Tíminn - 24.10.1986, Blaðsíða 9

Föstudagur 24. október 1986
Tíminn 9
VETTVANGUR

illllllllllllllllllllllll

Ræöa Halldórs Ásgrímssonar á þingi Sjómannasambandsins:
„Sjómannadagurinn allsherjar
frídagur sjómanna“
Hér birtist ræða Halldórs Ásgrímssonar sjávarútvegsráð-
herra nokkuð stytt sem hann hélt á 15. þingi Sjómanna-
sambands íslands sem sett var í gær.
Mér er það ljóst að það er
sjómannastéttinni mjög þýðing-
armikið að eiga sér öflug samtök
og það er þjóðfélaginu mikilvægt
að rödd sjómannanna heyrist sem
víðast í þeirri umræðu sem á sér
stað um hin ýmsu mál, svo sem
tekjuskiptinguna og þjóðfélags-
gerðina almennt. Sjávarútvegsráð-
herra á hverjum tíma, hlýtur því
að gera það sem í hans valdi
stendur tií að samtök sjómanna-
stéttarinnar séu sem sterkust. Það
er ekki þar með sagt að hann eigi
eða geti verið þeim sammála um
öll mál, enda hefur hann víðtækum
skyldum að gegna og verður að
vega og meta margvísleg sjónarmið
og hagsmuni í hverju máli. Hags-
munasamtök í sjávarútveginum
hljóta ávallt að veita honum aðhald
og gera sitt til að stuðla að sem
réttmætustum ákvörðunum. Ég vil
í þessu sambandi þakka Sjómanna-
sambandi íslands fyrir ánægjuleg
samskipti og met mikils þann heið-
arleika sem mér hefur fundist gæta
í minn garð af hálfu samtakanna og
sjómanna almennt. Það kemur
vissulega ekki á óvart, því sjómenn
eru almennt þeirrar gerðar og því
mikilvægt að þeir láti til sín taka á
félagsmálasviðinu. Það er hins veg-
ar erfitt fyrir sjómenn að halda
uppi öflugu félagsstarfi vegna fjar-
veru þeirra og hins óreglulega
vinnutíma. Slík aðstaða hlýtur að
hamla félagsstarfi, en ánægjulegt
er til þess að vita að þrátt fyrir það
hafa sjómannasamtökin verið að
styrkjast á síðustu árum.
Sjóðakerfið
Síðastliðið vor voru hinar marg-
slungnu og flóknu reglur er giltu
um sjóði sjávarútvegsins og skipta-
kjör þeim tengd lagðar niður. Þess
í stað voru í lög leiddar einfaldar
reglur um skiptaverðmæti sjávar-
afla og greiðslumiðlun innan sjá-
varútvegsins. Svo róttækar breyt-
ingar voru því aðeins mögulegar
að um þær næðist breið og almenn
samstaða hagsmunaaðila í sjávar-
útvegi. Ber það vott um víðsýni
forystumanna þessara aðila, ekki
síst forystumanna sjómanna, að
láta mat á langtímahagsmunum
ráða, enda þótt ákveðin röskun
yrði á stöðu einstakra hópa.
Með þessari breytingu voru af-
numdar tilgangslitlar millifærslur
mikilla fjármuna innan sjávarút-
vegsins og fjárhagsleg skipti innan
hans gerð einföld og ljós. Telja
verður að þessi róttæka breyting
hafi gengið vonum framar. Engin
meiriháttar vandamál hafa komið
upp, en eftir er að Ijúka nokkrum
framkvæmdaþáttum, svo sem upp-
gjöri þeirra sjóða sem niður voru
lagðir. Þessi atriði verða til lykta
leidd á næstu vikum.
Enda þótt lögin feli í sér róttækar
skipulagsbreytingar á fjármálum
sjávarútvegs, breyta þau ekki í
neinum meginatriðum starfskjör-
um þeirra er að sjávarútvegi vinna.
Tekjuskipting milli sjómanna ann-
ars vegar og útvegsmanna hins
vegar og á milli veiða og vinnslu
verur að mestu leyti óbreytt. Að
sjálfsögðu fer ekki hjá því að þessi
endurskipulagning breyti eitthvað
kjörum einstakra aðila innbyrðis.
Vettvangur ákvarðana um þessa
meginþætti verður að sjálfsögðu
eftir sem áður kjarasamningar milli
útvegsmanna og sjómanna og
ákvarðanir Verðlagsráðs sjávarút-
vegsins um fiskverð.
