Tíminn - 28.05.1986, Qupperneq 7

Miövikudagur 28. maí 1986
Tíminn 7
'llllllillll VETTVANGUR

Ingvar Guðjónsson, Dölum:
Landsbyggðarstefna - landauðn
Á sínum tíma setti Halldór
Guðjónsson Laxness fram þá
kenningu, að þjóðhagslega væri
hagkvæmara að „mata bændur á
sjúkrahúsum" en láta þá vera að
framleiða landbúnaðarvörur. -
Gylfi Þ. Gíslason flutti um árabil
fyrirlestra á vegum Verslunarráðs
íslands um landbúnaðarmál, sem
áttu að sanna að landbúnaðurinn
væri óþolandi dragbítur á hagvöxt
þjóðarinnar. Á þá strengi hefur
Alþýðuflokkurinn síðan slegið í
samstilltum kór með ritjóra Vísis
og Dagblaðsins, Jónasi Kristjáns-
syni. Opinberlega hafa fáir tekið
undir þessar kenningar, en ótrú-
lega margir þagað við þeim, og fáir
tekið þær fyrir til mótmæla, enda
þótt svigurmælin væru oft slík að
telja verður hreinan atvinnuróg og
nálgast landráð.
Á kosningafundum í lands-
byggðarkjördæmum hafa fram-
bjóðendur þó oft haldið há-
stemmdar ræður um nauðsyn þess
að allt landið haldist í byggð, svo
gæði þess nýtist þjóðinni í heild til
öryggis og hagsbóta, en einmitt
það byggist á tilvist landbúnaðar-
framleiðslu í hinum dreifðu byggð-
um landsins. Jafnvel á þeini vett-
vangi hafa frambjóðendur Alþýðu-
flokksins dregið mjög inn klærnar.
En þegar litið er um öxl - útfrá
þessum sjónarhól - yfir meðferð
og gang landbúnaðarmálanna um
langt skeið, vekur það furðu hvern-
ig á þeim hefur verið haldið af
hálfu stjórnvalda -æðri sem lægri.
Skal nú vikið að því nánar.
l>að mun hafa verið árið 1943,
sem samkomulag varð með Búnað-
arfélagi íslands og Alþýðusam-
bandi íslands um svokallað „Vísi-
tölubú“ - sem næst landsmeðaltali
að stærð - og hafa skyldi sem
mælistiku á verðlagingu landbún-
aðarvara, þ.e. framleiðslueiningar
þess skyldu verðleggjast á þann
veg, að heildartekjurþesssamsvör-
uðu meðaltekjum verkamanna,
sjómanna og iðnaðarmanna. Þetta
samkomulag skyldi endurskoðað,
og breytast samkvæmt kaupgjalds-
vístitölu. Við endurskoðun þessa
1944, kom í Ijós, að verðlag land-
búnaðarvaranna skyldi hækka um
9,4%.
Af því tilefni kvaddi stjórn Bf.
fsl. fulltrúa til aukaþings, og var á
því samþykkt - gegn tveim mótat-
kvæðum - að falla frá þessari
hækkun. I tíð nýsköpunarstjórnar-
innar - 1945 og 1946 - voru land-
búnaðarvörur verðlagðar af 25
manna stjórnskipaðri nefnd - Bún-
aðarráði.
Verðið var hækkað samkvæmt
hækkun vísitölunnar, en áður eftir-
gefnum 9,4% enn sleppt. Þessar
eftirgjafir vöktu almenna reiði
meðal bænda og urðu kveikjan að
stofnun Stéttarsambands bænda
1945.
Grunnforsenda Framleiðslu-
ráðslaganna, - sem samþykkt voru
á Alþingi 1947 - varðandi verð-
lagningu til framleiðenda - var í
meginatriðum sú sama og í sant-
komulaginu á mill Bf. fsl. og ASÍ,
þ.e. samkomulag milli fulltrúa
Stéttarsamt. bænda og fulltrúa
neytenda - þremur frá hvorum
aðila í svonefndri sexmannanefnd
um „Vísitölubú“ og afurðir þess.
