Tíminn - 14.11.1982, Blaðsíða 12

12
SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1982.
NÆSTA LOTA VIGBÚN-
AÐARKAPPHLAUPSINS
Helgar-Tíminn birtir kafla úr bók tveggja bandarískra
öldungardeildarþingmanna um kjarnorkuvígbúnaðinn
■ Helgar-Tíminn birtir hér kaflabrot úr bókinni
Stöðvun kjarnorkuvígbúnaðar sem bandarísku
öldungadeildarþingmennirnir Edward Kcnnedy ■
og Mark Hatfíeld hafa samið og mikla athygli
hefur vakið vcstanhafs. Bókin kcmur væntanlega
út hjá forlagi Máls og menningar í desemberbyrj-
un í íslenskri þýðingu Tómasar Einarssonar, Jóns
Guðna Kristjánssonar og Þrastar Haraldssonar.
Kaflinn er birtur með góðfúslegu leyfi útgefanda
og þýðenda.
Þrátt fyrir víðtæka bandaríska ógnun þurfa
leiðtogar Sovétríkjanna ekki að hafa langdrægar
landeldflaugar sínar í viðbragðsstöðu. Þeir vita að
stór hluti af vopnabúri þeirra sleppur óskemmdur
úr árás og er fær um að greiða banvæn högg til
baka. Sömuleiðis vita Bandaríkjamenn að miklar
vopnabirgðir yrðu óskemmdar eftir sovéska árás
og dygðu til enn öflugri gagnárásar. Þessi
gagnkvæma vitneskja hefur haft ómetanlega
þýðingu á erfiðleikatímum og hefur stuðlað að
stöðugleikatilfinningu sem gæti farið forgörðum í
hrunadansi hraðvaxandi vígbúnaðar. Ef bæði
risaveldin keppa áfram í þeirri blekkingu að unnt
sé að ná yfirburðum í kjarnorkuvígbúnaði munu
ný vopnakerfi koma til sögunnar scm stórlega
skerða öryggi jarðarbúa. Komi ekki til stöðvunar
vígbúnaðar munu tækninýjungar í vígbúnaði eyða
núverandi vissu risaveldanna um að stór hluti
vopna þeirra verði til reiðu til gagnárásar eftir að
lönd þeirra hafa orðið fyrir skyndiárás. Þá gæti
svo farið að örfárra mínútna umþóttunartími
ráðamanna réði úrslitum um líf eða tortímingu.
Bæði Sovétríkin og Bandaríkin hafa gert
áætlanir, sem miða að því að auka eyðingarmátt
og marksækni eldflauga sinna. Bandaríkjamcnn
vinna að því að fullkomna nýja tegund kjarna-
odda, MK 12 A, sem koma eiga í stað 300
Minuteman III, langdrægra kjarnorkuflauga, og
hafa tvöfaldan sprengikraft þeirra. Sovétmenn
líta væntanlega á þessar nýju flaugar sem ógnun
við allt eldflaugakerfi sitt á landi og sömu augum
líta Bandaríkjamenn á hinar nýju SS-18 flaugar
þeirra. Staðreyndin er sú að hlutfallslega helmingi
fleiri af eldflaugum Sovétmanna eru staðscttar á
landi, en bandarískar, og gætu fræðilega séð
eyðilagst í fyrstu árás.
Bandaríkjamenn eru enn að þróa MX (Missile
Experimental), sterkustu og nákvæmustu eldflaug
sem gerð hafa verið drög að. Hún er á
framleiðslustigi en gæti orðið tilbúin til dreifingar
árið 1986. MX flaugarnar sameina gífurlegan
hraða og nákvæmara stýrikerfi en áður hefur
þekkst. Hér er um að ræða afar fullkomið vopn
með að minnsta kosti 10 sprengjuodda á hverri
eldflaug. 200 slíkar eldflaugar mundu gera
Bandaríkjamönnum kleift að eyðileggja mestan
hluta langdrægra landeldflauga Sovétríkjanna á
skotpöllum þeirra. Sovétmenn kunna að gera ráð
fyrir þeirri hættu að yfir 75% langdrægra eldflauga
þeirra verði berskjaldaðar fyrir skyndiárás áður
en áratugurinn er liðinn.
