Tíminn - 17.07.1983, Blaðsíða 19

SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ1983
Bandaríkjamenn verða að vera
vellauðugir til þess að hafa efni á að
kaupa sér tryggingu sem nær yfir alla
hugsanlega sjúkdóma.
Flestir þeirra sem vinna hjá stórum
fyrirtækjum eða ríkinu kaupa
hóptryggingu. En þar sem
lækniskostnaðurinn hefur farið fram úr
öllum skynsamlegum mörkum er sífellt
ætlast til að fólk borgi meira og meira
úr eigin vasa. Annar nágranni minn á
tvö ung börn og hefur hóptryggingu.
Samt sem áður er vitjun til læknisins
henni mikið áhyggjuefni vegna þess að
þó að þau hafi sjúkrahústryggingu þá
hafa þau enga læknistryggingu. Hún
veit að það kostar hana 850 krónur (fsl.)
að fara til iæknis og auk þess verður
hún að greiða 350 krónur fyrir
penicilínið.
Til þess að sjúkrahúsið græði eitthvað
á viðskiptunum bætir það 30 prósentum
ofan á reikningana til að tryggja sig
gagnvart svikulum sjúklingum. í sumum
ríkjum Bandaríkjanna sinna hvorki
sjúkrahús né læknar nokkurri
manneskju fyrr en hún hefur sýnt
tryggingaskírteinið sitt eða sannað
með öðrum hætti að hún geti greitt fyrir
læknisþjónustuna.
Sérhver Ameríkani sem ég hitti sér
breska heilbrigðiskerfið fyrir sér sem
heilbrigðiskerfi sæluríkisins. Ég hrekk
ævinlega saman vegna þess að ég veit
að fjölmargar ríkisstjórnir - sem hafa
talið mikilvægara að fjárfesta í
kjarnorkuvopnum en heilsufari
þjóðarinnar - hafa grafið undan breska
heilbrigðiskerfinu sem eitt sinn var
fyrirmynd allra annarra landa í heimi.
Bandaríska dæmið sýnir svo ekki
verður um villst að einkarekstur
heilbrigðisþjónustunnar er skref aftur á
bak. Hérna hafa margar ófrískar konur
jafnvel ekki efni á því að fara reglulega
í skoðun, því síður hafa þær efni á að
borga tannlækni. Eina jákvæða hliðin
virðist vera sú að allir leggja sig hart
fram um að reyna að halda heilsunni. I
Bandaríkjunum eru veikindi ekki
einungis tilfinningaleg ógæfa heldur
einnig hörmulegt efnahagslegt slys. Ég
er heppin. Ég get farið heim til
Englands. En hversu lengi stendur það?
opinberar hengingar var það að
einhverju marki vegna þess að þeim
þótti ósiðlegt að halda sýningu á
helstríði kvenna. Par sem konur voru
álitnar sérstaklega næmar fyrir sársauka
voru þjáningar þeirra taldar mun
hörmulegri en karla. Sú staðreynd að
konur þurfa að þola gífurlegar
þjáningar við barnsburð var gleymd og
grafin.
Meðferð nítjándu aldar manna á
barnamorðum sýnir einnig hvernig
ímyndin um að konur væru sérstaklega
• næmar fyrir sársauka og líklegri til
ástríðuglæpa bjargaði þeim oft frá
gálganum. Síðan 1849 hefurengin kona
verið tekin af lt'fi fyrir að hafa myrt
ungbarn sitt aðallega vegna þess að svo
hefur verið litið á að ef kona myrðir sitt
eigið barn sé það í sjálfu sér næg sönnun
þess að hún sé viti sínu fjær og því beri
fremur að vorkenna henni en að refsa
henni. Þetta viðhorf stafar ekki
eingöngu af tilfinningasemi
nítjándualdarmanna, eins og sjá má á
lögum um barnamorð frá 1938 en með
þeim er gert ráð fyrir að konur sleppi
við gálgann ef hægt sé að sanna að þær
hafi ekki verið búnar að ná sér eftir
fæðinguna eða væru ekki alveg heilar á
sönsum vegna „áhrifa brjóstgjafanna.“
Ef marka má tölur um dauðarefsingar
á fyrri hluta þessarar aldar virðast konur
líklegri en karlar til að hljóta náð fyrir
augliti dómara sinna. Á milli 1900 og
1949 voru 1980 karlar og 130 konur
dæmd til dauða í Englandi. Rúmlega
40% karlanna voru náðaðir á meðan
90% kvennanna hlutu náðun.
