Tíminn - 23.12.1983, Blaðsíða 9

FÖSTUDAGUR 23. DESEMBER 1983
9
menningarmál
Aldarfarslýsing
Erlings Davíðssonar
Erlingur Davíðsson skráði.
Aldnir hafa orðið.
Frásagnir og fróðleikur
Bókaútgáfan Skjaldborg.
■ Þetta er 12. bindi í safnritinu Aldnir
hafa orðið. Það segir að sjálfsögðu sína
sögu um vinsældir þessara frásagna hve
fast og lengi er áfram haldið. Og vissu-
lega er í þessum 12 bindum býsna mikil
aldarfarslýsing og mikil drög að íslands-
sögunni á tuttugustu öld. Hér eru hent-
ugar lesbækur um þau fræði.
í þessu bindi eru að venju 7 sögumenn,
5 karlar og tvær konur. Fimm eru í
nágrenni Erlings á Akureyri en tveir eru
á öðrum landshornum. Þetta er sam-
kvæmt venju. Jafnan er reynt að hafa
sögumenn dreifða þó að eðlilegt sé að
meiri hluti þeirra sé í grennd við þann
sem skráir. Hins er þá rétt að geta að
sumt af þessu fólki vann sitt ævistarf að
miklu leyti fjarri Eyjafirði enda þótt leið
þess lægi þangað á efri árum.
Sumum finnst ekki hóf að hve þjóð-
legur fróðleikur og minningabækur eru
fyrirferðarmiklar í bókagerð íslendinga.
Til er að mönnum finnist þetta hálfgert
rusl sem skyggi á skáldskap og list. Samt
er þess að gæta að um allar aldir hafa
hinir eldri sagt frá störfum sínum og
lífsbaráttu þó að of lítið af því væri fest
á bækur lengi vel. Vona megum við að
þjóðin tapi ekki eðli sínu og uppruna
meðan bækur eins og Aldnir hafa orðið
eru vinsælar á heimilum. Þær hafa hlut-
verki að gegna enda þótt ekki séu nema
stundum listræn og skáldleg tök á efni og
framsetningu.
H.Kr.
frímerkjaþáttur
NORGE., 2§0
NOR'G'E 1 2§0
N O R G E 2Q0
Lídur að jólum
Síðasti víkingurinn
Saga stríðs og starfa.
Æviminningar Hallgríms Jónssonar frá
Dynjanda.
Erlingur Davíðsson bjó til prentunar.
Bókaútgáfan Skjaldborg.
■ Það sem er sérstakt við þessa minn-
ingabók er að hún greinir frá eyðingu
Grunnavíkurhrepps. Sögumaður segist
hafa „staðið yfir moldum heils sveitar-
félags".
Hér þarf ekki að rekja orsakir byggða-
röskunar. Búsetan í Grunnavíkurhreppi
byggðist að öðrum þræði á því, að þaðan
var stutt að sækja fisk í soðið á árabátum.
Fiskur hætti að ganga á grunnmið,
fiskibátar urðu stærri, útgerðin færðist
þangað sem hafnirnar voru enda verkun
og vinnsla aflans þar. Þetta hefur átt sér
stað víða um land. Það á t.d. við um
Látraströnd og Héðinsfjörð, Fjörður og
Flateyjardal.
Þar við bætist að þegar jarðrækt var
undirbúin með vélgröfum og jarðýtum
urðu afskekktir staðir og vegalausir út
undan. Hér gildir það sem víðar sem
Grímur Thomsen segir í kvæðinu um
Hákon Hlaðajarl:
Ef stríða menn gegn straumi aldar,
sterklega þótt verði seggir -
engir brekann standast leggir.
Vilji maður finna að þessari bók mætti
segja að vel hefði farið á að birta stutt
yfirlit um eyðingu Sléttuhrepps sem var
yfirgefinn 1943. En Hallgrímur setti sér
ekki það takmark, heldur að segja sína
sögu. Og hún er samofin byggðarsögu
Grunnavíkurhrepps. Því er þetta heim-
ild um byggðasöguna þar.
H.Kr.
Farsælt mat
lagt á
lífsgildin
Andrés Indriðason:
Fjórtán - bráðum fimmtán
Mál og menning
■ Andrés Indriðason hefur verið vax-
andi rithöfundur. Hann hefur sýnt að
hann kann vel að lýsa ungu fólki, skilur
það og þekkir margvíslega stöðu þess í
mannlegu samfélagi.
Hér heldur hann áfram að segja frá
Elíasi Árnasyni og fjölskyldu hans. Elías
er á fimmtánda ári og það er mikið
örlagaár fyrir hann. Hann kynnist ungri
stúlku og ástir takast með þeim. Og
hann verður fyrir þungri sorg er hann
missir föður sinn.
