Tíminn - 28.01.1988, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 28. janúar 1988
Tíminn 15
Bergþóra Pálsdóttir
sjötug
Bergþóra Pálsdóttir er fædd 28.
janúar 1918, að Veturhúsum, býli,
sem nú er í eyði. Veturhús, rýrðar-
kot í Eskifjarðardal, 5 km innan við
kauptúnið. Foreldrar Bergþóru;
hjónin Páll Þorláksson og Þorbjörg
Kjartansdóttir, áttu 10 börn, eitt
þeirra Bergþóra, sem í dag er 70 ára.
Á sjötíu ára æviferli eru mörg
spor stigin. Margt það skeð, sem er
frásagnavert. Hér verður fátt sagt,
en nokkur spor rakin. Bergþóra ólst
upp á barnmörgu heimili, vandist
sparsemi og nýtni. Bergþóra naut
þeirrar skólagöngu, sem þá var
krafist, til fermingar. Lengri var
skólaganga hennar ekki. Bergþóra
var greind og athugul. Minnug á allt
sem hún sá og heyrði þarna í fásinn-
inu. Brauðstritið sat í fyrirrúmi,
fyrir námi. Þröngur hagur hjónanna
í Veturhúsum sá þar um. Bergþóra
fór ekki varhluta af stritinu. Hún
vann eftir mætti strax og hún hafði
getu til. Árin líða. 4. júní 1940 deyr
faðir hennar. Þá eru eldri systkinin
farin að heiman og sest að annars-
staðar. Páll, bróðir Bergþóru tekinn
við búsforráðum á Veturhúsum.
Bergþóra hafi náð fullum þroska.
Móðir hennar telst enn bústýran, er
þá orðin þrotin að kröftum eftir strit
liðinna ára. Er því líklegt, að bú-
störfin innanbæjar hafi hvílt að
miklu leyti á Bergþóru.
Árið 1945 kaupir Páll bróðir henn-
ar býlið Eskifjarðarsel, hinumegin
árinnar, beint á móti Veturhúsum.
Þangað flytur Páll. Bergþóra verður
bústýra hans. Þorbjörg, móðir þcirra
flytur með þeim systkinum að Eski-
fjarðarseli, og dvelst hjá þeim til
æviloka. Þeim Páli og Bergþóru
búnast vel í Eskifjarðarseli, sem er
betri bújörð en kotbýlið Veturhús,
sem nú fór í eyði.
Æviferill Bergþóru verður ekki
rakinn án þess að Páls bróður hennar
sé einnig minnst. Þau systkinin búa
í Eskifjarðarseli í rúman aldarfjórð-
ung. Þeim er dalurinn kær og höfðu
ekki í hyggju að breyta til. En nú
skiptir skjótt um. Árið 1971 lenda
þau í bílslysi. Þetta skipti sköpum.
Bergþóra kemst úr brakinu og nær í
hjálp. Páll kemst til meðvitundar 30
klukkustundum síðar. Búskap
þeirra systkina er lokið.
Páll Pálsson er öryrki á Reykja-
lundi í Mosfellssveit. Bergþóra vist-
kona á dvalarheimili aldraðra, Ási í
Hveragerði. Vinnur þar hálfan
vinnudag. Afleiðingar höfuðhöggs-
ins er Bergþóra fékk við slysið,
hefur háð henni síðan. Páll er miklu
verr farinn eftir slysið. Þau systkinin
tóku umskiptunum með dæmafárri
stillingu. Eg hef heyrt kunnuga
segja, að þeir, sem heimsækja Pál,
undrist sálarþrek hans og glaðlyndi.
Ég, sem þessi orð rita, er einn
þeirra, sem undrast. Nú voru þau,
Páll og Bergþóra, komin á annað
landshorn. Sárt var áð skilja við
átthagana, jörð og búfé. Við þessar
aðstæður hefði margur guggnað, en
svo varð ekki með þau systkinin.
Eins sérstæðs atburðar vil ég geta,
er skeði á meðan Páll bjó í Veturhús-
um.
Bergþóra ritar um hrakninga
enskra hermanna á Eskifjarðarheiði
haustið 1941. Frásögnin birtist í
Eskju, 1. hefti. Hér verður aðeins
greint frá björgun mannanna.
Þennan dag höfðu Páll og Magnús
bróðir hans verið úti í Eskifjarðar-
kauptúni við uppskipun úr kolaskipi.
Þeir bræður komu heim þreyttir eftir
erfitt dagsverk. Myrkur var orðið.
Komið var rok með úrhellisrigningu.
Páll gekk út að fjárhúsunum til að gá
að hvort fjárhúsdyrnar væru tryggi-
lega lokaðar. Á leiðinni heim túnið
gekk Páll fram á hermann, örmagna
af kulda og vosbúð. Páll tók her-
manninn og bar hann heim. Föt her-
mannsins og farangur gegnblautur
orðinn. Þetta var þung byrði.