í þeirri deilu sem nú er risin upp um
það hvort taka beri upp dauðarefsingar
á nýjan leik eða ekki er vert að hafa í
huga að það er ekki „samfélagið“ sem
slíkt sem ákveður hverjir skuli hanga,
heldur eru það handhafar dómsvaldsins.
Pó þeir séu allir af vilja gerðir að
framfylgja réttlætinu markast
ákvarðanir þeirra oftar en ekki af
viðhorfum sem eru svo djúpstæð að þeir
eru sér ekki einu sinni meðvitaðir um
þau. Og „hlutlaus" mælikvarði er
vandfundinn.
19
bókaf réttir I
■ Kaupkona í Glasgow í Skotlandi í kringum 1790
,,Jómfrúr og kvenvargar”:
SKOSKAR
KONUR
I 900 ÁR
Virgins and Viragos: A history of Wom-
en in Scotland from 1080-1980.
Höfundur: Rosalind K. Marshall.
Útgefandi: Collins.
■ Með bókinni Virgins and Viragos
sem er saga skoskra kvenna í 900 ár
hcfur Rosalind K. Marshall unnið merki-
legt brautryðjandastarf. Rannsóknir á
sögu kvenna eru nú orðnar umfangs-
miklar í Bandaríkjunum en breskir
háskólar fóru ekki að ranka við sér fyrr
en upp úr 1972 og eru reyndar enn ekki
farnir að hlúa að þessum fræðum sem
skyldi. Bækur um kvennasögu hafa því
hcldur ekki selst sem skyldi í Bretlandi
og því krefjast taugaveiklaðir útgefend-
ur þess að nöfn bókanna séu krassandi á
borð við Vigins og Viragos (Jómfrúr og
kvenvargar)! En slíkir titlar verða helst
til þess að sannfæra alvarlega fræðimenn
um að viðfangsefnið sé ekki ýkja merki-
legt. Og hvað er kvennasaga svo sem?
Hvað eiga María drottning Skota, Flora
MacDonald, drottningarmóðirin og
Lulu sameiginlegt annað en kynferði og
þjóðernið? Er ekki ævi venjulegra
kvenna of einhæf og bundin mönnum
þeirra til þess að réttlætanlegt sé að eyða
á þær fleiri blaðsíðum?
Marshall er ekkert að velta slíkum.
aðferðafræðilegum vandamálum fyrir
sér. En með frábærri frásögn sinni sýnir
hún að skoskar konur hafa iðulega stigið
yfir þær línur sem þeim hafa verið
markaðar opinberlega. Lögin og kirkjan
kröfðust þess að eiginkonan væri manni
sínum undirgefin; veðráttan í skosku
Hálöndunum og vondir vegirnir héldu
mörgum konum heima við; stjórnunar-
stefnan í Hálöndunum sá svo um að
karlmannleg forsjá var einn aðal verslun-
arvarningurinn allt til ársins 1745. En
engu að síður blómstraði framtakssemi
kvenna alltaf öðru hverju í þessari hörðu
karlveldismenningu.
Marshall greinir frá konum sem ruddu
sér braut upp á eigin spýtur og efnuðust
sæmilega og vel en algengara var að
konur settu á Iaggirnar lítil fyrirtæki,
ynnu við landbúnaðarstörf, væru þjón-
ustustúlkur hjá auðugum fjölskyldum
eða ynnu í kolanámunum, og ekki bara
fyrir vasapeningum heldur af efnahags-
legri nauðsyn - rétt eins og nú á dögum.
