Tíminn - 14.11.1982, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1982.
9
Miiiííii'
menn og málefni
NYTT VIÐMIÐUNARKERFI
ER EFNAHAGSLEG NAUÐSYN
■ í>á er frumvarp til laga um efna-
hagsaðgerðir komið fram á Alþingi, en
allt síðan bráðabirgðalögin voru sett
21. ágúst s.I. hefur ekki linnt óskum
stjórnarandstöðunnar um framlagn-
ingu frumvarpsins. Sem vænta mátti
lagði forsætisráðherra frumvarpið
fram í efri deild og verður það
væntanlega tekið á dagskrá í næstu
viku. Umræður um frumvarp þetta
hafa nú staðið yfir í hálfan þriðja
mánuð þótt það hafi ekki enn komið
til kasta Alþingis, en þingmenn munu
brátt eiga þess kost að láta ljós sitt
skína varðandi margumrætt frumvarp.
Stjórnarandstaðan lýsti yfir and-
stöðu þegar er bráðabirgðalögin voru
sett, eins og alkunna er. Það kom
stjórninni í nokkum vanda, að sam-
tímis missti hún meirihluta sinn í neðri
deild, er ábúandinn á þeim sögufræga
bæ Bergþórshvoli snérist á sveif með
þeim flokksbræðmm sínum, sem vilja
ríkisstjórnina feiga og eru staðráðnir í
að ónýta þær efnahagsráðstafanir sem
bráðabirgðalögin fela í sér.
Það hefur þótt sýna mikið ábyrgðar-
leysi hjá stjómarandstöðunni að snúast
jafn harkalega gegn efnahagsráðstöfun-
unum, sem raun ber vitni, án þess að
benda á nokkrar aðrar leiðir til að
sneiða framhjá þeim boðum, sem
fyrirsjáanlega em framundan í efna-
hagsmálum. En það verður hver að
þjóna lund sinni eftir því skapferli sem
hverjum einum er gefið og ekkert við
því að segja. Umræður hafa staðið yfir
milli stjómar og stjórnarandstöðu um
lausn nokkurra brýnna viðfangsefna
sem varða þjóðarheill. Sá hluti Sjálf-
stæðisflokksins, sem er í stjómarand-
stöðu hefur hlaupið á brott frá þeim
umræðum og hugsar nú meira um
kjörfylgi í væntanlegum kosningum en
hvemig íslenskri þjóð reiðir af.
Formaður Alþýðuflokksins situr enn
á fundum með fulltrúum ríkisstjórnar-
innar með umboð frá nýafstöðnu
flokksþingi upp á vasann um að halda
viðræðum áfram. Sett voru nokkur
skilyrði fyrir því af hálfu Alþýðu-
flokksins að brýnustu málum yrði
komið gegnum þingið. Meðal þeirra
var að leggja bráðabirgðalögin fram
strax. Það var gert. Annað skilyrði
var,'að stjórnarskrá yrði endurskoðuð
og tillögur þar um lagðar fyrir Alþingi
og að kosningar færu fram ekki síðar
en í apríl. Vel hefur verið tekið í þetta
af ríkisstjórninni.
Skjótt skipast
veður í lofti
En svo bregður við að Kjartan
Jóhannsson lýsir því yfir síðdegis á
fimmtudag að þingmenn Alþýðu-
flokksins muni hið bráðasta leggja
fram vantraust á ríkisstjórnina og
aðalmarkmiðið væri að koma henni
frá með öllum ráðum. Hann sagði, að
engar viðræður hefðu átt sér stað,
afstaða Alþýðuflokksins væri rangtúlk-
uð og flokksþingið eingöngu gefið sér
umboð til að segja ráðherrunum að
þeir ættu að pakka saman og hætta.
Atarna er furðu skrýtið, eftir að
hafa átt viðræður við ráðherranefnd
um þingmál og lagt fram skilyrði fyrir
áframhaldandi viðræðum.
Útskýringar á þessu athæfi öllu eru
kannski skiljanlegar, þótt erfítt sé að
koma auga á rökrænt samhengi. Ólgan
í þingliði Alþýðuflokksins er orðin
slík, að formaðurinn leggur ofurkapp
á að halda liði sínu saman og þótt
vantraustið komi þvert á ályktanir
flokksþings og yfirlýsingar og gjörðir
formanns og varaformanns síðustu
daga. Það er vandlifað í heimi hér,
ekki síst í Alþýðuflokknum. Arkitekt
kosningasigra, sem lýsti því yfir á
Alþingi, að hann væri gjörkunnugur
öllum sviptingum stjómmálalífsins, af
því hann væri alinn upp í aftursæti
ráðherrabíls, leikur stórt hlutverk í
fjölmiðlum þessa dagana og er drjúgur
yfir því að hafa fundið upp nýtískulega
og flott. jafnaðarstefnu og hyggist nú
koma sér upp eigin stjómmálaflokki
og muni jafnvel bjóða fram í næstu
kosningum. Nú reið á að sameinast um
eitthvað mál og varð vantraust fyrir
valinu. Hvemig sú ákvörðun kemur
heim og saman við ályktun flokksþings
Alþýðuflokksins um að halda beri
áfram viðræðum við ríkisstjómina er
svo önnur saga.
minni og minni. Stundum eru gerðar
tilraunir til að minnka bilið á ný í
kjarasamningum, en útkoman er alltaf
hin sama. Nær allir fá sömu hækkun
að hundraðshluta og bilið eykst.
