Tíminn - 11.05.1986, Blaðsíða 22

Tíminn
AÐSTOÐ
VIÐ PYNTAÐA
FLÓTTAMENN
Meðferðarstöðvar flóttamanna, sem hafa sætt pyntingum
og illri meðferð í heimalandi sínu, hafa verið settar upp á
undanförnum árum í Frakklandi, Kanada, Hollandi og í
Danmörku og nú nýverið var opnuð stöð í Svíþjóð. Þessar
stöðvar eiga annað sammerkt en að hlúa að fórnarlömbum
ógnarstjórna og brjálaðra einræðisherra, sem er að ráða í
stöður og halda starfsliði. Það virðist vera aðalvandinn, en nóg
er af sjúklingum, sem vilja þiggja aðstoð meðferðarstöðvanna.
„Suður Ameríkani sem ég
þekkti hefur hlotið varanlegan
lungnaskaða. Fyrir skömmu
varö ástandið mjög alvarlegt
og varð ckki komist hjá spítala-
vist, en hann vildi ekki í fyrstu
láta uppi að á meðan pyntingun-
um stóð, hefði honum nærri
verið drekkt í svínaflór og
mykju.“
Svo segir Elizabeth Gordon,
formaður bresku lyfjadeildar
Amnesty International, en hún
hefur nú í nokkur ár aðstoðað
fólk sem hefur verið pyntað.
Hún hefur rannsakað fólk frá
Suður Ameríku, Asíu og Afr-
íku: „Pyntingar eru ægilegar -
fullkomnun viðbjóðsins,“ segir
hún. „Það vekur manni vanlíðan
að lesa skýrslur um pyntingar,
en þrátt fyrir það eru þær nauð-
synlegar læknum til að skilja
hvað urn er að ræða.“
Þess eru dæmi, að 15 til 30%
af öllum pólitískum flóttamönn-
um frá sama landi hafi verið
pyntaðir. Pessar tölur eru samt
smámunir, ntiðað við þau
hundruð þúsunda pólitískra
fanga sent aldrei munu frelsast
og segja sína sögu.
í höfuðstöðvum Amnesty Int-
ernational í London rekst frú
Gordon á fjöldann allan af póli-
tískum flóttamönnum hvaðan-
æva úr heiminum, sem þurfa
tafarlausa læknisaðstoð, en hafa
enn ekki sótt um hæli í landinu.
„Margir hinna pyntuðu telja að
ómögulegt sé að gera að sárum
og meinum þeirra. Stór hluti
þeirra sem koma hingað til Bret-
lands vilja ekki annað en venju-
lega læknisskoðun,“ bendir frú
Gordon á.
Hún er skurðlæknir cn ráðfær-
ir sig oft og iðulega við aðra
sérfræðinga til að sannreyna til-
gátur sínar og staðfesta niður-
stöður. Margar stjórnir rembast
sem rjúpan við að kveða niður
þann ,-,orðróm“ sem þær kalla,
að þær standi fyrir pyntingum á
borgurum. Vanmáttugar til-
raunir þeirra hafa fallið í grýttan
jarðveg siðmenntaðra þjóða,
því að læknisfræðilegar sönnur,
skýrslur og ljósmyndir hafa
löngu dauðrotað allar slíkar
kenningar og hræsnisfullar mót-
bárur.
Elizabeth Gordon segir:
„Starf Amnesty International
snýst að verulegu leyti um að
sanna tilvist pyntinga. En sam-
tökin eru einnig mikilvæg ein-
staklingunum. Skýrslur stað-
festa reynslu þeirra og þegar
þeir hljóta sérfræðilega umönn-
un og ráðgjöf fullvissast þeir
um, að þeir geti ekki hafa
ímyndað sér allan þennan
hrylling, - að hann sé í raun og
veru til og að það sé verið að
berjast gegn honum með öllum
tiltækilegum ráðum.“
UM PÓLITÍSK HÆLI
En hvers konar hæli er það
flóttamönnum, að vera hleypt
inn í framandi land? Ef þeir eru
heppnir lenda þeir í landi þar
sem til er sérstök miðstöð þeim
til hjálpar - sumar hverjar sjá
um allskyns vandamál flótta-
manna, sumar taka aðeins að
sér pyntað fólk. Slíkar stöðvar
eru starfandi í Frakklandi og
Kanada, í Hollandi og Dan-
mörku og í september á síðast-
liðnu ári var opnuð stöð í
Svíþjóð.
