Tíminn - 17.07.1983, Blaðsíða 13

Hinn eineygði drykkjurútur og vígamaður
Kristján4. Danakóngur stóð jafnan
fremstur meðal manna sinna í bardögum
á sjó og landi — Hann vann sumar
orrustur en tapaði öðrum —
I stríði jafnt sem ástum
„Við siglu Kristján sjóli stóð ...
■ Hver kannast ekki við upphafíð á kóngssöng-
num danska: „Kong Giristian stod ved höjen
Mast...“ Það var amk. siður hjá strákum í
gagnfræðaskóla hérna einu sinni að snúa út úr
textanum og syngja: „Kong Christian stod ved
kusteskaft og hold sig fast...“ - og sumir bættu við:
„Pá hovedet havde en kammerpot, den kiædte
kongen sá fínt og flot.“
En auðvitað var það skammarlegt að fara þannig
með þennan ágæta stríðssöng Jóhannesar Ewald og
þrátt fyrir staut í sögubókum vissu áðurnefndir
strákar víst ekki mikið um Kristján þennan. Hins
vegar þekktu landar vorir á 17. öid þess betur til
hans og varia mun ofsagt að oftast komu fréttir af
enn nýju stríði sem hann hafði uppbyrjað í hvert
skipti sem póstskip kom að landi. Flest fengu þau
raunar hörmulegan endi fyrir þennan mikla mann
og þegar hann lést var Danmörk komin að fótum
fram vegna allra stríðsútgjaldanna og áður blómleg-
ar byggðir sviðnar og niðurtroðnar af sænskum og
þýskum herjum. En þrátt fyrir það, - eða kannski
vegna þess - hefur Kristján 4. orðið ástsælastur allra
kónga meðal Dana og gjarna orna þeir sér við
minninguna um það er hann vildi gera þjóð þeirra
að stórveldi.
En hvað svo sem um Kristján má segja þá getur
enginn um hann sagt að hann hafí ekki átt sér
litríkan æviferil, bæði í stjórnmálalífí og einkalífí og
okkur datt í hug að gaman væri að rifja upp feril
hans hér í blaðinu. Við trúum því staðfastlega að
engum ætti að Ieiðast sá lestur.
Það var hinn 27. júní árið 1594 að
Niels Kas, kanslari, sem farið hafði með
völdin í Danmörku frá dauða Friðriks 2.
kallaði prinsinn Kristján fyrir sig og fékk
honum í hendur lyklana að hvelfingu
þeirri þar sem krúnugersemarnar voru
geymdar. Hann notaði tækifærið og
skýrði unga manninum, 18 ára gömlum,
frá ýmsu því helsta sem hann taldi
honum gott að vita um farsæla stjórnun
kóngsríkisins Danmörk-Noregur, en í
þann tíð réðu Danir yfir Noregi, auk
íslands og Færeyja, svo ekki sé minnst á
héruðin Skán, Halland og Bleking í
Svíþjóð og hertogadæmin Slésvík og
Holstein.
Tveimur dögum síðar dó kanslarinn.
Þótt Kas kanslari væri úr sögunni lét
stjórn ríkisins sér ekki liggja á að krýna
prinsinn, enda taldist hann ekki myndug-
ur fyrr en hann yrði 18 ára og það varð
hann fyrst 12. apríl 1595.
Dýrðlegir
krýningardagar
Krýningin fór loks fram í ágúst árið
1596. Allt var gert til þess að hún yrði
sem viðhafnarmest og það erfiði skilaði
árangri:
Borgurum Kaupmannahafnar var
skipað að hafa til reiðu hesthús fyrir
3000 hesta og varðliðið var stóreflt. Frá
kaupstöðum á Sjálandi og á Skáni voru
fengnar að láni sængur og sængurléreft,
ásamt allslags eldhúsbúnaði og tíu aðal-
bornar frúr voru látnar hafa umsjón með
skreytingu viðhafnarsala. Klæðaskápar
og vínkjallarar hirðarinnar voru fylltir
svo rækilega að þeir voru um það bil að
springa. Keypt voru 35 þúsund drykkjar-
glös og ný spíra forgyllt sett á þann
illræmda Bláturn. Segja mátti að hver
maður í Höfn hefði eitthvert verk að
vinna við undirbúninginn.
Skara hefðarfólks var boðið til hátíð-
arhaldanna og um 20. ágúst tók prinsana
og furstana að drífa að, þar á meðal
marga aðalborna Þjóðverja, einkum af
„húsinu Hohenzollern", sem konungs-
efnið hafði heimsótt árið áður og verið
tekið með kostum og kynjum. Var það
ekki að undra því til Jóakims Friðriks af
Magdeburg hafði prinsinn sótt sér konu-
efnið og kom nú sú væna kona, Anna
Katrina í fylgd foreldra og systra til
borgarinnar.