Prósentan leikur láglaunafólkið
sannarlega grátt.
Því er oft haldið fram að glíman við
verðbólgudrauginn komi einkum fram
í því að vilja lækka laun. Aðrar
úrlausnir sjái menn ekki. Kannski er
eitthvað til í þessu, en því verður ekki
á dalnum, er kom fram á þetta ár með
minnkandi sjávarafla og öðrum
hremmingum, var lítið eftir í sjóðum
til að mæta minnkandi þjóðartekjum.
Því voru sett lög um ráðstafanir í
efnahagsmálum.
Urelt kerfi
Mönnum er Ijós nauðsyn þess að
færa viðmiðunarkerfið, sem laun eru

Fyrsti snjór vetrarins í höfuðborginni féll ekki fyrr en undir miðjan nóvembermánuð.
Umbun há-
launamanna
En að fleiru þarf að hyggja en
bráðabirgðalögunum einum saman.
Fjárlög eru óafgreidd sem og lánsfjár-
lög og margs konar frumvörp þeim
áhangandi. Þá þarf að hyggja að
fylgifrumvörpum sem fylgja efnahags-
ráðstöfunum. Þegar er búið að leggja
fram frumvarp um lengingu orlofs, og
innan tíðar er von á tveim öðrum
stjórnarfrumvörpum, um láglaunabæt-
ur og um nýjan viðmiðunargrundvöll
kaupgjaldsvísitölu. Það var samþykkt
í ríkisstjórninni þegar bráðabirgðalög-
in voru sett að frumvörp um þessi efni
skyldu fylgja.
Lenging orlofs og láglaunabæturnar
eiga að vega upp á móti þeirri
launaskerðingu sem ákveðin var 1.
des. n.k. Nýi viðmiðunargrundvöllur-
inn er liður í hinni löngu og ströngu
baráttu við verðbólguna.
Launþegum hefur löngum verið
talin trú um, að löngu úrelt uppbóta-
kerfi á laun tryggði kaupmátt og héldi
í við dýrtíðina, en sannleikurinn er sá,
að kerfi þetta er aðeins verðbólguvald-
andi og eykur sí og æ mismunun meðal
launþega. Þeir sem hærri hafa launin
fá ávallt meira, það er hærri prósentu,
en þeir sem lægri laun hafa. Þegar
þetta viðgengst fjórum sinnum á ári í
fjölda ára eykst bilið eftir því sem
lengra líður. Hálaunamennirnir fá
ávallt hærri og hærri hækkanir en
láglaunamennirnir að sama skapi
á móti mæit, að stighækkandi launa-
greiðslur eru verulega verðbólguvald-
andi. Ríkisstjórnir hafa oft gripið til
þess óyndisúrræðis, að lögbjóða að
dregið verði úr vísitöluhækkunum
launa. Þessu hefur verið mótmælt
misjafnlega kröftuglega, en þetta er
ekki gert af illum hug til launþega,
heldur af þeirri nauðsyn að hægja á
víxlgangi launa og verðlags. Ráðstaf-
anir af þessu tagi þurfa ekki að vera
launþegum til tjóns. Það er hægt að
sýna fram á með gildum rökum, að
kaupmáttur hefur einmitt aukist vegna
slíkra aðgerða, en þá þarf líka fleira
að fylgja með. Niðurtalningin á fyrri
hluta síðasta árs skilaði einmitt þeim
árangri sem vænst var. En því miður
var henni ekki fylgt eftir sem skyldi og
því fór allt úr böndunum á nýjan leik.
Það hefur verið bent á að gott
árferði geti orðið íslendingum erfitt í
efnahagslegu tilliti. í fyrra var metár í
aflabrögðum og viðskiptakjör hafa
sjaldan eða aldrei verið betri. Þá var
boginn spenntur svo hátt, í framfara-
málum svokölluðum ýmiss konar og
einkaneyslu, að þegar harðnaði aftur
Tímamynd Ella.
greidd samkvæmt, í viðunandi horf.
