Fréttablaðið - 03.02.2009, Qupperneq 23

ÞRIÐJUDAGUR 3. febrúar 2009 19
Á föstudagskvöld frumsýndi Leikfé-
lag Reykjavíkur á Nýja sviði Borg-
arleikhúss Rústað eftir Söru Kane.
Rústað eða Blasted samdi Sarah á
námsárum sínum hjá David Edgar
og var verkið frumsýnt 1995 í röð
verka ungra höfunda á Royal Court
Upstairs, fimmtíu sæta sal á efri
hæð leikhússins við Sloane Square.
Rústað varð strax hneykslun-
arhella og umdeilt. Það tilheyrði
bylgju ögrandi og ofbeldisfullra
verka. Mörg þeirra hafa sést hér.
Hreyfing þessi varð til í kimum
leikhúss Vesturlanda en náði aldrei
fótfestu, líkast til vegna öfganna
sem hún sýndi með „splatter effect-
um“, látlitlu ofbeldi og vonarsnauðri
uppgjöf. Í samanburði má nefna að
svipaðar hreyfingar fyrri tíma sem
beittu viðlíka meðulum, jakobínska
leikhúsið og Grand Guignol, urðu
feikivinsælar með sömu brögðum.
Á verkið erindi hingað nú?: Mið-
aldra blaðamaður, kominn að fótum
fram, hittir á hótelherbergi unga
stúlku sem hann hefur verið kunn-
ugur lengi og átt í kynferðislegu
sambandi við. Hann er drykkjusjúk-
ur stórreykingamaður sem búið er
að taka annað lungað úr, skemmdur
líkami, sjúk sál. Hún er aftur sak-
laust grey, vill vel en er leiksopp-
ur, af lágum stigum. Hann kemur
loksins fram vilja sínum en að
morgni ræðst inn í herbergið víga-
óður atvinnuhermaður, trylltur af
ofbeldi blóðvalla stríðs sem tekið
er að geysa úti við. Þá er stúlkan
flúin en kvalari hennar breytist nú
í fórnarlamb. Hótelið verður fyrir
sprengjuárás og breytist skyndilega
í rúst og stríðið tekur við.
Ofbeldið er hér nakið: við sjáum
barnaníðing koma langþráðum vilja
sínum fram á fórnarlambi, honum
síðan nauðgað og byssuhlaupi er
stungið í endaþarm hans og hann
augnstunginn, kornabarn deyr úr
hungri og er étið og lokamyndin er
í handriti býsna dökk: unga stúlkan
sem eina sakleysið í verkinu snýr
aftur með blóðtaumana á báðum
leggjum eftir ofbeldisfulla nauðg-
un utansviðs.
Þó aðstandendur segist fylgja
leikleiðbeiningum til hins ítrasta
er blóðtaumunum sleppt, rétt eins
og látlausum þumalfingurssogum
stúlkunnar í gegnum verkið. Skiptir
það máli? Já - Rústað er þaulbyggt
verk þótt líklega sé niðurstaða þess
hending: það boðar algera fórn hins
svívirta sem kraftaverk – full-
komna fyrirgefningu þess sem
misrétti er beittur. Er það mórall-
inn sem LR er að boða okkur nú?
Raunar er lokamyndin handan
grafar og dauða ef handritið er
lesið bókstaflega: náðin gefst eftir
dauðann. Barnaníðingurinn „dies
with relief“ hann deyr nýskriðinn
í gröf barnsins – undir krossi sem
stúlkan reisir yfir gröf þess í rúst-
unum – krossinum sleppa þau líka
í sviðssetningu LR sem er skrýtið.
Endurkoma stúlkunnar á vettvang-
inn er því handan dauðans þótt níð-
ingurinn tali í gröf sinni.
Auðvitað er „gaman“ að sjá þetta
verk á sviði. Það er aftur rang-
lega „kastað“. Ingvar E. Sigurðs-
son er stæltur maður, ekki fituarða
á skrokki hans. Hann er því afar
ósannfærandi sem ódámurinn Ian
sem fær löng lungnaþembuhósta-
köst. Hér átti LR mann í hlutverk:
Theódór Júlíusson sem hefur marg-
sinnis sýnt að hann getur túlkað
svörtustu myrkur mannsálarinn-
ar. Ingvar nær ekki föstum tökum
á hlutverkinu, hann er einfaldlega
ekki sú skepna sem verkið heimt-
ar, nær sér raunar betur á strik
sem fórnarlamb en boginn er ekki
byggður í persónuna.