Þegar heim kom, gaf hermaðurinn
til kynna með bendingum að fleiri
væru úti hjálparþurfi. Páll og Magn-
ús bróðir hans, fimmtán ára, fóru út
í veðurofsann, mönnunum til
bjargar. Það er ekki að orðlengja.
Þess óveðursnótt var 48 hermönnum
bjargað. Það má nærri geta, að
þröngt hafi verið innan dyra í Vetur-
húsum þessa óveðursnótt. Allt
bjargaðist. Hlynnt var að hinum
hröktu hermönnum eins og ástæður
leyfðu. Fátæki bóndinn í Veturhús-
um og heimilisfólkið hlutu sæmd af.
Þarna var hjálparstarf unnið, sem
reyndi á þrek og þrautseigju.Þessi
minning og margar, margar fleiri
hljóta að bera græðismyrsl á sár
öryrkjans Páls á Reykjalundi.
Þá er að minnast afmælisbarnsins
sjötuga. Bergþóra er hagmælt og
skemmtilega ritfær. Hún hefur skrif-
að sögurnar; Drengirnir á Gjögri og
Á Hrauni. Báðar þessar bækur eru
skrifaðar fyrir börn og unglinga. Ná
einnig til þeirra, sem eldri eru.
Þessar bækur báðar lýsa fyrri tíma
búnaðarháttum, sem veita fróðleik
og eru skemmtilegar aflestrar.
Sjötuga heiðurskona. Ég kynntist
þér og Páli, bróður þínum, árið
1974. Fjórtán ára kynning hlýtur að
vera nægjanleg til þess að ég skrifi
afmælisgrein um þig sjötuga. Ham-
ingjan fylgi þér ævi alla.
Þórarinn E. Jónssun.
Til afmælisbarnsins
ÁRNAÐARORÐ
Ég óska þér alls hins bezta,
um ófarinn stíg.
Von og bæn, að vorsins englar
verndi og blessi þig...
Þ.S.J.
LITIÐ TIL BAKA
Unga stúlkan, inn í dainum
átti þrár í sínu hjarta.
Fagurt þar, í fjallasalnum.
Fegurð sýndi vorið bjarta.
Gróðurilminn blærinn blíður
ber að vitum, glæddi friðinn.
Bjartur dalsins faðmur fríður
flutti ró, við lækjarniðinn.
Ótal þurfti verk að vinna,
vorsins meðan hlýju nýtur.
Eigi mátti öðru sinna.
Eigin löngun víkja hlýtur.
Neistinn lifir. Ljóð á vörum
læddist út... og hvarf ískuggann.
Vonin bjarta, blíð í svörum
blessuð skein, á vonargluggann.
Átthögunum er ég fjarri.
Eskifjarðardalsins bjarta.
Vonin hlýja nú mér nærri.
Nú er ekki þörf að kvarta.
Sálarró, og sálargleði,
sýnir vonarinnar heima.
Próttinn finn, á bæna beði.
Bæninni má ekki gleyma...
Þórarinn Elís Jónsson
LESENDUR SKRIFA
llllll!
111
Ættfræði
Undanfarið hefur áhuginn á ætt-
fræði aukist að miklum mun hjá
almenningi; vísir menn hafa raunar
alltaf haft mikinn áhuga á efninu og
látið til sín taka með útgáfur bóka
þessu varðandi, manntöl, nafna-
lykla, ættfræðibækur heilu lands-
fjórðunganna. Þarna er á ferðinni
góð andleg æfing, fyrir utan hve
menningarlegt það er, að vita eitt-
hvað um forfeðuma og nánustu
ættingja sína lífs og liðna.
Við íslendingar eigum ótrúlega
stórt og gott safn ættfræðirita, og
gaman væri, ef einhver atorkumað-
urinn tæki sig til og gerði skrá yfir
bækur af þessu tagi.
Manntölin 1703,1729,1801,1816,
1845 eru komin út í bókarformi, og
léttir fólki vinnu í þessu efni. Þetta
er afrek, ómetanlegt afrek. Sömu-
leiðis eru komnir nafnalyklar við
manntölin 1703, 1801 og 1845, og
ætti að vera nægilegt fyrir þennan
kafla ættfræðinnar. Ef kirkjubækur
fengjust útgefnar í viðráðanlegu
formi og verði, væri auðveldara fyrir
alla við þetta að fást í stopulum
frítímum heima hjá sér eða í félags-
heimilinu og bókasöfnum nærri bú-
setu hvers og eins.
Nýlega er komið út hjá Offsett-
fjölritun, Lágmúla 7, Reykjavík,
nafnalykill að manntalinu 1845, sem
Björn Magnússon prófessor tók
saman. Nafnalykillinn er í 5 bindum
og er yfir allt landið.