Yrði ágreiningur í sexmanna-
nefndinni, svo ekki náðist sam-
komulag, gat hvor aðilinn sem var
skotið honum til yfirnefndar, sem
skipuð var þrem mönnum, einunt
tilnefndum af hvorum aðila, en sá
þriðji skyldi tilnefndur af Hæsta-
rétti, og var úrskurður yfirnefnd-
ar bindandi fyrir báða aðila. I
þessurn samningunt var jafnan
En framleiðslan fór
vaxandi, enda hvöttu
fræðingar og aðrir
ráðamenn mjög til auk-
innarframleiðslu. Eink-
um var lögð áhersla á
hámarksafurðastefn-
una, og bændurgripu í
það hálmstrá - margir
í nauðvörn.
%1j
áberandi undanlátssemi fulltrúa
bændasamtakanna, sem staðfestist
þá sjaldan þeir vísuðu ágreiningi til
yfirnefndar, að úrskurður hennar
var ávallt bændum íhag. „Vísitölu-
búið“ var stórgallað í uppsetningu.
Afurðamagn ofreiknað, en tilkostn-
naður vantalinn. Auk þessa var
mikið ósamræmi á milli tekna af
„ærgildi“ búgreinanna sauðfjár-
bændum í óhag. -Samkvæmt fram-
leiðsluráðslögunum áttu bændur
óskoraðan rétt til þess að umsamið
verð fyrir framleiðsluna fengist að
fullu. Því skyldi það sem á kynni
að vanta að umframframleiðslan,
þ.e. útflutningurinn, skilaði því
verði, leggjast aukalega á innan-
landsverðið. Útaf því reis hat-
rammur ágreiningur sem leystur var
á þann hátt - 1959 - að ríkissjóður
skyldi leggja fram fjármagn í þessu
skyni, að hámarki 10% af ársverð-
mæti landbúnaðarvara í hvert sinn
er þörf krefði. Þessi útflutnings-
uppbót var þó aðeins það sem
ætla mátti að til þyrfti til að mæta
misræmi varðandi búvöruframleiðsl-
una, svo ávallt væri til nægilegt
magn búvöru til innanlandsneyslu.
En framleiðslan fór vaxandi,
enda hvöttu fræðingar og aðrir
ráðamenn mjög til aukinnar fram-
leiðslu. Einkum var lögð áhersla á
hámarksafurðastefnuna, og bænd-
ur gripu í það hálmstrá - margir í
nauðvörn. í ýrnsum tilvikum varð
þó þessi tiltekt fjárhagslega óhag-
stæð vegna stóraukins tilkostnaðar
og áfalla af þeim toga. Til eru dæmi
þess, að „ærnar átu undan sér“ og
króknuðu síðan í vorhreti - vetrar-
rúnar. Og kýrnar urðu í vaxandi
mæli „spítalamatur" með tilheyr-
andi kostnaðarauka. Þar kont þó,
að afurðamagnið óx svo, að út-
flutningsbæturnar nægðu ekki til
að fullt verð fengist. Þar kom og
einnig til hlutfallslega minnkandi
neysla innanlands, tn.a. vegna
kenninga sumra fræðinga um heils-
uspillandi áhrif þessarar fæðu. Þar
kom því, að grípa varð til.verð-
skerðingar til bænda í formi svon-
efnds innviktunargjalds..
Þessu næst var gripið til þess
ráðs, að leggja sérstakan skatt á
innflutt fóðurkorn - allt að 200% á
tollverð. Þessi skattur átti að verka
sem hemill á framleiðsluna, spara
ríkinu gjaldeyri og kenna bændum
að nýta innlend aðföng við fram-
leiðsluna. E búpeningurinn - eink->
um þó kýrnar - þoldi ekki þessa
mótsetningu vegna einhliða rækt-
unar og meðferðar um langt skeið
Árangurinn því að mestu dýrari
framlciðsla.
Heildarframleiðslan hélt enn
áfranr að vaxa, einkum með stækk-
un einstakra búa, allt upp í það að
kalla má verksmiðjubú. Enn varð
því að leita nýrra leiða. 1979 var
„kvótakerfið" tekið til meðferðar
og útfært 1980. Ekkcrt tillit tók
það til sjálfgefinna tekjumöguleika
hinan einstöku jarða, svo sem
hlunninda, heldur aðeins þriggja
ára meðaltal búvara lagt til grund-
vallar, þó aðeins af kjöti og mjólk.