Uppbygging kjarnorkuflota
Bandaríkjamenn vinna einnig að uppbyggingu
kjarnorkuflota síns og áætla að á næstunni verði
hinar fullkomnu Trident II kafbátaeldflau.gar
tilbúnar til dreifingar Hingað til hafa kafbátaeld-
flaugar verið of litlar og ónákvæmar til að þeim
væri ætlandi stórt hlutverk í gaguárás. £n nýju
Trident flaugarnar munu valda slíku hlutverki,
þær eru nákvæmar og nægilega öflugar til að eyða
hernaðarlegum skotmörkum. Ef Bandaríkjamenn
standa við gerðar áætlanir um að dreifa þessu
vopni árið 1989 munu þeir ráða yfir flota
karnorkukafbáta sem yrði fær um að eyða
verulegum hluta landeldflauga Sovétríkjanna.
Þessi nýja hótun um árás af sjó vekur flóknar
og uggvænlegar spurningar um stöðugleika á
hættutímum. Kafbátaeldflaugar eiga mun
skemmri leið að skotmarki sínu en landeldflaugar
■ Frá göngu friðarhreyfíngarinnar í
New York s.l. sumar. Þar var m.a.
haldið á lofti kröfunni um stöðvun á allrí
frekarí framleiðslu kjamorkuvopna eins
og meðfylgjandi mynd sýnir.
og styttri breiddarbauga að fljúga yfir en
langdrægar landeldflaugar. Sovéskir leiðtogar
kunna að verða þvingaðir til að ákveða á innan
við 10 mínútum hvort gera skuli kjarnorkuárás,
af ótta við að missa í einni svipan mestan hluta
sprengjuflugvéla sinna, langdrægra eldflauga og
kafbáta í kafbátalægjum.
Á sjöunda áratugnum og þeim áttunda ákváðu
Sovétmenn að smíða eldflaugar sem gátu borið
mjög stóra kjarnaodda með 25 megatonna
sprengimætti. Þannig átti að vega á móti minni
nákvæmni. Þeir hafa nú nálgast lausn á þessum
vanda. Síðasta áratuginn hafa þeir náð miklum
árangri í þeirri viðleitni að auka marksækni
eldflauga sinna. SS19, hin nýjasta og fullkomnasta
af eldflaugum þeirra, er næstum jafnoki banda-
rískra eldflauga hvað marksækni varðar. Sovét-
menn vinna að því að fullkomna SS 19 og
jafnframt eru þeir með í undirbúningi nýtt kerfi
langdrægra landeldflauga sem eykur möguleika
þeirra á því að granda bandarískum landefl-
flaugum á skotpöllum þeirra.
Til margra ára hafa Sovétmenn þurft að horfast
í augu við landfræðilegar og tæknilegar hindranir
við uppbyggingu kjarnorkuflota síns, en þeir hafa
náð umtalsverðum árangri. Kafbátaeldflaugar
sem þeir vinna nú að kunna að búa yfir mun meiri
eyðingarmætti gagnvart borgum í Bandaríkjunum
en fyrri tegindir. Að vísu eiga Sovétmenn enn
langt í land með að geta keppt við Trident-kafbát-
ana eða Trident-flaugarnar. En verði ekki í náinni
framtíð samið um stöðvun vígbúnaðar kann
kafbátabúnaður Sovétmanna brátt að verða hæfur
til að gera fyrstu árás á langdrægar eldflaugar
Bandaríkjamanna.
Ef til kjarnorkuátaka kemur skiptir e.t.v. ekki
höfuðmáli, hvað áhættu varðar, þótt fyrsta árás
yrði ekki afgerandi. Það sem skiptir sköpum er
hvaða ályktanir hvor aðili dregur og telur að hinn
dragi. Bæði risaveldin þróa nú æ fullkomnari og
nákvæmari flugskeyti. Þetta hefur í för með sér
gagnkvæman ótta og öryggisleysi. Ef báðir aðilar
óttast að þeir kunni að hafa um það eitt að velja
að gera kjarnorkuárás til að eiga ekki á hættu að
missa vopnabúr sín í skyndiárás þá gætum við
staðið frammi fyrir vítahring gagnkvæms ótta og
öryggisleysis þjóðaleiðtoga, þar sem sjálf tilvist
hins iðnvædda heims hengi á bláþræði. Hin nýju
vopn, sem brátt verða fullgerð, gætu haft þau áhrif
að þjóðaleiðtogunum sýndist áhættan af að verða
ekki fyrri til árásar svo stór að þeir freistist til að
skjóta fyrst og hugsa síðan. Þá getur harmleikur-
inn frá 1914 endurtekið sig. Þá óskaði enginn eftir
styrjöld, en mistúlkanir, ósveigjanlegar áætlanir
og ótti við að bíða réðu atburðum. Kannske voru
byssurnar 1914 fyrirboði kjarnorkuárása hins
síðasta heimsstríðs.