Líklegra og algengara er, að
flóttámenn lendi í landi, þar
Tyrkneskir karlmenn sem voru
pyntaðir af tyrkneskum með-
bræðrum sínum.
sem heilbrigðisráðamenn og
heilsugæsla hafa lítinn skilning á
þörfum flóttamanna. En ekki er
sanngjarnt að kenna læknisþjón-
ustunni að öllu leyti um, því að
flóttafólk færist undan því að
ræða um reynslu sína.
Það lítur grunsemdaraugum á
alla í valdastöðum. Einnig fælist
það lækna af fyrri reynslu, því
að ekki er óalgengt að læknar
séu viðstaddir pyntingarnar,
bæði til þess að fjarlægja um-
merki um pyntingarnar og til að
láta vita hvenær böðlar eigi að
hvíla, svo þeir drepi ekki við-
fangsefnið.
Þrjú eru aðalvandamál flótta-
fólks: sálræns eðlis í sambandi
við raunverulegan eða ímyndað-
an sársauka, geðrænir erfiðleik-
ar og félagslegir. Dr. Brian
Fisher, breskur læknir, segir:
„Geðrænar truflanir þessa fólks
eru geigvænlegar. Það tapar
þeirri von að það nokkurn tím-
ann geti látið sér líða vel aftur.
Einnig er það taugatrekkt eða
skammast sín fyrir að hafa skilið
fjölskyldumeðlimi eftir heima.
Og þar að auki er ekki óalgegnt
að þau eigi við erfiðleika að
stríða í sambandi við tryggingar
eða félagslega þjónustu vegna
fátæktar, sem aftur magnar upp
einkenni pyntinganna.“
Læknar í Danmörku og í
Hollandi sem hafa miklu meiri
reynslu en dr. Fisher styðja
hann. Hvort til sé sérstakur
pyntingarsjúkdómur er enn deilt
um, en víst er að til er hegðun-
armynstur sem oft kemur upp
eftir pyntingar. Þreyta og svefn-
leysi, eiginleikinn að einbeita
sér horfinn, taugaveiklun,
hræðsla, þunglyndi og getuleysi,
einangrun og dá eru mjög venju-
leg einkenni.
Læknar hafa ekki enn lært
fyllilega að greina þessi ein-
kenni, að taka á vandanum með
rólyndi, því að maður sem hefur
verið pyntaður þolir til dæmis
ekki árásarhneigð og ólæti eigin
barna. Hróp þeirra og köll vekja
honum ógurlega skelfingu en
orsakir hennar má finna í fortíð-
inni. Einnig verða læknar að
vera meðvitaðir um sálrænt
vandamál konunnar, sem var
barin á höndina með trékylfu
og varð á eftir illa fötluð og drep
hljóp í höndina. í hvert sinn sem
hún hreyfir höndina minnist hún
þess, þegar hún sá kylfuna lemja
sundur höndina.
ENDURÞJÁLFUNAR"
STÖÐVAR
Alþjóðlegu endurþjálfunar-
og rannsóknarstöðvarnar fyrir
fórnarlömb pyntinga í Kaup-
mannahöfn er þekktasta mið-
stöðin.
Þar starfa 15 manns sem geta
litið eftir og aðstoðað um 50
flóttamenn og fjölskyldur þeirra
á ári. Miðstöðin hefur aðgang
að tveimur rúmum í hásköla-
sjúkrahúsinu þó að mesta vinn-
an fari frarn á eins konar göngu-
deild.
Tilgangur og markmið dönsku
stöðvarinnar er að endurþjálfa
fólk senr á við geðrænan vanda
að stríða eftir pyntingar. Að-
ferðir þeirra byggjast meðal
annars á hópmeðferðum í tvo
eða þrjá mánuði, og jafnharðan
er unnið með einstaklingana
eina og sér og tekist á við þeirra
persónulegu vandamál. Félags-
ráðgjafi aðstoðar fjölskylduna
við að skilja og taka þátt í
meðferðinni á þeim meðlimi
hennar sem þarf og nýtur að-
stoðar við að verða á ný fullvirk-
ur þjóðfélagsþegn.