Enda þótt lögin sem slík feli
þannig ekki í sér beinar kjarabætur
fyrir sjómenn, er ljóst að þau gera
öll kjaramál þeirra einfaldari og
ljósari. í hinu eldra kerfi var svo
komið að það var aðeins á valdi
fárra manna að gera sér grein fyrir
öllum þeim þáttum sem taka þurfti
tillit til þegar hlutur sjómanna var
reiknaður.
Öryggismál
Öryggismál og bættur aðbúnað-
ur eru og munu alla tíð verða eitt
brýnasta hagsmunamál sjómanna.
í þessum efnum hefur gífurlegt
átak verið unnið á síðustu árum og
mikið af fórnfúsu og óeigingjörnu
starfi verið innt af hendi af hinum
ýmsu félagasamtökum og einstakl-
ingum. Þó verða menn ávallt að
halda vöku sinni og stefna ótrauðir
að sífelldum framförum á þessu
sviði. Hér verða allir að leggjast á
eitt. Sjómenn verða að sýna áhuga
fyrir eigin öryggi og sýna verkárni
og góða sjómennsku í starfi og
stjórnvöld verða að sýna málefninu
skilning og greiða götu þeirra sem
vinna að þjálfun og kennslu í
öryggismálum eða hafa nýjar
lausnir fram að færa.
Með lögum um afnám sjóða-
kerfisins var ákveðið að verja
skyldi 12 milljónum króna af þeim
eignum, sem eftir stæðu við lok
Tryggingasjóðs fiskiskipa, til ör-
yggismála og björgunaræfinga
sjómanna á fiskiskipum í samráði
við Öryggismálanefnd sjómanna
og samtök sjómanna og útvegs-
manna. Að höfðu samráði við
þessa aðila og Slysavarnafélag fs-
lands hefur Sjávarútvegsráðuneyt-
ið nú ákveðið hvernig þessu fé
skuli varið. Hefur verið ákveðið að
verja 8 milljónum kr. til starfsemi
Slysavarnafélags íslands að örygg-
ismálum sjómanna, enda verði
þeim fyrst og fremst varið til nám-
skeiðahalds í öryggismálum og
björgunaræfinga um borð í
fiskiskipum um land allt. Slysa-
varnafélagið hefur um áratuga ske-
ið verið frumkvöðull í öryggismál-
um íslenskrasjómanna. Þessirfjár-
munir eru þar í öruggum höndum.
Þess er jafnframt farið á leit við
Slysavarnarfélagið að hafa um ráð-
stöfun fjársins náið samstarf og
samráð við samtök sjómanna.
Hinn 10. þ.m. skilaði Öryggis-
málanefnd lokaskýrslu. Mikið fjár-
magn þarf til að standa straum af
framkvæmd tillagna nefndarinnar
og hefur því verið ákveðið að verja
2 millj. kr. í því skyni. Ljóst er að
enda þótt þetta framlag geti auð-
veldað vissa þætti í framkvæmd
nefndartillagnanna, þarf að veita
verulegu fé á fjárlögum til þessa
verkefnis.
Samtök sjóman'na hafa bent á að
þörf sé á fjármagni til að sinna
ýmsum smærri verkefnum á sviði
öryggismála. Því þykir rétt að
halda eftir 2 milljónum kr. sem
síðar verði ráðstafað í samráði við
Sjómannasamband íslands og
Farmanna- og fiskimannasamband
íslands.
Kjaramál
Kjaramál sjómanna verða ávallt
mikilvægustu baráttumál
sjómannasamtakanna. Forstjóri
Þjóðhagsstofnunar mun gera þess-
um málum sérstök skil síðar á
þinginu. Samkvæmt þeim upplýs-
ingum sem þegarliggjafyrirvirðast
tekjur sjómanna í hlutfalli við
tekjur annarra stétta vera óvenju
góðar um þessar mundir. f þeim
efnum sýnast árin 1985 og 1986
vera sambærileg við árið 1980 en
það ár voru tekjur sjómanna hlut-
fallslega hæstar á síðustu 10 árum.
Auðvitað eru sjómenn misjafnlega
ánægðir með kjör sín en besti
mælikvarði á tekjur stéttarinnar er
eftirspurn eftir skipsrúmi. í því
sambandi má m.a. nefna að á árinu
1983, þegar kjör sjómanna voru
slæm, gekk illa að manna skipin.