Öllu er þessu lýst af nærfærni og
samúð. Um tilfinningamál unglinganna
er fjallað af næmleika. Sú umfjöllun
leiðir hugann að rómantískum skáldskap
frá fyrri öld eins og þegar Steingrímur
þýddi eftir Hölderlín að ef nokkuð
heilagt gæti þróast á jörðu væri það
fyrsta æskuástin í sakleysi hjartans. Sú
rómantík hefur að vísu ekki verið hátt
metin um hríð og ærið bil getur hér verið
á milli enda þótt þeir sem lásu Ijóð fyrir
50-60 árum finni þarna skyldleika. Hinu
er ekki að neita að okkur sumum hefur
fundist óþarflega mikill hráslagi í bók-
menntatísku undanfarinna áratuga.
Andrés Indriðason er vaxandi höf-
,undur og sækir sig á með hverri bók.
Hann kann vel til verka sem rithöfundur
en auk þess finnst okkur ýmsum að
heilbrigð lífsskoðun einkenni sögur
hans. Hann leggi raunhæft og farsælt
mat á lífsgildin. Fólkið sem hann lýsir er
ýmiskonar, - þar eru engin ofurmenni,
- og unglingarnir bernskir eins og
gengur. En það er hægt að vísa til vegar
með sögum af slíku fólki. Það hefur oft
verið metnaðármál og keppikefli góðra
höfunda.
Andrés Indriðason er nú framarlega í
þeim flokki. jj isr
Austfirskir
sagnaþættir
Geymdar stundTr.
Frásagnir af Austurlandi
III. .
Ármann Iialldórsson valdi efni og
bjó til prentunar.
Víkurútgáfan
Eins og áður er þetta að mestu eða
öllu endurprentun en efni er sótt víðs-
vegar í blöð og tímarit þar sem það er
fáum eða engum aðgengilegt. Eina grein
hefur safnandinn þýtt úr dönsku en það <,
er frásögn eftir Daniel Bruun um ferð í
Papey.
Óhætt mun að slá því föstu að einungis
örfáir menn hafi meginhluta þessa efnis
undir höndum og því mun það flestum
reynast fundið fé að talsverðu leyti.
Efnið er ýmiskonar og má sjálfsagt
kallast alhliða fróðleikur. Þó er svo sem
vænta má heldur lítið um yfirlit og
heildarsýn, heldur eru þetta drög að því
sem nota má við athugun og yfirsýn.
Mér sýnist að í þessu bindi séu 16
höfundar og enginn þeirra eigi tvær
ritgerðir nema Halldór Stefánsson. Þar
eru menn eins og Sigmundur Long,
Sigurður Baldvinsson, dr. Stefán Einars-
son, sr. Einar Jónsson og Magnús Gísla-
son svo að nokkur nöfn séu nefnd.
Ýmsar sögur frá ýmsum tímum af ýmis-
legu fólki og fyrirbærum má víst segja.
Að sjálfsögðu er hér misjafn sauður í
mörgu fé svo sem gengur og gerist og má
þó segja að hver hafi sér til ágætis
nokkuð.

1 Halldór Kristjáns-
son skrifar um bækur VV-JH
■ Þá er að líða að því að síðustu
merkin fyrir jól komi út bæði heima og
hér í Noregi. Heima eru það merkin
með mynd Kristjáns Eldjárn fyrrverandi
forseta íslands, í verðgildunum 6,50 og
7,00 krónur. Auk þess er eitt skemmti-
legt við þessi merki, en það er að þau
eru í gömlu litunum fyrir innanlands
burðargjald og burðargjald til útlanda.
Þá er þetta þriðja útgáfan frá Joh.
Enschedé en Zonen, í Hollandi og auk
þess grafin af Czeslaw Slania. Sem
djúpprentuð merki eru þau sérstaklega
áhugaverð, þar sem afbrigðið er fram
kynnu að koma eru yfirleitt gegnum-
gangandi í stórum hluta upplags, en ekki
í örfáum örkum.
6. desember er auk þess að vera
afmælisdagur Kristjáns heitins messu-
dagur heilags Nikulásar frá Bár, en hann
var verndardýrlingur nokkurra kirkna á
íslandi, m.a. kirkjunnar í Odda á
Rangárvöllum. Er mynd heilags Niku-
lásar í kirkjunni þar, við kór. Auk þess
að verndari sjófarenda, var heil. Nikulás
fyrsti jólasveinninn, þ.e.a.s. hann er sú
fyrirmynd jólasveinsins sem síðar gengur
undir ýmsum nöfnum eins og sánkti
Kláus o.fl. Sögnin af' Nikulási segir
hvernig hann fór til fátækra og skildi
eftir hjá þeim gjafir, án þess þeir vissu
hver gefið hafði.
