undir dulnefninu Orri. Þar
virtist mér hann einkum berjast fyrir
hinum tæra lit, sem var laus við sora,
eða lit norðanbirtunnar.
Vera má þó að þetta sé of mikil
alhæfing, en eftir á að hyggja eru
skrifin um tærleikan eftirminnilegust.
Jón Þorleifsson fæddist 14. júlí 1891
og voru foreldrar hans hjónin Þorleifur
Jónsson, alþingismaður að Hólum í
Hornarfirði og kona hans Sigurborg
Siðurðardóttir.
Mun Jón snemma hafa fengið áhuga
á myndlist. Einkenilega margir málar-
ar hafa staldrað við í Hornafirði, þar
sem sköpun landsins virðist hafa tekist
einna best.svona myndlistarlega séð.
Hann sigldi til Kaupmannahafnar árið
1918 og nam þar myndlist og einnig í
París, en árið 1929 settist hann að í
Reykjavík og var búsettur í húsi sínu
þar, Blátúni, til æviloka, 14. júlí 1961.
Jón var fyrirferðarmikill í list sinni,
bæði sem málari, félagsmálamaður og
sem gagnýnandi. Þótt sú kenning sc um
margt rétt, að listamenn eigi yfirhöfuð
Musica Antiqua
Eldur í norðri
Afmælisrít helgað Sigurði Þórarinssyni
sjctugum 8. janúar 1982.
Sögufélagið.
■ Það eru raunar 8 félög sem
tilhlutun hafa haft um þessa útgáfu og
þau heita: Hið íslenzka fornleifafélag,
Hið íslenzka náttúrufræðifélag, Jarð-
fræðifélag íslands, Jöklarannsóknafé-
lag íslands, Landfræðifélagið, Norr-
æna félagið, Sögufélagið og Vísinda--
féiag íslendinga.
Þetta er að vonum all mikið rit,
fullar 460 bls. í stóru broti og
myndarlegu bandi. Höfundarnir sýnist
mér að séu 46, flestir úr röðum
sérfræðinga í vísindum.
Það er að vonum, að meginhluti
bókarinnar fjallar um jarðfræði og
skyld efni. Ekki er á leikmanna færi
að dæma um þær ritgerðir nema að þær
eru misjafnlega léttar og skemmtilegar
aflestrar ólærðu fólki.
Hitt má öllum vera ljóst af lestrin-
um, að myrkar eru margar þær gátur
sem glímt er við í þeim vísindum. Svo
er að vonum, þegar rætt er um það
sem gerist undir Vatnajökli eða það
annað sem engum vitnum verður við-
komið og átti sér stað fyrir milljónum
ára. Margar gátur eru óleystar í
sambandi við sköpun jarðríkis í
núverandi mynd.
Nokkrar blaðsíður eru teknar undir
myndir frá ýmsum tímum og ýmsum
stöðum, þar sem Sigurður Þórarins-
son hefur komið við sögu. í opnunni
við fremra bókarspjald er íslandskort
sem á eru merktir staðir og svæði sem
hann hefur rannsakað og ritað um á
íslandi og þar sem hann hefur unnið að
öskurannsóknum. En í opnu við áftara
bókarspjald eru kort af öllum álfum
heims og er þar merkt hvar Sigurður
hefur flutt fyrirlestra á jarðfræði- og
landfræðiþingum í háskólum eða vís-
indafélögum, eða tekið þátt í ráðstefn-
um. Þessi kort veita þanmg ofurlitla
hugmynd um hve víðtækt ævistarf
Sigurðar Þórarinssonar er orðið.
Sennilega má segja, að Sigurður
Þórarinsson hafi nokkra sérstöðu með-
al íslenzkra vísindamanna og mun
naumast nokkur þeirra sem nú eru
uppi, taldir honum frægari og fremri.