Sjálf viðmiðunin í -því vísitölukerfi
sem nú er stuðst við er úr sér gengin
og alröng. Neysluvenjur hafa breyst og
kerfið gefur ekki rétta mynd af
raunverulegum þörfum launþega. Ný
neysluviðmiðun liggur fyrir og drög
hafa verið gerð að frumvarpi um nýtt
viðmiðunarkerfi sem launabæturverða
reiknaðar samkvæmt. En það er fleira
sem breyta þarf. Taka verður tillit til
atriða eins og viðskiptakjara og félags-
legra framkvæmda svo að eitthvað sé
nefnt. Inni í núverandi útreikningi eru
margs kyns hlutir, sem illa eiga þar
heima og skýtur mjög skökku við
raunveruleikann. Oft hefur verið á
það bent, að óeðlilegt sé að hækka
kaup á íslandi þegar uppskerubrestur
verði á kaffi í Brasilíu, sem hækkar
heimsmarkaðsverð á vörunni. En
svona er þetta. Eins er allundarlegt,
að ekki megi hækka hitaveitugjald í
Reykjavík því þá hækkar kaupið á
Grundarfirði og Neskaupstað. En það
stafar reyndar af búsetu vísitölufjöl-
skyldunnar sælu.
Oddur Ólafsson,
skrifar
Möndl og klúður
Það er mikil reiknikúnst stjórnmála-
manna að halda vísitölunni í lágmarki.
Vörur og þjónusta er hækkað og
lækkað á víxl eftir því hvemig kaupin
gerast á vísitölueyrinni. Uppbætur hér
og niðurgreiðslur þar, bann við hækk-
un á þjóðhagslega hagkvæmum þjón-
ustuliðum er allt tilkomið vegna úreltr-
ar löggjafar. Allt þetta möndl og
klúður með vísitölubrauð og vísitölu-
fargjöld og ótal margt fleira gerir
fyrirtækjum og stofnunum erfitt fyrir
og skekkir mjög allt verðskyn og
verðmætamat.
Allt er þetta heldur hlálegt tilstand
og áreiðanlega ekki það notadrjúga
hagstjómartæki sem einstaka aðilar
eru stundum að halda fram.
Þeir sem hafa af því hag að telja
láglaunafólki trú um að þeir beri
sérstaka umhyggju fyrir kjörum þess
og velferð fá stundum kökk í hálsinn
þegar ymprað er á að breyta þessu úr
sér gegna viðmiðunarkerfi og ganga
jafnvel svo langt að kalla útreikniriginn
. launahækkun. Launafólk ætti að fara að
átta sig á hvernig þetta kerfi leikur
pyngju þeirra, sérstaklega þeir sem
lægri launin hafa.
Kerfinu verður að breyta, taka upp
nýjan útreikning, lengja
verðbótatímabilin og koma þessum
málum í það horf að láglaunafólkið
beri ekki sífellt skarðan hlut frá borði
en þeir sem betur mega sín efnist að
sama skapi.
Krukkið í vísitöluna hefur iðulega
mælst illa fyrir. Það má líka minnka, og
það hlýtur að vera hægt að búa svo um
hnútana að vísitölubætur verði í takt
við tímann og þær efnahagslegu hrær-
ingar sem yfir ganga hverju sinni.
Kemur öllum
til góða
Að því er unnið og þess er að vænta,
að ríkisstjórnin leggi fram lagafrum-
varp um þetta efni innan tíðar.
Það viðmiðunarkerfi sem þá verður
tekið upp verður að sjálfsögðu ekki
alfullkomið og þarfnast áreiðanlega
breytinga við þegar tímar líða og
aðstæður breytast. En það er viðleitni
í þá átt að koma á meiri stöðugleika í
efnahagslífinu yfirleitt, og á að koma
bæði launagreiðendum og launþegum
til góða. Æskilegt væri að hægt væri að
koma því svo fyrir að kerfið bjóði upp
á einhvern sveigjanleika, þannig að
koma mætti við einhvers konar
hagstjórn, þegar svo horfir, án þess að
þurfa að beita aðferðum sem brjóta í
bága við alla efnahagslega skynsemi
eða réttlætiskennd almennt.
Þetta er eitt þeirra mála, sem
ríkisstjórnin hefur skuldbundið sig til
að leggja fram á næstunni. Vonandi
tekst að koma máli þessu, sem öðrum
áríðandi þjóðþrifamálum í gegnum
þingið sem fyrst. Að vísu horfir ekki
sérlega byrlega eins og stendur, þegar
Alþýðuflokkurinn telur vantraust
brýnasta málið og flokksbrot Sjálf-
stæðisflokksins í stjórnarandstöðu
mun að öllum líkindum leggjast á
sömu sveif. En vantrauststillaga er
lögð fram í sameinuðu þingi og
atkvæði greidd um hana þar, en þar á
stjórnin styrkan meirihluta, svo að
þetta verður rétt einn hávaðinn, og
þjónar ekki öðrum tilgangi en að tefja
þingstörfin.
En úrlausnarefnin bíða og þau eru
brýn. Ef stjómarandstaðan ætlar að
standa í vegi fyrir að hægt verði að
afgreiða fjárlög ásamt fylgifrumvörp-
um, og bráðabirgðalögin og fylgifrum-
vörp þeirra ná ekki fram að ganga,
stefnir í það ástand sem enginn
ábyrgur stjórnmálamaður mun stuðla
vísvitandi að.