Lífsbaráttan var báðum kynjum hörð
en líffræðin var konum þrándur í götu.
Marshall greinir frá mörgum skoskum
konum sem voru ánægðar í hjónabönd-
um sínum og sýnir fram á að svo langt
sem sögur herma hafi margar stúlkur
krafist þess að fá sjálfar að velja sér
eiginmenn og fengið vilja sínum
framgengt. En án öruggra getnaðar-
varna áttu allar konur, hvort sem þær
voru ánægðar í hjónabandinu eða ekki,
á hættu stöðugar barneignir og frum-
stæða fæðingarhjálp. Tíunda hver kona
í Edinborg lést af barnsförum allt fram-
■ undir 1740.
Vitneskjan um þann stöðuga barns-
burð sem beið kvenna stóð einnig mjög
í vegi fyrir menntun kvcnna, nema
þeirra sem gengu í klaustur. Fyrir 1600
munu konur hafa haldið nokkuð í við
karlmennina hvað lestrarkunnáttu við-
víkur en upp úr því fóru þær að dragast
aftur úr. Marshall gerir grein fyrir ástæð-
um þessara breytinga sem markast af
ýmsum stjórnmálalegum og félagslegum
hræringum. Um 1870 verða síðan miklar
breytingar og allt fram á þennan dag.
Það kemur fram að þrisvar sinnur fleiri
konur í Skotlandi sækja um skilnað en
karlar, flestar vegna grimmdar. Og hvort
sem karlarnir eru sekir eða ekki eiga 3
af hvcrjum 5 möguleika á að giftast
aftur, en á hinn bóginn á ekki nema 1
kona af 5 þann möguleika. Konur eru
yfir 40% af vinnuaflinu í Skotlandi en
eru að miklum meirihluta mun verr
launaðar er karlarnir. Skoskum körlum
er frjálst að ganga í pilsi, en það þykir
annað hvort óæskilegt að konur gangi í
buxum eða þá að flestar vilja það ekki.
Þó að nóg sé í þessari bók af efni sem
auðveldlega vekur reiði með fólki er þetta
ekki reið bók. Þess í stað er þetta frábær
rannsókn og mjög vel skrifuð bók.
Sagnfræðingar geta sjálfsagt fundið
henni eitthvað til foráttu ef þeir vilja og
ef til vill finnst kvenréttindafólki hún of
glaðleg og höfundurinn oft á tíðum of
vægur. En það er einmitt eitt af því sem
er styrkur þessarar bókar. íhaldskona
sem nýlega var kosin á breska þingið
sagði um daginn að það væru einungis
konur sem ekki kunna að bjarga sér sem
þurfa á kvenréttindum að halda. Ef hún
sannfærist ekki um villu sína er hún
svipast um í þinghúsinu ætti einhver að
senda henni eintak af þessari velskrifuðu
og frábæru bók.
ptaymobil
ptaymobll
ia a ; rr'.,*?"**
tíðí J23 Sr ! —^
<#**&**» *•*$»** ptcwnobti
Úrvalið af leikföngum
fyrir alla krakka á öllum aldri.
Póstsendum
w w
LEIKFANGAVERZLUNIN J0J0
AUSTURSTRÆTI8 - SÍM113707
ORION
Framljós:
FIAT127
FIAT128
FIAT131
FIAT132
FIAT ARGENTA
FIAT PANDA
FIATRITMO
AUTOBIANCHI A 112
ESCORT
FIESTA
VWGOLFH4
Afturljós:
FIAT127
FIAT132
FIATPANDA
FIATRITMO
AUTOBIANCHI
LANCIA A 112
ALFASUD
CORTINA
BENZ VÖRUBÍLA
VW — Transporter
Aurhlífar mikiö úrval. Loftnet kr. 240.
Kertaþráóa sett, 4 cyl. verö aöeins kr. 158.—
Tjakkar & búkkar.
Allar vörur á mjög hagstædu verði.
Póstsendum.
MÓDELBÚÐIN
SUÐURLANDSBRAUT12.
SÍMI 32210 — REYKJAVÍK.