Upplag af þessu fyrirtaks framtaki
er ekki stórt og mun ritið fljótlega
verða uppselt, þess vegna er þeim,
sem eiga manntalið 1845, ráðlagt að
ná sér í eintak sem allra fyrst hjá
forlaginu; þeir bjóða til 1. desember
n.k. ríflegan afslátt fyrir félaga Ætt-
fræðifélagsins og þá aðra, sem áhuga
hefðu á að eignast ritið. - Bindin eru
í góðri kápu, gyllt á kjöl og að öllu
leyti aðgengileg, og vinna Björns
Magnússonar ólastanleg eins og hans
er von og vísa. Mikill vinnu- og
tímasparnaður er að nafnalyklum
við manntölin í annars seinlegri leit
að áum og niðjum. Takist vel til um
þessa útgáfu, má miklu frekar búast
við, að útgefendur fáist til nýrri
manntala, sem nauðsynlegt er að fá.
svo sem eins og frá 1880-1910, en
valið er erfitt, hvaða ár eigi að velja.
Aðalerfiðleikamir við seinni
manna ættartölur og ættfræði er,
hver víða menn fluttust brott úr
héraði og erfitt er að finna, hvert
þeir fóru, síðan hætt var að skrá
brottvikna og innkomna eins og gert
var áður fyrr.
En eftir 1910 ætti að vera auðveld-
ara að fá upplýsingar um ættfólk sitt,
ef menn hafa eitthvað ofurlítið um
þá í pokahorninu.
Þjóðskráin er ómetanleg og þyrfti
að vera aðgengilegri fyrir hinn al-
menna ættfræðiáhugamann. Starfs-
fólk manntalsskrifstofanna að
þjóðskrá meðtalinni er sjálfsagt allt
of fátt og ætlað of mikil verkefni.
Utrýma þarf þeirri tortryggni, að
allir séu að spyrjast fyrir í annarleg-
um tilgangi eða af ótuktarskap.
Upplýsingar í mannfræðinni þurfa
að vera aðgengilegar og opnar. Best
væri, ef til væri nafnaskrá þjóðskrár
og þangað gætu menn leitað og
fengið þær upplýsingar, sem þeir
þurfa á að halda, líkt og manntölin
eru í Þjóðskjalasafni.
Vonandi verður þetta allt fullkom-
ið, þegar fram í sækir, en þörfin fyrir
manntöl og upplýsingar er ævarandi.
Áhugasamur.
Framsóknarfélagið á Selfossi
Spilakvöld verður haldið sunnudaginn 31. janúar og 7. febrúar að
Eyrarvegi 15, kl. 20.30.
Allir velkomnir - Mætið stundvislega.
Nefndin

Myndbandagerð (video) innritun
6 vikna námskeið í myndbandagerð hefst 1.
febrúar nk. Kennt verður 2 sinnum í viku, mánu-
daga og miðvikudaga, 4 klst. hvert kvöld. Megin-
áhersla er lögð á: Kvikmyndasögu, mynduppbygg-
ingu, eðli og notkun myndmáls í kvikmyndum,
handritsgerð auk æfinga í meðferð tækjabúnaðar
ásamt upptöku, klippingu og hljóðsetningu eigin
myndefnis nemenda. Kennari Ólafur Angantýs-
son, kennslustaður Miðbæjarskóli. Kennslugjald
er kr. 5.000,-
Innritun í símum 12992 og 14106 kl. 13-19 þessa
viku (til föstudags 29. jan.)
Allsherjaratkvæðagreiðsla verður
viðhöfð við kjör stjórnar og trún-
aðarmannaráðs fyrir næsta kjör-
tímabil.
Tillögur skulu vera samkvæmt
B-lið 19. greinar í lögum félags-
ins. Tillögum, ásamt meðmælum hundrað full-
gildra félagsmanna, skal skila á skrifstofu félags-
ins, Skólavörðustíg 16, eigi síðar en kl. 11 fyrir
hádegi föstudaginn 5. febrúar 1988.
Stjórn Iðju, félags verksmiðjufólks
fM
REYKJAVÍK
Bændur með búhátta-
breytingu í huga
Bátur til sölu, tæp 8 tonn. Hörkuduglegur vinnu-
þjarkur vel búinn tækjum. Gengur 15 til 17 sjómílur
tilbúinn til handfæra og grásleppuveiða. 4 rúllur,
grásleppunet geta fylgt.
Upplýsingar í síma 95-4423
0
HÚSBYGGINGAR
TRÉSMÍÐI
Öll viöhaldsvinna húsa, gluggaviögerðir, glerísetning,
uppsettning innréttinga, viöarklæöningar í loft og á veggi,
Símar: mótauppsláttur. Fagmenn vinna verkiö. Mæling, tima-
29632 — 33557 vinna, tilboð. Greiösluskilmálar.
BLIKKFORM
Smiðjuvegi 52 - Sími 71234
Öll almenn blikksmiðavinna.
Vatnskassaviðgerðir. Sílsastál á bíla
o.fl. (Ekið niður með Landvélum)
t Útför móður minnar, tengdamóður og ömmu Guðfinnu Halldórsdóttur frá Efri-Brúnavöllum, Skeiöum, Fossheiði 10, Seifossi
fer fram frá Selfosskirkju, laugardaginn 30. janúar kl. 13.30. Jarðsett
verður frá Ólafsvallakirkju sama dag. Ólína María Jónsdóttir Guðjón Egilsson
og barnabörn