Kristín Þóra Haraldsdóttir fer
með hið erfiða hlutverk Kate. Leikur
hennar er ekki afgerandi, tekur ekki
þau stökk sem byggð eru í verkið, til
dæmis þá hún gerir kvalara sínum
vel og fróar honum í seinna sinnið
en reynir að meiða hann með tönn-
unum. Sviptingarnar eru ekki sýnd-
ar í þessari saklausu sál, hlýðnin,
óbeit á samræði, heift hefndarinn-
ar, umhyggjan fyrir barninu og loks
hin lamaða fórn. Túlkun hennar er
á beinni línu og verður að skrifa það
á leikstjórann því af fyrri hlutverk-
um Kristínar má ráða að hún býr
yfir krafti í þessi átök.
Björn Thors er hermaðurinn:
Bjössi er orðinn vanur að fást við
tryllta menn. Leikur hans var hér
býsna lágstemmdur – aftur leik-
stjóraáhersla – sem er undarlega
á skjön. Víst er skrápurinn á þessu
siðblinda dýri brotinn en ekki náði
Björn að halda utan um hina mögn-
uðu sögu sem falin er í sjöfaldri
klifun á orðunum: „Hún er …“ þar
sem hann er að rekja örlög ástkonu
sinnar af öðrum vígvelli. Því er
haldið aftur af leikaranum í hans
trylltu tortímingarhefnd?
Þótt furðulegt megi virðast
fannst mér talsverður tepruskapur
einkenna sýninguna þegar kom að
nekt leikara: Kristín er látin snúa
frá áhorfendum þá hún rís upp af
nauðgunarbeðnum eftir nóttina og
því loku skotið fyrir að opna okkur
atburðinn ljóslifandi í fasi henn-
ar, Ingvar hylur kynfæri sín hvað
eftir annað sem eru þó partur af
sögunni.
Leikmynd Barkar Jónssonar var
vel leyst þótt þar vantaði skúffu
undir nærföt stúlkunnar sem her-
maðurinn grípur upp og þefar af
− annað smáatriði sem hleypir af
stað atvikaröð. Einn sjokk-effekt
verksins er árásin og er afbragðs-
vel leyst. Lýsingin í upphafsatriðinu
í kjölfarið er misráðin og of dökk.
Það er aftur vafasamt að byggja síð-
ari hlutann svona mikið á lýsingu í
gegnum gólf − hún er frek og órök-
leg, rétt eins og notkun á tónlist í
myrkri sem rekur tímarás þar sem
höfundurinn skipar fyrir um regn-
hljóð, sumars, hausts, og vetrar. það
er kyndugt eftir að leikstjórar hafa
um langt árabil óhlýðnast fyrirmæl-
um höfunda að sjá hér á sviði verk
sem byggir á skilyrðislausri hlýðni
og hvernig þeir fáu steinar sem
detta úr byggingunni veikja raunar
verkið. Þýðing Guðrúnar Vilmund-
ardóttur er skjótt: víða kom fram
hátíðlegt orðaval sem stakk í stúf.
Á Blasted erindi við okkur? Eða
er það kærkomin afsökun fyrir
leikhús sem leggur áherslu á gam-
anefni, afsökun fyrir tilveru, heppi-
legt nær fimmtán árum eftir að það
kom fram, „svo framarlega að það
trufli ekki starfsemina“ eins og
sagt var um annað svokallað tíma-
mótaverk sem rataði raunar sex
árum eftir frumsýningu upp á svið
LR? Um það verða áhugamenn um
leikhús að dæma og lesa úr myrkum
boðskap verksins − því til þess var
það: að koma okkur til að hugsa.
Páll Baldvin Baldvinsson
Níðingsverk sýnd í Borgarleikhúsinu
LEIKLIST
Rústað eftir Söru Kane
Þýðing: Guðrún Vilmundardóttir
Leikstjóri: Kristín Eysteinsdóttir
Leikmynd: Börkur Arnarsson
Lýsing: Þórður Orri Pétursson
★★★
Athyglisverð en um margt misráðin
sviðsetning á ögrandi verki