Sjómenn leituðu margir til annarra
starfa og var það mjög miður. Nú
virðist auðvelt að fá sjómenn til
starfa á vel rekin skip og áhugi
ungra manna hefur aukist á sjó-
mennsku og fer aðsókn að Stýri-
mannaskólanum vaxandi. Einnig
er rétt að minna á að lífeyrismál
sjómanna hafa verið bætt mikið og
sama má segja um skattafrádrátt.
Vonandi tekst að koma kjaramál-
um sjómanna þannig fyrir að starf-
ið verði eftirsóknarvert. Kjörin
verða hins vegar aðeins trýggð til
langframa að rétt sé staðið að
skipulagi í sjávarútvegsmálum. Ef
grundvöllurinn er ekki í lagi gera
kjarasamningar lítið gagn til að
halda uppi góðum tekjum. Því
miður er það allt of algengt í okkar
þjóðfélagi að því er haldið fram,
að hægt sé að tryggja afkomu fólks
með lögum og reglugerðum. Slíkur
málatilbúnaður er villandi og getur
leitt til falskrar öryggiskenndar og
öngþveitis í þjóðfélaginu.
Sjómannadagurinn
Ég hef lengi verið þeirrar
skoðunar að sjómannadagurinn
eigi að vera allsherjar frídagur
sjómanna með sem minnstum
undanþágum. Bið hefur orðið á
því að frumvarp um þetta efni yrði
flutt á Alþingi, einkum vegna þess
að ekki hefur náðst góð samstaða
um málið. Það sem staðið hefur í
vegi fyrir því að menn geti orðið
sammála um að lögfesta frídag
sjómanna eru aðallega þrjú atriði:
í fyrsta lagi verður að líta til þess
að sjómannadagurinn er dagur
allra sjómanna, ekki eingöngu
fiskimanna, heldur einnig þeirra
sem vinna á farskipum, varðskip-
um og hafrannsóknarskipum en
erfitt er að stöðva þau í landi einn
ákveðinn dag.
I öðru lagi fylgir frídegi röskun
á úthaldi skipa sem selja á erlend-
um markaði.
í þriðja lagi hafa ýmsir talið að
sjómannadagurinn gæti orðið þess
valáandi í sumum byggðarlögum,
að allt of mikill afli bærist á land
rétt fyrir frídaginn.
í Sjávarútvegsráðuneytinu hefur
í nokkurn tíma verið unnið að
þessu máli og eru nú tilbúin drög
að frumvarpi til laga um frídag
sjómanna. í drögum þesum er gert
ráð fyrir að allir fiskimenn verði í
fríi þennan dag og undantekning-
um frá því verði settar þröngar
skorður. Þannig verði það að
mestu leyti á valdi stéttarfélaga
sjómanna, hvort undantekningar
skuli gerðar. Þá er gert ráð fyrir að
aðrar reglur verði látnar gilda um
skipverja á farskipum, varðskip-
um, hafrannsókna- og strandferða-
skipum enda vandséð að hjá því
verði komist.
Ég mun leggja þessi drög hér
fram og vænti þess að þið rnunið á
þessu þingi gera athugasemdir við
þau og benda á það sem betur megi
fara.
Ferskfiskeftirlit
Megintilgangur laga um Ríkismat
sjávarafurða frá árinu 1984 var að
skilja að ferskfiskmat og afurðamat
og færa ábyrgð á afurðamati sem
mest til framleiðenda. Komið var
á þeirri skyldu að sölusamtök
önnuðust sjálf eftirlit með fram-
leiðslu sinni, ella keyptu þau þá
þjónustu af Ríkismatinu. Afurða-
mat með þessu nýja sniði hefur
gengið ágætlega enda Ijóst að betri
árangur næst ef menn bera sjálfir
ábyrgð á gæðum afurða sinna.
Þann 2. október sl. var haldinn
fundur með fulltrúum helstu hags-
munasamtaka í sjávarútvegi um
markmið og starfsemi Ríkismats
sjávarafurða. Fulltrúar hags-
munaaðila reifuðu þar hugmyndir
sínar um gæðamál í sjávarútvegi
og hver ætti að vera verkefnaskipt-
ing milli hins opinbera annars veg-
ar og atvinnugreinarinnar hins
vegar. Á þessum fundi kom fram
ákveðinn vilji til að leggja fersk-
fiskmat Ríkismatsinsniður í núver-
andi mynd, þannig að það sé fært í
verulegum mæli til atvinnugreinar-
innar sjálfrar.