Mikillar natni er beitt við að
forðast allt sem gæti minnt sjúkl-
inga á pyntingaraðferðirnar.
Venjulegur hjartalínuritari
getur tryllt mann sem hefur
verið pyntaður með rafstraum.
Að taka blóðprufu getur valdið
sumum sem hafa verið pyntaðir
með nálum og flísum ægilegu
kvalræði.
Lögfræðilegur ráðunautur
miðstöðvarinnar, Lis Ehmer Ol-
esen, segir að of snemmt sé að
skrá framfarirnar - stöðin sé
aðeins á öðru starfsári - en að
þeim hafi tekist að vinna sér
góðan orðstír. Miðstöðin hefur
samþykkt að taka við öllum
vérstu tilfellunum en beiðni um
upplýsingar til að setja upp hlið-
stæðar stöðvar hafa borist frá
einstaklingum, jafnvel í þeim
löndum sem eiga langa sakaskrá
af pyntingum.
Stöð, svipuð þeirri dönsku,
var opnuð í Stokkhólmi á vegum
Rauða krossins á liðnu ári. Eins
og i dönsku stöðinni átti að
forðast það í lengstu lög að
umhverfið gæti minnt á pynting-
arstöðvar, eins og flestir spítalar
gera. Judit Horvath-Lindberg
telur að sænska stöðin geti veitt
60 manns aðstoð á ári hverju.
STARFSMANNAEKLA
Aðalvandinn við uppsetningu
sænsku stöðvarinnar var að
finna starfsfólk: hjúkrunarkon-
ur, félagsfræðingar og ráðgjafar
og loks sálfræðingar hafa gefið
vilyrði fyrir því að aðstoða við
starfið, en mikill vandi steðjaði
samt að, því fáir sóttu um heilt
starf. Tímanum varð ekki auðið
að fá nýlegri upplýsingar um
ástandið í Svíþjóð.
Lis Ehmer Olesen í Dan-
mörku telur að það þurfi sér-
staka persónuleika í lækna, til
að þeir fáist til að vinna slíkt
óhugnaðarverk. Lyfjaráðunaut-
urinn í Kaupmannahöfn, dr.
Inge Kemp Genefke, virðist
hafa alla eiginleika til að bera,
sem þarf að prýða slíkan lækni,
- hún hefur varið 10 árum til
aðstoðar við pyntað fólk. En
hún er undantekningin frá regl-
unni - allir aðrir læknar á stöð-
inni í Danmörku taka aðeins
rispur á staðnum og vinna ann-
að jafnhliða.
Dr. André Krumperman, for-
stjóri Heilsugæslustöðvar flótta-
fólks í Haag, og sennilega einn
virtasti læknirinn á þessu sviði,
hefur ritað oftsinnis um bæði
mótbárur lækna í löndum pynt-
inga og um ófullnægjandi
læknisaðstoð við flóttafólk í
þeim löndum sem veita þeim
hæli.
Horvath-Lindberg lagði til,
í sambandi við slæleg vinnu-
brögð lækna: „Aðstoð við þá
er sætt hafa pyntingum er for-
gangsverkefni -pyntingar koma
jafnvel við kaunin á læknum
sem þeir síst vilja og þægilegasti
kosturinn er, að leiða einkennin
hjá sér og láta sem pyntingar
eigi sér ekki stað.“
Tölulegar upplýsingar um
tíðni pyntinga og hve oft annar
gerir á hluta hins eru ekki til.
Samt sem áður verða læknar að
opna augun fyrir því, að sjúkl-
ingar þeirra hafa orðið fyrir
pyntingum, og aðeins þannig
geta þeir hjálpað þeim. Það sem
gerir pyntingar jafnvel enn
hræðilegri í dag en á dögum
Rannsóknarréttarins eða Nerós
keisara, er að læknavísindin eru
notuð í því skyni að meiða fólk.
Sumar algengustu pyntingarað-
ferðirnar væru ekki mögulegar,
nema með aðstoð læknavísind-
anna.
- Þj
(Unnid úr Rcfugccs)