Þá eru nýlega komin út jólafrímerkin,
sem að þessu sinni eru með myndum
eftir Friðriku Geirsdóttur og sem slík
falleg og vel unnin. Spurningin er og
verður samt hvort við eigum að gefa út
frímerki, sem líkjast meira jólamerkj-
um, en frímerkjum. Þ.e.a.s. skrautút-
gáfur. Ég hefi nokkrum sinnum rætt hér
í þ.áttunum um útgáfu merkja með
myndum af gömlu torfkirkjunum. Þá
má einnig geta þess að í þeim er að finna
sérstakan stíl, eða bysantískan í innrétt-
ingum, t.d. þilið milli kórs og safnaðar,
auk skreytinganna á vindskeiðum. Hvort
tveggja einkenni er gjarnan mætti undir-
strika. Hafa þau reyndar orðið erlendum
námsmönnum í arkitektúrprófverkefni.
Þann 17. nóvember komu út í Noregi
jólafrímerki að verðgildi 2,00 og 2,50 kr.
Myndefni þeirra eru málverk. Sleðaferð
eftir Axel Ender og Gestirnir koma eftir
Gustav Wentzel. Merki þessi eru aðeins
gefin út í frímerkjaheftu, með 10 merkj-
um í hverju hefti. Þetta þýðir að þau eru
aðeins til tökkuð á þrem hliðum, annað-
hvort ótökkuð að ofan eða neðan.
Henry Welde hefir teiknað ramma og
undirbúið prentun merkjanna, en prent-
unin er framkvæmd hjá Emil Moestue
A/S.
Fram til 1969 var 10 króna merki
hæsta verðgildið í Noregi. Þá var gefið
út 20 króna merki með mynd Ólafs
konungs. Nú var loks gefið út 50 króna
merki með mynd konungsins, teiknað af
Arne E. Holm sem hefir teiknað öll
merkin í háu verðgildunum með kon-
ungsmyndinni. Þá eru þessi hágildi
orðin: 5,00, 10,00, 20,00 og 50,00
krónur. Merkin eru prentuð með djúp-
prentun og eru úr olíulit, prentuð hjá
Seðlabanka Noregs á gulhvítan pappír
með fosfór. Knut Lökke-Sörensen hefir
grafið þau.
Hér í Noregi er það til siðs hjá
póstinum að gefa upp hversu mörg
fyrstadagsbréf eru stimpluð hverju sinni.
Af evrópumerkjum í sumar voru t.d.
103,551 samstæða stimpluð á fyrsta degi.
Alþjóðlegt samgönguár var aftur á móti
aðeins lægra í fyrstadags stimplun, eða
97,350 stk. Það væri vissulega skemmti-
legt að geta skráð hverju sinni, hve
margar samstæður eru stimplaðar á
fyrsta degi af' þeim frímerkjum, sem
gefin eru út á íslandi. Er það ekki aðeins
vegna safnaranna og til þess að vita um
sjaldgæfni þeirra, heldur og fyrir sjálfa
póstþjónustuna til að fylgjast með
hversu mikið af hverri útgáfu fer beint
til safnara, en ekki til greiðslu burðar-
gjalda með venjulegum póstsendingum.
Þá þarf að taka inn í myndina hversu
mörg eru stimpluð á fyrsta degi á
pósthúsinu í Reykjavík og jafnvel á
stærstu pósthúsunum úti á landi, svo að
rétt heildarmynd fáist.
Að lokum skal svo getið hér skemmti-
legrar smáblokkar, er færeyska póst-
stjórnin sendi nýlega frá sér, eða réttara
sagt 4. nóvember. I blokkinni eru 3
merki, öfl að verðgildi 2,50 kr. Bárður
Jákupsson hefir teiknað merkin, sem
eru offsetprentuð í 4 litum. Merkin bera
myndir níu norrænna þjóðbúninga og
eru gefin út af tilefni þess að risið er
Norrænt hús í Færeyjum. Þá eru enn-
fremur fánar allra Norðurlandanna efst
á blokinni, sjö að tölu. íslenska þjóðbún-
inginn er a'ð finna á fyrsta merki blokkar-
innar. í baksýn eru svo norrænir dalir
með trjám og ám. Minna þeir helst á
norska og sænska dali. Enda segja
Færeyingar oft að frumbyggjar eyjanna
hafi verið Norðmenn á leið til íslands,
sem urðu svo sjóveikir, að skilja varð þá
eftir í Færeyjum. Hvað sem þessari sögn
líður, þá er þarna um að ræða einstak-
lega fallega blokk.
Sigurður H. Þorsteinsson
Sigurdur H. Þorsteinsson
skrifar