Kristján Eldjárn talar réttilega og vel
um fornleifafræðinga, sem er að veru-
legu leyti fræðin um manninn í
náttúrunni og náttúrufræðina sem hefur
Þegar ég var í Bretlandi fyrir 20
árum mátti sjá í tónleikasölum
einstaka síðhærða unga menn með
dreymið augnaráð og lútu í poka -
það voru spámenn nýrrar tízku, sem
síðar átti eftir að vaxa og breiðast út:
forntónlistarstefnunnar. Hér á landi
á þessi stefna sívaxandi gengi að
fagna, þvt bæði hafa komið hingað
nokkrir erlendir hópar og spilað og
sungið fyrir fólkið við talsverðar
undirtektir, og íslenzkir listamenn
hafa sérhæft sig í slíkri tónlist. Þar
er fremst í flokki Musica Antiqua,
sem hélt tónleika á Sal Mennta-
skólans í Reykjavík laugardaginn
23. október (og sömuleiðis viku
áður). Meðal máttarstólpa þess hóps
eru Helga Ingólfsdóttir sembalisti,
Camilla Söderberg blokkflautu-
leikari, Ólöf Sesselja Óskarsdóttir,
sem leikur á violu da gamba, og
Snorri Örn Snorrason, gítar- og
lútuleikari. Auk Musicu Antiquu
hefur frétzt af krummhornakvintett,
sem kvað æfa sig í bílskúr hér í
bænum, og vonandi kemur fram í
dagsljósið áður en langt um líður.
Því forn-tónlist á miklu og vaxandi
fylgi að fagna hér, eins og prýðisgóð
aðsókn að laugardagstónleikum
Musica Antiqua sýndi.
. Á þeim tónleikum léku ofan
greindar þrjár stúlkur, og að auki
kanadískur fiautuleikari, Alison
Melville, sem er hér á landi um
þessar mundir á vegum Tónlistar-
■ Jón Þorleifsson, við vinnu sína.
ekki að mynda félög, eða iðnaðarfélög
um list sína. Að svoleiðis félög séu
ekki góð fyrir kúnstina, heldur miklu
fremur vítisvél til að þröngva vondum
hlutum og góðum upp á yfirvöld, - og
svo til að kæla nýgræðing. Má það rétt
vera, en þóer málmanna, að þegar Jón
og félagar hans reistu Listamannaskál-
ann, þá gerðu þeir vissulega góða
hluti, þótt deila megi um klausturlífið
þar og annað, er varðaði aðgang að
þeim sal á stundum. Listamannaskál-
inn varð nefnilega ómetanlegur til að
opna hug þjóðarinnar fyrir nýlist síns
tíma.
Nú eru liðnir tæpir tveir áratugir frá
láti Jóns Þorleifssonar.
Segja má með nokkrum rétti að of
lengi hafi dregist að halda þá yfirlits-
sýningu á verkum hans, sem nú
stendur í Listasafni íslands. Til þess að
ungt fólk haldi samhengi í íslenskri
myndlist, verður það nefnilega að
þekkja lífsverk Jóns Þorleifssonar og
nægir fyllilega til að halda uppi æru
hans sem listmálara. Hann var í
fremstu röð.
Við tökum eftir ýmsu. Til dæmis
hinum persónulega lit. Mér hefur
verið sagt, að hann hefði rifið sína liti
sjálfur, og kann það að vera ein af
skýringunum; sumsé að hann notaði
ekki (alltaf) búðarliti, ef svo má orða
það. Myndbyggingin er einföld og
skrautgimi er víðs fjarri. Hver mynd
er ilur, fremur en íkveikja og persónu-
legar eru þær og auðþekktar frá
myndum eftir aðra menn, eldri og
jafnaldra.
Þessi sýning verður að öðru leyti að
tala fyrir sig sjálf.
Alla er myndlist unna er þó rétt að
hvetja til að koma í Listasafnir, því bið
getur orðið á næstu yfirlistssýningu.
skólans í Reykjavík. Kanadíska
ríkisstjórnin veitti henni styrk til
þessarar ferðar.