Ekkert er því til fyrirstöðu að
þetta verði gert. Aðalatriðið er að
til staðar sé gæðaeftirlitskerfi, sem
hvetur að það njóti trausts þeirra
sem við það búa.
Ferskfiskmatið er stærsti þáttur
starfsemi Ríkismats sjávarafurða.
Breytingar á því geta sparað ríkis-
sjóði veruleg útgjöld eða 24 mill-
jónir króna árið 1987.
Frumvarp um þetta efni verður
lagt fram á næstunni. Verður þar
lagt til að ferskfiskmat á vegum
ríkisins verði lagt niður í núverandi
mynd og einungis gert ráð fyrir að
Ríkismatið sinni ágreiningsmálum
sem upp kunna að koma.
Síldin
Á undanförnum árum hafa síld-
veiðar verið mikilvægur þáttur í
tekjum margra sjómanna og land-
verkafólks víða um land. Vegna
lækkandi verðs á síldarafurðum,
hafa tekjur sjómanna af þessum
veiðum dregist verulega saman á
undanförnum árum. Sjávarútvegs-
ráðuneytið ákvað því að gera sér-
stakt átak til að fækka þeim
fiskiskipum sem stunduðu veiðar,
þannig að meira kæmi í hlut hvers
skips. Auk þess var ástæða til þess
að fara í slíkar aðgerðir vegna
mikillar óvissu um sölu síldar-
afurða á þessu hausti. Á sl. ári var
140 bátum úthlutað leyfi til veið-
anna. Nú má gera ráð fyrir að um
90 bátar fái leyfi til að stunda
síldveiðar eða 50 færri en á síðasta
ári. Þetta muni leiða til meiri
hagkvæmni í veiðunum Þótt frest-
ur sé nú runninn út til að skila inn
síldveiðileyfum, mun ráðuneytið
taka þessi mál upp að nýju í ljósi
þeirra aðstæðna sem kunna að
skapast á næstu dögum.
Viðskipti við Sovétríkin hafa
verið okkur mikilvæg á undanförn-
um áratugum. Sjávarútvegsráðu-
neytið hefur lagt á það áherslu að
eiga vinsamleg samskipti við sov-
ésk stjórnvöld á sviði sjávarútvegs-
mála í samræmi við þá samninga
sem gerðir hafa verið milli land-
anna. Það hefur valdið miklum
vonbrigðum hversu illa hefurgeng-
ið að Ijúka samningum um sölu á
síld. Ekki skal fjölyrt hér um
ástæður þess hvernig komið er.
Vonandi munu Sovétmenn breyta
um stefnu í þessum máluni og
ganga til samningaviðræðna á svip-
uðum grundvelli og tíðkast hefur á
undanförnum árum. Fullkomin
samstaða er um það hérlendis að
mikla áherslu ber að leggja á slíka
niðurstöðu. Ef hún næst ekki er
hætt við að það geti haft víðtækar
og alvarlegar afleiðingar á viðskipti
milli landanna sem báðir hafa haft
hag af á undanförnum áratugum.
Lokaorð
Ég vil að lokunt þakka Sjó-
mannasambandi íslands fyrir góða
samvinnu á undanförnum árum.
Sérstaklega vil ég þakka gott sam-
starf við formann þess, Óskar Vig-
fússon, sem hefur í starfi sínu verið
mjög vakandi fyrir hagsmununt
sjómanna í landinu. Hann hefur
lagt sig fram um það að eiga gott
samstarf við Sjávarútvegsráðu-
neytið, sem ég tel mikilvægt fyrir
ráðuneytið, en ekki síður fyrir
sjómannastéttina. Sjómenn eru
vissulega oft ákveðnir og tala
stundum hátt og vonandi munu
þeir gera það í framtíðinni. Það
þarf hins vegar einnig að sýna
sveigjanleika til að ná samkomu-
lagi um erfið og þýðingarmikil
úrlausnarefni og þá er mikilvægt
að menn treysti hverjir öðrum.
Ég vil óska sjómönnum og þing-
inu velfarnaðar í starfi og veit að
hér verða teknar ákvarðanir sem
munu skipta sjómenn og þjóðfélag-
ið miklu máli í framtíðinni.