Uggvænlegar framtíðarhorfur
Verði stöðvun kjarnorkuvígbúnaðar ekki að
veruleika eru framtíðarhorfurnar uggvænlegar.
Tæknileg framþróun ber með sér hættuna á að
hlutur mannlegra ákvarðana á hættutímum verði æ
minni. Tölvur gegna nú þegar miklu hlutverki í
ákvarðanatöku beggja aðila. Við vitum að
flugtími langdrægrar landeldflaugar milli megin-
larida er nú um 30 mínútur, sem þýðir að engin
leið er að kanna nákvæmlega stærð og ákvörðun-
arstað slíkrar flaugar nema með hjálp, gervi-
hnatta, radars og tölvubúnaðar. Þeir eru margir
sem setja traust sitt á mannlega skynsemi og telja
að enginn leiðtogi geti tekið þá ákvörðun að gera
martröð atómstríðs að veruleika. En þar kann að
koma að ekki verði lengur um mannlegt val að
ræða. Einn góðan veðurdag munu tölvur, e.t.v.
taka ákvarðanir um það hvort og hvernig svara
skuli árás. Sá dagur kann að vera í nánd.
Að auki hafa ný vopn sem þegar eru tilbúin til
notkunar stytt umþóttunartímann verulega. So-
vésku SS 20 eldflaugamar geta náð til Lundúna á
innan við 15 mínútum. Pershing II eldflaugamar,
sem NATO ríkin áætla að hefja framleiðslu á,
geta náð til Moskvu á svipuðum tíma. Bæði
risaveldin hafa yfir að ráða kjarnorkueldflaugum
staðsettum í kafbátum sem skjóta má eftir
sérstökum kúlubrautum sem gerir erfiðara um vik
að uppgötva þær. Liggi kabátamir með ströndum
geta þeir valdið því að umhugsunartími styttist í
15 mínútur. Umþóttunartími kann einnig að
styttast af völdum nýrra vopnakerfa sem nú er
verið að fullkomna: gífurlega hraðfleygra stýri-
flauga og geimeldflauga sem skotið yrði út í ytri lög
gufuhvolfsins og þaðan beina þær förinni að
skotmarki sínu. Slíkar flaugar dyljast auðveldlega
á leið sinni.
Komi ekki til stöðvunar vopnakapphlaupsins
áður en næsta lota þess hefst kann svo að fara að
alda vopnaglamurs og stíðsótta marki upphafið
að mesta spennutímabili atómaldar, og síðan
lokaþætti mannlegrar tilveru á jörðinni. Sumir,
sem eru sammála okkur um þessar framtíðarhorf-
ur telja að samt sé ekki rétti tíminn kominn til
stoðvunar tilrauna og takmarkana á tækninýjung-
um, slíkt geti aðeins orðið að raunveruleika eftir
að ákveðin ný vopnakerfi hafi veirð fullgerð,
vopnakerfi, sem séu nauðsynleg fyrir vamir okkar.
En það mun ávaHt verða hægt að bæta við nýjum
vopnum og nýjar hugmyndir halda áfram að
skjóta upp kollinum. En einhvers staðar á þeirri
leið kunnum við að missa af síðasta tækifærinu til
að stöðva og síðan eyða kj arnorkuvígbúnaðinum.
Með núverandi spennu og óstöðugleika í
heiminum í huga er augljósara nú en nokkru sinni
að takmörkun vígbúnaðar er ekki hægt að byggja
á einu saman gagnkvæmu trausti. Samkomulagi
milli aðila verður að vera hægt að fylgja eftir með
tæknilegu eftirliti, rafeinda- og gervihnattaathug-
unum. Síðustu tvo áratugi hafa framfarir á sviði
gervihnatta- og radartækni gert viðræður um
takmarkanir vígbúnaðar mögulegar. En notkun
tækja til eftirlits er og verður háð vopnakerfunum
sjálfum. Flugskeyti, kafbátarogsprengjuflugvélar
eru tiltölulega stór og verða ekki auðveldlega falin
fyrir vökulum augum gervihnattanna. En tegundir
vopna og dreifingarkerfi þeirra breytast eftir því
sem við nálgumst 21. öldina og möguleikar til
öruggs eftirlits kunna að sama skapi að fara
minnkandi.