Hinn 29. júní fór svo krýningin fram
og má nærri geta hvort augun hafi ekki
lokist upp á almenningi þegar prósessían
hélt til Frúarkirkju, með trumbuslagara
og trómetara fremsta á undan borgar-
varðliðinu, en á eftir gengu hirðmar-
skálkur, allir aðalsmenn landsins og
hirðin. Sjálfur reið tilvonandi kóngur
gráum hesti, klæddur hvítum silkiklæð-
um gullbryddum með svarta flauelishúfu
setta hvítum perlum á höfði. Á undan
■ Konungurinn á yngri árum. Hann þótti hafa flest það til að bera sem
konung mátti prýða—var af bragðs íþróttamaður, mikill á velli og drjúgur við
drykkjuborðin.
■ Lennart Thor-
stenson, sænski
garpurinn, sem
Axel Oxenstjerna
lét hernema Jót-
land og hertoga-
dæmin. Myndin
hér að ofan er þó í
litlu samræmi við
raunveruleikann,
þvi Thorstenson
var svo þjáður af
gigtarverkjum í
þeirri herför, að
hann varð að láta
bera sig á sjúkra-
börum.
honum reið riddari með ríkiseplið á
svæfli úr silki á örmum sér, en kóngur
bar sjálfur veldissprotann og kórónuna.
Sjálandsbiskup framkvæmdi krýning-
una og minnti hinn unga konung á þær
skyldur sem því fylgdu er honum nú væri
„ gefið, ríkið, þjóðin, kórónan, veldis-
sprotinn og öll þau t'eikn önnur, sem
konungur konunganna og herra herr-
anna, Jesús Kristur, lætur af hendi og
hér framselur."
Að krýningunni lokinni tóku við hin
fjölbreytilegustu fagnaðarærsl, veiði-
ferðir, veislur og dansleikir, burtreiðar
og íþróttaleikir, sem konungur tók óspart
þátt í. Sýndi hann ýmsar riddaralegar
íþróttir, en hann sat hest manna best og
var með fremstu mönnum á burtreiða-
velli. Sannaði hann það m.a. við þetta
tækifæri: Honum tókst 206 sinnum í 340
tilraunum að reka lensuoddinn í lítinn
hring sem hékk í snúru uppi í gálga, um
leið og hann þeysti hjá á fáki sínum, en
þessi leikur varvinsæl, riddaraleg íþrótt.
Almenningur, stóð í röð við krana
þann sem úr var látið renna ókeypis vín
handa hverjum sem var og sat um að láta
skera sér bita af uxum og svínum sem
steikt voru á teinum yfir eldi á götum úti.
Sáu menn að hér hafði landið fengið
tilkomumikinn kóng. Hér var ekki sú
hófsemd ríkjandi sem tíðkaðist er faðir
konungs hafði verið krýndur á sinni tíð:
Þetta háttarlag bar allt barnalegri og
ruddafengnari brag óhófs og tildurs.
Hreystiskrokkur,
kvennamaður og
drykkjurútur
Fögnuður þjóðarinnar við krýningu
þessa 19 ára unglings var mikill, enda
þótti þá ágætlega við hæfi að konungar
kynnu til vopnaburðar og væru vel að
manni, eins og sagt er. Þessa eiginleika
átti Kristján 4. í ríkum mæli. í fram-
göngu var hann hinn mikilúðlegasti og
gnæfði yfir flesta sína samtíðarmenn,
þar sem hann var 173 sentimetrar á hæð.
Eftir því sem unglingsskrokkurinn tók á
sig meira mót gerðist hann stæðilegur á
velli og stórt bogið nefið og framskag-
andi hakan gáfu honum svip myndug-
leika. Brátt varð það líka alkunnugt að
kóngur lét ekki sitt eftir liggja við
drykkjuborðin, sem á þessum tímum
þótti vel sæmandi og í hæsta máta
karlmannlegt.
Þó gat það komið fyrir að sendiboðum
grannríkjanna þætti nóg um er Kristján
4. var fullur í þrjá daga í röð í viku
hverri, en samlöndum hans fannst það
hins vegar ekki tiltökumál. Vakti það
mikla aðdáun er kóngur hélt út á veiðar
í býtið á morgnana, en hafði verið
borinn burt meðvitundarlaus af ofdrykkju
nóttina á undan. Þetta orð fór af Kris-
tjáni 4. fram á elliár hans og maður sem
var honum samtíma í Gluckstadt 1643
hefur sagt að konungur hafi drukkið
hvert kvöld sem Guð gaf yfir en rækti þó
... í svælu og reyk”