Þeir sem ætla að setja sig inn í
barokk-tónlistina verða að læra
alveg ný nöfn - nú dugar ekki
Beethoven, Brahms og Mózart
lengur. Bach var að vísu samtíma-
maður margra þessara tónskálda, en
hann er á allt öðru og líklega
akademískara plani; Friðriki mikla
þótti mikið til koma hve lærdóms-
listarlegur Bach gamli var við
píanóið þá hann spilaði Musika-
lisches Opfer af fingrum fram í höll
hans árið 1747. Þarna voru semsagt
menn eins og Francesco Turini, sem
fæddist 1589 í Prag en af ítölsku kyni,
Arcangelo Corelli (f. 1653) sem
samdi 48 tríósónötur og er talinn
upphafsmaður Concerto Grosso,
Pierre Philidor (f. 1681), af virtri
tónlistarfjölskyldu í París, Marin
Marais (f. 1656), franskur gömbu-
snillingur og tónskáld, Jacques Hott-
eterre (f. 1680), faðir franskrar
flautuhefðar barokktímans, Philbert
de Lavigne (f. um 1700), sem átti
þarna prógrammtónlist um blómin,
og Johann Quantz (f. 1697), þýzkur
flautuleikari og tónskáld, sem samdi
meira' en 300 konserta og 200
kammerverk fyrir flautu.
Stúlkurnar fjórar léku þarna verk
af ýmsu tagi: fyrir tvær flautur og
grunnbassa (sembal og víólu da
gamba), tvær flautur einar, og
í sínum verkahring að skýrgreina
náttúruna sem umhverfi manna. Síðan
segir hann: „Þegar bezt tekst til koma
þessar fræðigreinar saman í lukkulegri
einingu í einstökum vísindamönnum.
Hér á landi er Sigurður Þórarinsson
bezta dæmið um slíkan mann.“
Eitt eru verðleikar Sigurðar Þórar-
Halldór Krístjáns-
son skrifar um
bæknr.
Jónas
Guðmundsson
skrifar um myndlíst
einsamla þverflautu - Alison Mel-
ville lék Læs Echos eftir Hotteterre
á forna þverflautu. Sú flauta hefur
lítinn en þýðan tón, og Camilla
Söderberg drekkti henni næstum
með tenór-blokkflautu sinni í Les
Fleurs eftir de Lavigne, sem kom
næst á eftir. Áður höfðu þær spilað
Þriðju svítu Philidórs fyrir tvær'
blokkflautur.
Sjálfum þótti mér meira koma til
grunnbassa-verkanna, eftir Turini,
Corelli, Marais og Quantz. En hvað
um það. Þetta er afskaplega geðug
og falleg tónlist, en dálítið einhæf og
átakalítil til léngdar, líkt og að reika
um hagann og huga að smáblómum.
Ekki var að spyrja, að vel var og
fagurlega flutt, enda vitna ég enn
einu sinni í þau orð Maós vinar vors
þess efnis, að það eigi áð leyfa öllum
blómum að vaxa - og ekki er
barokk-blómið þeirra ófegurst,
nemq síður sé.
Sigurður
Steinþórsson
skrifar um tónlist
inssonar og annað er gildi þessarar
bókar. Óhætt er að segja, að hún
geymir mikinn og margbreyttan fróð-
leik um íslenzka náttúru og íslenzka
sögu. Og fjölbreytni verkefnanna er
það mikil, að komið er með einhverj-
um hætti við áhugasvið tlestra þó að
jarðfræðin sjálf sé þar engan veg í
öndvegi.
Ég er í hópi þeirra sem virðist gæta
beri hófs í útgáfu samtínings bóka í
tengslum við afmæli manna. Samt
verður að viðurkenna, að tilefni eru
misjöfn og sáttur er ég við þessa
útgáfu. Hún mun treysta tengsl milli
vísindamanna og alþýðu og glæða
fjölþættan skilning.
H.Kr.
■ Sigurður Þórarinsson, jarðfræð •
ingur.