Kaflbátastýriflaug gerir
eftirlit illframkvæmanlegt
Bandaríska kafbátastýriflaugin, ómönnuð þota
sem skotið er af skipum eða kafbátum, mun gera
eftirlit illframkvæmanlegt vegna smæðar sinnar.
Þessi flaug sem getur borið bæði hefðbundnar
sprengjur og kjarnorkusprengjur flýgur í afar
lítilli hæð og fylgir yfirborði jarðar mjög nákvæm-
lega. Á þessum áratug áætlar sjóherinn að fullgera
4000 slíkar flaugar. Margar þeirra verða þannig úr
garði gerðar að þeim verður hægt að koma fyrir
á olíuskipum og kaupskipum. Þessi möguleiki
mun grafa undan trausti Sovétmanna á hvers
konar eftirlitskerfum, og á meðan munu þeir
kappkosta að fullkomna eigin stýriflaugar. Síðan
kemur það í okkar hlut að deila með þeim
áhyggjum þeirra.
í dag ríkir hernaðarlegt jafnræði milli risaveld-
anna tveggja, fremur en nokkru sinni fyrr. Við
erum nú þar stödd á kjarnorkuöldinni að
hvorugur aðili getur gersigrað hinn með því að
verða fyrri til árásar, og gagnkvæmt eftirlit er
ennþá mögulegt. Áframhaldandi kapphlaup mun
kollvarpa þessu jafnvægi og eyðileggja það færi
sem nú gefst til þess að takmarka vigbúnað. Við
getum enn afstýrt því að við göngum inn í tímabil
spennu og stöðugt ótta vegna yfirvofandi hættu á
að annað risaveldið freistist til að hefja árás. Það
krefst sögulegrar ákvörðunar um stöðvun vígbún-
aðar, tilrauna með kjarnorkuvopn og dreifingar
nýrra vopna.
Bandaríkin ættu að
stíga ákveðið skref
Bandaríkin ættu að stíga ákveðið skref í þá átt
að semja við Sovétríkin um gagnkvæma stöðvun
vígbúnaðar undir eftirliti. Slíkt samkomulag
myndi skapa ómetanlegt tækifæri til að tryggja
stöðugleika, eyða gagnkvæmum hótunum og
brjóta niður hindranir á leið til afvopunar.
Stöðvun tilrauna með kjarnorkuvopn getur hindr-
að tæknilega framþróun hvað varðar hönnun og
stærð kjamaodda, framþróun sem miðar að því
að auka nákvæmni þeirra. Stöðvun tilrauna með
nýja tegundir eldflauga mundi eyða óttanum við
að hinn aðilinn næði hæfni til að hefja afgerandi
árás. Stöðvun framleiðslu og dreifingar gereyðing-
arvopna kæmi í veg fyrir að fjöldi nýrra
flugskeyta, kjamaodda og sprengjuflugvéla bætt-
ist í vopnabúr risaveldanna.
Stöðvun vígbúnaðar nú þýðir að við þurfum
ekki að lifa nýja lotu í vígbúnaðarkapphlaupinu.
Sú lota yrði ólík hinum fyrri sem við þekkjum.
Það yrði kapphlaup án marklínu þar sem báðir
aðilar sæktust eftir yfirburðum í kjarnorkuvígbún-
aði, en hvert skref yrði þegar vegið upp af
keppinautnum. Kostnaðurinn færi langt fram úr
því sem við höfum áður þekkt. Árið 1985 munu
framlög Bandaríkjanna til hermála nema hærri
upphæð en nemur samanlögðum fjárlögum ríkis-
ins frá sjálfstæðisyfirlýsingunni 1789 til miðrar
seinni heimsstyrjaldarinnar. En mestan ugg vekur
sjálft eðli kapphlaupsins. Eftir því sem tækninni
fleygði fram fjarlægðust keppendumir hvor annan,
vígbúnaður þeirra og fyrirætlanir tækju á sig æ
óljósari mynd. Báðir lifðu við sívaxandi ógn.
Þetta yrði kapphlaup á mörkum ragnaraka þar
sem færri og færri reglum yrði við komið, þar eð
virkt eftirlit heyrði sögunni til. Árásir yrðu
undirbúnar með leynd og framkvæmdar án
aðvarana. Næsta lota í vígbúnaðarkapphlaupinu
gæti með mun stærri líkum en nokkur sem á undan
er gengin orðið hin síðasta í mannlegri sögu.