Stærstu búin sluppu því hlutfalls-
lega best og ríkisbúin alveg. Þorri
bænda hlýddi þcssum ákvæðum,
en aðrir miður - einkum stórbænd-
urnir - og enn bættust nýir í þann
hóp með ríflegan framleiðslukvóta
frá Framleiðsluráði uppá vasann,
sem í sumum tilvikum mun hafa
verið byggður á hæpnum forsend-
um. - Nú var svo komið að lausnin
var aðeins sú, að skera framleiðsl-
una það niður, að hún fullnægði
aðeins innanlandsþörf.
Sú lausn að leita að og finna
viðunandi markað erlendis fyrir
vöruna - og einkum þá dilkakjötið,
sem eðli sínu samkvæmt er lúx-
usvara á heimsmælikvarða - hefur
jafnan verið afskrifuð hjá ráða-
mönnum.
Hið rétta er, að þær aðgerðir
sem reyndar hafa verið í þá átt, eru
og verður að telja einskis virði.
Já, innanlandsneyslan. Lítum
nokkuð nánar á aðgerðir stjórn-
valda í því efni. Þegar við valda-
töku núverandi ríkisstjórnar- 1983
- gaf hún út bráðabirgðalög sem
afnámu vísitölutryggingu á laun,
og kauptaxtar frystir. (Alþingis-
menn fengu hinsvegar 37% launa-
hækkun!) Þá voru niðurgrciðslur á
landbúnaðarvörum lækkaðar um
hclming og álagning á þeim gefin
frjáls í smásölu. Það frelsi hefur
þýtt það, að í vissunt tilvikum hafa
reynst áhöld um hvor hefði drýgri
hlut af endanlegu verði dilk-
skrokksins. smásalinn eða fram-
leiðandinn. Prýðilegt framlag til
örvunar innanlandsneyslunnar!!!
Eitt af þeim boðorðum sem
núverandi ríkisstjórn tók inn í
stjórnarsáttmála sinn var, að semja
En búpeningurinn,
einkum þó kýrnar,
þoldi ekki þessa mót-
setningu vegna ein-
hliða ræktunar og
meðferðar um langt
skeið. Árangurinn varð
því að mestu dýrari
framleiðsla.
skyldi ný framleiðsluráðslög og
skipaöi nefnd til að vinna vcrkið.
Nefndin tók röggsamlega til starfa
og lauk frumvarpsgerð, án þess að
telja sig í nokkru þurfa að hafa
samráð við bændasamtökin. Frum-
varpið síðan lagt fram á Alþingi og
keyrt þar í gegn scm lög - 1985 -
með því offorsi að til einsdæma má
telja. - Samkvæmt þessum lögum
skulu útflutningsbætur á landbún-
aðarvörur þegar lækka um 30%,
og síðar afnemast með öllu. -
Bændasamtökin skulu semja við
landbúnaðarráðherra um fram-
leiðslumagn mjólkur og kindakjöts
fyrir hvert ár, og skal ríkissjóður
ábyrgjast fullt verð fyrir það magn
sem um semst. á framleiðslukostn-
aðarverði samkvæmt verðlags-
grundvelli ár hvert. Þá skal land-
búnaðarráðherra semja reglugerð
um útfærslu laganna, þar á meðal
framleiðslumagn hvers bónda eða
kvótasvæðis, af því heildarmagni
sem um er samið. Á þennan hátt
er landbúnaðarráðherra gefið nær
óskorað vald til að ráða heildar-
framleiðslumagninu að eigin vild,
og hvar á landinu það skal fram-
leitt..
Samkvæmt forsendum laganna,
hafa mjólkurframleiðendur fengið
sinn framleiðslukvóta innan síns
kvótasvæðis - þó ekki fyrr en
u.þ.b. 5 mánuðir voru liðnir af
framleiðsluárinu. - í meginatriðum
vekur sú úthlutun furðu. Svo langt
cr seilst með skerðingarákvæðið,
að nyt úr einni kú er skert! Þ.e. í
sama hlutfalli og hjá þeint, sem
lengst voru komnir framúr sínu
búmarki. - Þá má benda á þau
býsn, að setja skerðingu á cinangr-
uð kvótasvæði, þar sem ncyslu-
þörfinni er cngan veginn fullnægt.
Það gefur nokkra vísbendingu
um þá stcfnumörkun sem að baki
málsins býr. - Enn er allt á huldu
með kvóta sauðfjárbænda. Talað
er um að hann sjái dagsins Ijós í
júlí. Það er sama sagan og með
mjólkina varðandi fyrirvarann.
Sauðfjárbændur skulu renna blint
í sjóinn varðandi áburðarkaup og
annað varðandi fóðuröflun og
fleira. - Öruggt má telja, að land-
búnaðarráðherra - með aðstoð
sinna hjálparkokka - muni óspart
beita þar hnífnum, og að lítt verði
hirt um byggðaröryggi hinna ein-
stöku landshluta. Þá fer að skýrast
nánar hvert markmiðið er - hvort
fagurgalinn um nauðsyn þess að
allt landið haldist í byggð, snúist
uppí andhverfu sína og kyrjað
verði í allsherjar „þjóðarkór":
„Leggjum meginhluta landsins í
auðn.“
Ingvar Guðjónssun, Dölum.
Margeir Daníelsson:
Gerum Reykjavík að betri borg
„Það fylgir því ábyrgð að fara með
völd, það fylgir því ábyrgð að lifa.“
Ljóðlínur þessar koma ósjálfrátt upp
í huga mér þegar ræða skal viðhorf
til flokka og manna. Annars vegar
er það spurningin um hvernig borg-
inni okkar hefur verið stjórnað og
hins vegar hvernig tryggja megi sem
bestan framgang borgarmálefna
okkar í næstu framtíð. Öll getum við
verið sammála um að þeir flokkar
sem nú bjóða fram stefni að sama
markmiðinu þ.e. að gera Reykjavík
að betri borg. Hins vegar skilja
brautir þegar velja skal leiðirnar að
ofangreindu markmiði.
Við framsóknarmenn viljum leysa
öll mál á grundvelli lýðræðis og
samvinnu. Því viljum við auka tengsl
milli borgarfulltrúa og íbúasamtaka
hinna ýmsu hverfa. Við höfnum
öllum öfgum hvort sem er til hægri
eða vinstri og byggjum stefnu okkar
á þjóðlegum grunni.
Við leggjum áherslu á nýia sókn í
atvinnumálum til að tryggja unga
fólkinu sem best atvinnutækifæri.
Jarðvegurinn til þess er hvergi betri
en í Reykjavík. Brýnt er að Reykja-
víkurborg veiti auknu fjármagni til
byggingar leiguíbúða fyrir aldraða,
því hundruð þeirra búa við erfiðar
aðstæður. Framsóknarflokkurinn
vili fara inn á nýja braut í skipulags-
málum og telur að brýnasta verkefn-
ið framundan sé að Ijúka skipulagi
úthverfa Reykjavíkur. Sérstaka
áherslu leggjum við á að skipuleggja
Viö höfnum öllum öfg-
um hvort sem er til
hægri eða vinstri og
byggjum stefnu okkar
á þjóðlegum grunni
þjónustu- og verslunarhverfi í
tengslum við hverfin austan
Elliðaáa. Enda hefur skortur á ýmis-
legri nauðsynlegri þjónustu dregið
íbúðarverð á þessu svæði niður um
10-15% miðað við sambærilegar
eignir annarsstaðar. Telur flokkur-
inn, að víkja beri til hliðar gömlum
og úreltum hugmyndum um nýtingu
svonefndrar Suður-Mjóddar, en í
þess stað reisa þar þjónustukjarna
úthverfanna, Austur-miðbæ Reykja-
víkur.
Stefnuskrá framsóknarmanna í
Reykjavík á brýnt erindi til þín
kjósandi góður. Við eigum samleið
í að gera Reykjavík að betri borg.
Verum minnug orða skáldsins er
sagði:
„ Að fortíð skal hyggja ef frumlegt
skal byggja
án fræðslu þess liðna sést ei hvað er
nýtt.“
Margelr Danfelsson sklpar 5. sætl á lista
Framsáknarflokkslns f Reykjavfk.